Дорнын шаргал говьд намрын сүүл сар налайн байна. Ийм нэгэн налгар өглөө “Говийн хилчдийн жавхаа-2019” нэгдсэн арга хэмжээ Дорноговь аймгийн Сайншанд суманд эхлэв. Үйл ажиллагаанд бэлтгэн талбайн төв хэсэгт хүндэтгэлийн тайзыг засаж, урд хэсгээр нь цагаан асруудыг зэрэгцүүлэн байрлуулжээ. Тайзан дээр Дорноговь аймгийн хилийн гурван ангийн танилцуулга, шторк ээлжлэн гарна. Нээлтийн үйл ажиллагаанд БНМАУ-ын баатар, ахмад С.Лхагвадоржийн нэрэмжит, цэргийн гавьяаны одонт Хилийн 0129 дүгээр анги, Цэргийн гавьяаны одонт Хилийн 0108 дугаар анги, Хувьсгал тэмцлийн ахмад зүтгэлтэн, эрэлхэг хилчин, хурандаа Э.Халтарын нэрэмжит Цэргийн гавьяаны одонт Хилийн 0168 дугаар анги, ХЦДБЧ-ын уран бүтээлчид болон Сайншанд суманд оршин сууж буй гавьяаныхаа амралтад гарсан ахмад хилчдийн төлөөлөл оролцлоо. Энэхүү арга хэмжээ нь орчин цагийн хил хамгаалах албыг олон нийтэд сурталчлан таниулах, хүүхэд залуучуудад эх оронч үзэл, хүмүүжил, үндэсний бахархал, уламжлалыг төлөвшүүлэх, боловсрол, оюун санаа, бие бялдрыг хөгжүүлэх, Хилийн тухай хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх зорилгоор зохион байгуулагдаж буй нь энэ билээ.

Дөрвөн замын уулзвараас хөгжимтэй парадаар алхаж эхэлсэн хилчдийн жагсаал төв талбайд орж ирснээр ёслолын ажиллагаа эхэлсэн юм. Арга хэмжээг нээж Дорноговь аймгийн Засаг дарга Т.Энхтүвшин, Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн НҮБ-ын Мэдээлэлжүүлэлтийн академийн гишүүн, дэслэгч генерал Ш.Арвай, Дорноговийн хилийн төлөөлөгч, Хилийн 0129 дүгээр ангийн захирагч, хурандаа Ц.Батбаяр нар хүрэлцэн ирсэн алба хаагчид, зочид төлөөлөгчдөд амжилт хүсэж үг хэлэв.

ХИЛЧДИЙН ГУРВАН ҮЕИЙН ХҮНДЭТГЭЛИЙН УУЛЗАЛТ

Нээлтийн үйл ажиллагааны дараа “Соёмбо” цогцолборт болсон гурван үеийн уулзалтад оролцохоор ирсэн ахмад хилчдийг сурагчид угтаж, сарнай цэцэг бэлэглэн хүндэтгэлийн танхим руу зална. Хилчдийн гурван үеийн хүндэтгэлийн уулзалт, арга хэмжээнд оролцохоор ногоон хувцсаа өмсч, энгэр дүүрэн одон медалиа гялалзуулсаар ахмад хилчид ч баяр хөөр дүүрэн цугларчээ.

Уулзалтад ахмад хилчдээс гадна Дорноговь аймгийн МСҮТ-ийн оюутнууд, хугацаат болон гэрээт цэргийн алба хаагчид гэсэн гурван үеийн 100 гаруй төлөөлөл хүрэлцэн иржээ. Дэслэгч генерал Ш.Арвай өөрийн ажил амьдрал, цэргийн алба хаахын ач тус, Монгол Улсын тусгаар тогтнолын талаар тэдэнтэй халуун дотно яриа өрнүүлэв. Тэрбээр хүүхэд залуусыг цэргийн алба хаахыг уриалж, хилийн алба хүнийг эр хүн болгодог юм гэдгийг онцлон үнэт сургаалаа хайрлав. Сурагчид эрхэм генералаас асуулт асууж, харилцан ярилцсан юм.

