Цаг үе
Чиний хичээл зүтгэл л чамайг аварна...
НУЛИМСАА АРЧ...
Хэн нэгэнд гомдож, хэтэрхий их баярлаж, нулимс унагаах хэрэггүй. Өрөвдүүлэх гэж, эсвэл өш хонзон санаж уйлах бүр ч хэрэггүй. Харин чамайг бусдыг өрөвдөж, хайрлаж сураасай гэж ээж нь хүсдэг юм. Тиймдээ ч цэцэг тарьж, цэцэг усалсангүй хэмээн чамайг загнаж, гөлөг тэжээж, нохойнд түүхий хоол өглөө гэж зэмлэдэг байсан юм. Чамайг шөлнийхөө будааг түүхийрүүлчихсэн байхад би нэг ч удаа зэмлэж байгаагүй. Дахиад л буцалгаж, давсыг нь нэмээд аягалж тавьдаг байсан. Харин өөрөө хоолондоо хүрч чадахгүй өч төчнөөн амьтан чиний замд тааралдана. Тэр бүрт үнэн сэтгэлээсээ хандаж байгаасай гэж хүсдэг байсан юм. Адгуусыг хайрлаж чадвал чи амраг ханиа, алаг үрээ, анд нөхдөө, хүн бүрийг хайрлаж сурна гэдэгт итгэж хэцүү санагдаж байсан ч гэртээ нохой тэжээж, хагдарч унахыг нь харах дургүй хэрнээ цэцэг тарьдаг байсан юм. Чиний сэтгэлд хайр байгаа цагт хүмүүс чамайг минь үргэлж хайрлаж байх болно. Эн эхайр чамайг хязгааргүй баян, хамгаас илүү эрх чөлөөтэй байлгана гэдэгт итгээрэй охин минь.
БИТГИЙ БУХИМД
Амьдрал дандаа инээд хөөртэй байхгүй. Алдаж болно.Битгий цөхөр. Хүмүүс дандаа чам руу харж инээмсэглэж байхгүй. Чи ч дандаа хөгжилтэй байхгүй. Уйлна, дуулна.Санаж байна уу? Ээж нь чамайг уурлахад, бас дуугаа хураахад хүртэл дургүй байсан. Уурлаж бухимдах үед чи юуг ч зөвөөр тунгааж бодож чадахгүй.Тиймээс ямар нэг шийдвэрийг бухимдсан, уурласан үедээ хэзээ ч битгий гаргаж байг гэсэн дээ хичээлээ ууртай давтаж байвал ээж нь чамайг загнаж, дэвтэр номыг чинь хураалгадаг байсан юм шүү үр минь...
НЭР ЦЭВЭР БАЙ
Охин минь үргэлж цэвэрхэн бай. Халтар болсон гарыг, хир болсон хувцсыг, загалтсан аягыг угааж болдог. Харин сэв суусан нэрийг хэзээ ч цэвэрлэж болдоггүй юм. Худалч, хулгайч, өөдгүй зальжин, өө сэв эрэгч гэдэг муу нэр болгоноос чиний нэр хол байг гэж ээж нь хүсдэг юм. Бусдын эд хөрөнгө, эдлэл хэрэглэл рүү хэзээ ч битгий шуналын нүдээр харж байг гэсэндээ ээж аав хоёр нь өдөр шөнөгүй хөдөлмөрлөж олсон жаахан мөнгөө та нарын аманд хийх амттан, бас мөрөнд углах хувцас болгон хувиргахдаа туйлын баяртай байдаг байсан. Амттан зүгээр л аманд уусаад арилдаг, өнгөлөг дэгжин хувцас ч гэсэн өгширч хувхайрдаг гэдгийг та нар сайн мэднэ.
ЧИНИЙ ХИЧЭЭЛ ЗҮТГЭЛ Л ЧАМАЙГ АВАРНА...