ХҮҮХЭД, ЗАЛУУЧУУДАД СУРГАЛТ ЗОХИОН БАЙГУУЛАВ

Хүүхэд залуучуудад эх оронч үзэл, ёс зүй, ухамсрыг төлөвшүүлэх бас нэгэн арга хэмжээ “Саран хөхөө” театрт боллоо. Театрт хил хамгаалалтын техник хэрэгслүүдийг байрлуулж, хилийн манааг хүртэл томилжээ. Аймгийн удирдлагууд болон хилийн төлөөлөгчид орж ирэхэд хилийн манаа Дорноговийн хилчдийг төлөөлөн "Монгол Улсын хил тайван байна" гэж илтгэл өглөө. Мөн энэ хэсэгт хүүхэд багачууд, хүндэт зочид дурсгалын зураг татуулах нь тэдний сонирхлыг ихэд татаж байгааг гэрчилж байсан юм. Энэ өдөр “Саран хөхөө” театрт Дорноговь аймгийн ерөнхий боловсролын сургуулийн 350 орчим эрэгтэй сурагчид цуглажээ. Үйл ажиллагааг нээж аймгийн Засаг дарга Г.Энхтүвшин үг хэлэв. Сурагчдад хандан дэслэгч генерал Ш.Арвай улсын хил улс орон оршин тогтнохын үндэс болох, хүүхэд залуус та нар нийгмийн, улс орны ирээдүй болох талаар яриа хийж, үнэт зөвлөгөөгөө хайрласан юм. Энэ өдрийн бас нэгэн онцлогт үйл явдал нь эрхэм генерал өөрийн хэрэглэж байсан цүнхийг аймгийн музейд дурсгал болгон хадгалуулсан явдал юм. Тэрбээр, ”Ээж минь энэ цүнхийг надад 1947 онд өөрийн гараар урлаж бэлэглэсэн юм. Энэ цүнхийг үүрч би эрдэм номын мөрийг хөөж байлаа. Миний судалгаа шинжилгээний ажил хийх, амжилттай суралцах болсон нь энэ цүнхтэй холбоотой гэж билэгшээж явдаг. Өөрийн нандин зүйлээ төрсөн нутгийнхаа музейд хадгалуулах болсондоо баяртай байна” гэв. Ярилцлагынхаа төгсгөлд тэрбээр гэргий, гавьяат багш Б.Даваасүрэнгээ тайзан дээр урин, өөрөө баян хуур хөгжим тоглож, гэргий нь дуулан үзэгч, зочдод бэлэг барин муугүй хөгжимчин, дуучин гэдгээ харуулсан юм. Үүний дараа Хилийн 0129 дүгээр ангийн захирагчийн орлогч, СМСС-ны албаны дарга, дэд хурандаа Н.Бумцэнд “Эх орон” сэдвээр илтгэл тавьж, сурагчдад сурлага, хөдөлмөрийн амжилт хүсэв. Тус арга хэмжээнд хамрагдсан хүүхдүүдэд хилийн ангиудын төлөөлөл, ХХБ, гэрээт хилчний албаны танилцуулга, гарын авлага тарааж “Байтаг богд” киног үзүүлснээр уг үйл ажиллагаа өндөрлөлөө.

“ГОВИЙН ХИЛЧДИЙН ЖАВХАА-2019” НЭГДСЭН ӨДӨРЛӨГ

Аймгийн төв талбайд хил хамгаалах алба үйл ажиллагааг сурталчилсан танилцуулга, гарын авлага, техник хэрэгслийн үзэсгэлэн, хилчдийн хийж бүтээсэн гар урлалын бүтээлүүд, бэлэг дурсгалын зүйлүүд, хил хамгаалалтад ашиглах зорилгоор мөн хилчдийн бүтээсэн эмээл, тохош, хазаар зэргийг дэлгэжээ. Иргэд уг үзэсгэлэнг сонирхон, зэвсэг галт хэрэгслийн талаар алба хаагчдаас мэдээлэл авч байлаа. Хилийн 0168 дугаар ангийн хамт олон хил хамгаалалтад өмсөж хэрэглэдэг бүх төрлийн хувцас хэрэглэлийг ард иргэдэд танилцуулан, тус ангийн гэрээт хилчид жагсаалын үзүүлэх тоглолтыг сонирхууллаа. Үзэсгэлэнг сонирхож байсан Сайншанд сумын I сургуулийн багш Б.Цэвэлмаа, “Цэргийн дүрэмт хувцас тухайн байгууллагын онцлог, хэв шинжийг илэрхийлэхээс гадна, сүр жавхлантай, эрэлхэг харагдуулдаг юм байна. Хилийн цэргийн хувцас их олон төрөл байдгийг олж харлаа. Ялангуяа өнгөлөн далдлалтын хувцас их сонин санагдлаа. Байгаль цаг уур, газар нутгийнхаа онцлогт тохируулан өмсөж хэрэглэдэг юм байна” гэж сэтгэгдлээ хуваалцсан юм. Үүний дараа Хилийн 0129 дүгээр ангийн бие бүрэлдэхүүн хилийн алба үйл ажиллагааг сурталчилсан гардан тулааны үзүүлэх тоглолт, тусгай томилгоот бүлгийн үзүүлэх тоглолт, Хилийн 0108 дугаар анги албаны нохойтой үзүүлэх тоглолтуудаар үзэгчдийг гайхшруулсан юм. Мөн өсвөрийн сурагчдын цэрэгжилт спортын “Дөл” цогцолбор тэмцээний улсын аваргын мөнгө, говийн бүсийн хүрэл медальт Зүүнбаян сумын ЕБС-ийн сурагчид жагсаалын үзүүлэх тоглолт үзүүллээ. Үргэлжлүүлэн анги хамт олноо манлайлан ажилласан тэргүүний алба хаагчдад Дорноговь аймгийн Засаг дарга шагнал гардуулав. Дорноговь аймгийн Засаг даргын “Жуух бичиг”-ээр Хилийн 0129 дүгээр ангийн дэд хурандаа Я.Түвшинбаатар, Хилийн 0168 дугаар ангийн дэд хурандаа Э.Доржбадам, Хилийн 0108 дугаар ангийн ахлах дэслэгч Ж.Хэнмэдэх нар, мөн аймгийн "Засаг даргын өргөмжлөл"-өөр Хилийн 0129 дүгээр ангийн 0250 дугаар салбарын дэслэгч С.Сумъяабазар, Хилийн 0129 дүгээр ангийн 0139 дүгээр салбарын ахлагч Э.Шаарийбуу, Хилийн 0168 дугаар ангийн дэд хурандаа Г.Даваатогтох, ахлах ахлагч Д.Болормаа, Хилийн 0108 дугаар ангийн ахлах ахлагч Э.Содномбалжир, ахмад Д.Мөнх-Эрдэнэ нарын хүмүүс шагнагдав.

Хилийн ангиудад ажиллаж байсан Хилийн 0168 дугаар ангийн ахмад хилчин, бэлтгэл ахлах ахлагч Цэнд-Аюуш, Хилийн 0129 дүгээр ангийн ахмад хилчин П.Ганхуяг, Хилийн 0108 дугаар ангийн Ц.Чимэд нарт ангиудаас нь эмчилгээний зардалд зориулан тус бүр 500 мянган төгрөгийн мөнгөн тусламж үзүүлсэн юм. Уригдан ирсэн зочид төлөөлөгчид, алба хаагчидтай дурсгалын зураг татуулж ХЦДБЧ-ын уран бүтээлчид хүндэтгэлийн тоглолтоо толилуулснаар “Говийн хилчдийн жавхаа-2019” нэгдсэн арга албан ёсоор өндөрлөсөн билээ.

Хилийн 0129 дүгээр анги. Дэд ахлагч Н.БУЯНЖАРГАЛ

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан 2019 оны 11 дүгээр сарын 06-ны өдөр болж, Монгол Улсын Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Гаалийн ерөнхий газрын дэд дарга Ё.Бат-Эрдэнэ, МИАТ ТӨХК-ийн БНСУ-ын нийслэл Сөүл дэх төлөөлөгч С.Баатарцогт нарыг мөрийтэй тоглоом тоглож, энэ төрлийн үйлчилгээ эрхэлдэг байгууллагаар үйлчлүүлсэн нь баримтаар нотлогдсон тул үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөхөөр шийдвэрлэлээ. Шийдвэрийн биелэлтийг хангуулж ажиллахыг Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар, ЗТХ-ийн сайд Б.Энх-Амгалан нарт даалгав.

Төрийн албаны тухай хуулийн дагуу Төрийн захиргааны болон үйлчилгээны албан хаагчийн ёс зүйн дүрмийг шинэчлэн баталж, төрийн албан хаагчид гадаад улс орнуудад зорчихдоо мөрийтэй тоглоом тоглох энэ төрлийн үйлчилгээний газруудаар үйлчлүүлэхгүй байхыг тодорхой зааж өгсөн байдаг. Төрийн байгууллагуудад сахилга хариуцлага, дэг журмыг чангатгах талаар ЗГХЭГ-аас тодорхой шат дараалсан арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж байгаа билээ. Энэ хүрээнд иргэд, олон нийтээс төрийн албан хаагчдын ёсзүйгүй үйлдэлтэй холбоотой 10 гаруй баримт мэдээлэл ирсний хоёр нь дээрхи албан тушаалтнуудтай холбоотой бөгөөд засгийн газрын гишүүд танилцаж албан тушаалаас нь чөлөөлөхөөр шийдвэрлэж, холбогдох баримтуудыг хууль хяналтын байгууллагад шилжүүлэхээр болов.

УИХ-ын Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны 2019 оны 11 дүгээр сарын 05-ны өдрийн хуралдаанаар Монгол Улсын 2020 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2020 оны төсвийн тухай хуулийн төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн Малчин, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчийн тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Ажилласан жил, тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэх тухай хууль хүчингүй болсонд тооцох тухай, Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр эрт тэтгэвэр тогтоолгосон зарим эхчүүд, эмэгтэйчүүдийн тэтгэврийн хэмжээг нэмэгдүүлэх тухай хуулийн төсөл -ийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ.

Хуулийн төслүүдийн талаарх танилцуулгыг Засгийн газрны гишүүн, Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд С.Чинзориг хийсэн юм. Засгийн газраас 2020 онд хэрэгжүүлэх төсвийн бодлогын хүрээнд төсвийн зарлагын шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн. Энэ хүрээнд Малчид, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид 1995-2019 оны хооронд төлж чадаагүй шимтгэлээ 2020 онд нэг удаа нөхөн төлж, тэтгэвэр авах боломж бүрдүүлэх юм. Малчин, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчийн тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэх тухай хуулийг Улсын Их Хурал 2017 оны 02 дугаар сарын 02-ны өдөр баталж, 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөхөөр шийдвэрлэсэн. Хуулийн өөрчлөлтийг хэрэгжүүлснээр иргэн нэг сарын 42 000 төгрөг, жилийн 504 000 төгрөгийн шимтгэлийг нөхөн төлнө. Хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орсноор 2020 онд 88 мянган малчин, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч тэтгэврийн даатгалын санд 133.1 тэрбум төгрөгийн орлого төвлөрүүлж, 42 мянган хүний тэтгэвэрт 65.1 тэрбум төгрөг зарцуулна. Малчид, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид шимтгэл нөхөн төлсөн жилээсээ эхлэн тэтгэвэр тогтоолгох боломжийг хамтад нь олгож байгаатай холбогдуулан тэтгэврийн сангийн эх үүсвэрийг тогтвортой байлгахад чиглэсэн зарим өөрчлөлтүүдийг холбогдох хуульд өөрчлөлт оруулах замаар зохицуулж байгааг сайд онцоллоо.

Мөн эхчүүдийн нийгмийн хамгааллыг сайжруулах бодлогын хүрээнд Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай 2017 оны 02 дугаар сарын 02-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт хийгдсэн дараах зардлуудыг 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ээс эхлэн Нийгмийн даатгалын тэтгэвэр, тэтгэмжийн сангаас санхүүжүүлэхээр тусгасан. Үүнд:

-       Төрүүлсэн болон гурав хүртэл настайд нь үрчлэн авч зургаан нас хүртэл хүүхдээ өсгөсөн эхийн НДШ төлсөн нийт хугацаан дээр төрүүлсэн болон үрчлэн авсан хүүхэд бүрийн тоогоор нэг жил зургаан сарыг нэмж тооцох;

-       Нийгмийн даатгалд сайн дураар даатгуулсан эхийн жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмжийг цалин хөлснийх нь 70 хувиар тооцож байсныг 100 хувиар тооцож олгох;

-       Нийгмийн даатгалд даатгуулаагүй эх хүүхдээ асрах хугацаанд төлбөл зохих шимтгэлийн 50 хувийг өөрөө, үлдэх 50 хувийг төрөөс;

-       Сайн дураар даатгуулсан эхийн хүүхдээ асрах хугацаанд төлбөл зохих шимтгэлийг өөрөө хариуцаж байсныг холбогдох хуульд өөрчлөлт оруулж 50 хувийг өөрөө, үлдэх 50 хувийг тэтгэмжийн даатгалын сангаас тус тус олгох юм.

Түүнчлэн Хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр эрт тэтгэвэр тогтоолгосон зарим эхчүүд, эмэгтэйчүүдийн тэтгэврийн хэмжээг нэмэгдүүлнэ. Үүнд, Улсын Бага Хурлаас 1990 оны 11 дүгээр сард “Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Тэтгэврийн хууль”-ийг шинэчлэн баталсан бөгөөд энэхүү шинэчлэлийн нэг өөрчлөлт нь олон хүүхэд төрүүлсэн эхчүүд болон улсанд олон жил ажилласан хүмүүсийг онцгойлон үзэж хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр эрт тэтгэвэр тогтоолгох эрхийг хуульчилсан явдал байв. Гэвч хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр залуу насандаа тэтгэвэр тогтоолгосон, олон хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдийн ажилласан жил цөөн, тэтгэвэр тогтоолгосон цалингийн хэмжээ бага байгааг харгалзан тэтгэврийн хэмжээг нь нэг удаа тусгайлан нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авахаар болсон гэдгийг сайд танилцуулав.

Танилцуулгатай холбогдуулан УИХ-ын гишүүн М.Оюунчимэг, Д.Оюунхорол нар үг хэлж, Засгийн газраас малчид, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдэд нийгмийн даатгалын шимтгэлээ нөхөн төлөх боломж олгож байгаа, мөн эхчүүдийн нийгмийн хамгааллыг сайжруулахад чиглэсэн хуулийн зохицуулалтыг  хэрэгжүүлэхээр болж байгаа, түүнчлэн хөдөлмөрлөх ид насандаа явсан олон ээжийг олон хүүхэдтэй, мөн эрчүүдийг ажилласан жил нь хүрсэн гэсэн шалтгаар ажлын байр чөлөөлөх нэрийн дор хөнгөлөлттэй нөхцөл гэдгээр эрт тэтгэвэрт гаргаснаас бусдаас харьцангуй бага тэтгэвэр авч байгаа тэдгээр иргэдийг тусгайлан анхаарч тэтгэврийг нь нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авч байгаад Засгийн газар, салбарын сайдал талархаж буйгаа хэлж байв.

Ингээд хуулийн төсөлтэй холбогдуулан гишүүдээс гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллоор санал хураалгахад Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх нь дэмжсэн юм. Тухайлбал, Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн “Хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр эрт тэтгэвэр тогтоолгосон зарим эхчүүд, эмэгтэйчүүдийн тэтгэврийн хэмжээг нэмэглдүүлэх тухай” хуулийн төслийг УИХ-ын гишүүн Ц.Гарамжав, Ц.Цогзолмаа нарын 12 гишүүний өргөн мэдүүлсэн “Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай” хуулийн төсөл болон холбогдох бусад хуулийн төсөл, УИХ-ын гишүүн Ц.Гарамжаваас өргөн мэдүүлсэн “Зарим иргэдийн тэтгэврийн хэмжээг нэмэгдүүлэх тухай” хуулийн төслүүдтэй нэгтгэн, Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн төслийг суурилж, төслийн нэрийг “Зарим иргэдийн тэтгэврийн хэмжээг нэмэгдүүлэх тухай” гэж өөрчлөх нь зүйтэй гэж үзэв. Мөн хуулийн төслийн 1 дүгээр зүйлийн “эхчүүд, эмэгтэйчүүдийн” гэснийг “зарим иргэдийн” гэж өөрчлөх, төслийн 1 дүгээр зүйлд “1.4.Нийтдээ 32-оос дээш жил ажилласан, 55 насанд хүрсэн нөхцөлөөр өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгосон эрэгтэй” гэсэн агуулгатай 1.4 дэх хэсгийг нэмэх зарчмын зөрүүтэй саналыг дэмжлээ.

Дээрх гурван хуулийн төслийн агуулга нь ижил бөгөөд 1990 оны 11 дүгээр сарын 27-ны өдөр баталсан БНМАУ-ын Тэтгэврийн тухай хуульд заасан хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгосон иргэдийн тэтгэврийн хэмжээг 50 мянган төгрөгөөр нэмэгдүүлэх зорилготой юм.

Хуулийн төсөл батлагдсанаар 1997 оны 02 дугаар сарын 01-ний өдрөөс хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр тэтгэвэрт гарсан 21208 иргэний суурь тэтгэврийн хэмжээ ирэх оноос 50 мянган төгрөгөөр нэмэгдэх юм байна. Энэ арга хэмжээнд зориулж 2020 оны улсын төсөвт 12.7 тэрбум төгрөг тусгажээ.