Ээж нь бурхан байдаг гэдэгт итгэдэг. Гэхдээ тэр бурхан миний сэтгэл зүрхэнд байдаг гэдэгт бүүр ч их итгэдэг. Намайг шантархад, намайг залхуурхад, намайг итгэл алдахад тэр бурхан дургүйцэж, өгөөмөр гараа татаж авдаг гэдэгт итгэдэг. Тиймээс өөрт оногдсон бүхнээ чин сэтгэлээсээ өөгүй цэвэрхэн хийхийг хичээдэг байсан юм. Чамд ч гэсэн ийм занг өвлүүлэх гэж дутуу угаасан аягыг чинь дахин дахин зүлгүүлж, дутуу шүүрдсэн хогийг заавал чамаар шүүрдүүлэх гэж загнадаг байсан юм. Охин минь чиний хичээл зүтгэл л чамайг аварна. Чи дарга болсон, цэрэг ч байсан хамаагүй, хамгийн гол нь юунд ч шантардаггүй, өөрийнхөө ажлыг өөлөхийн аргагүй сайн хийдэг байх хэрэгтэй. Тэр хөдөлмөрийн үр шимийг эргээд чи өөрөө л хүртэх болно.
Бяцхан үр минь нэг л өдөр ээж нь холоо явна. Ээжийнхээ хойноос уйлж шаналах огтхон ч хэрэггүй. Суварга босгож, маани, мэгзэм болж сандрах бүүр ч шаардлагагүй. Харин чи минь ээжийнхээ та нарт зориулан бичсэн цөөхөн хэдхэн өгүүлбэрийг заавал уншаарай. Энэ бол гэрээслэл юм. Үзэг, цааснаас өөр өвлүүлэх өв хөрөнгөгүй ядуу ч гэсэн үргэлж өөдрөг амьдарч, хайр, итгэл хүлээлт гурваар хөглөгдөж явсан , сэтгэлээрээ агуу баян хүний үр хүүхэддээ үлдээх өв юм. Хүн шиг хүн явж, хүн шиг амьдарч гэмээнэ чи ээждээ алтан суварга босгохоос илүү том буян үйлдэж байгаа чинь тэр юм. Тиймээс хичээнгүйлэн захисан хэдхэн үгийг минь үргэлж маани, мэгзэм мэт санаж яваарай.
Үргэлж загнадаг хэрнээ үнсэж аргаддаг байсан ижийгээ чи ихээ олон жилийн дараа, өөрөө ээж болсон тэр үе л ойлгоно. Яг тэр мөчид чи ээж нь чамд хичнээн их хайртай байсныг мэдрэх болно.
Цаг үе
Б.Баттулга: КОП17 хурлын түр байгууламжийн төслийн талбайд есөн нэр төрлийн 4500 гаруй мод бут шинээр суулгаж, тохижуулна
НҮБ-ын Цөлжилттэй тэмцэх конвенцын талуудын 17 дугаар бага хурлыг Монгол Улсад 2026 оны наймдугаар сарын 17-28-нд зохион байгуулна. Нийслэлийн зүгээс уг хурлын авто зам, түр байгууламж, тохижилт, шугам сүлжээ зэргийг хариуцна. Энэ хүрээнд БОУАӨ-ийн сайд Б.Батбаатар, нийслэлийн Засаг даргын нэгдүгээр орлогч Т.Даваадалай болон холбогдох ажлын хэсэг Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнд ажиллалаа.
КОП17 Хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын газар ОНӨААТҮГ-ын дарга Б.Баттулга “КОП17 хурлын түр байгууламжийн харилцаа холбооны шилэн кабель сүлжээ таталт бүрэн дууссан. Ус хангамж болон ариутгал татуургын систем суурилуулах ажил 88, цахилгаан хангамж болон авто зогсоолын угсралтын ажил 45 хувьтай байна. Хурлын түр байгууламжийн төслийн талбайд нийт есөн нэр төрлийн 4500 гаруй мод бут шинээр суулгаж, ургуулж тохижуулна. Хурал дууссаны дараа хотын иргэд чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэхэд тохиромжтой ногоон байгууламж болон үлдэх юм” гэв.
БОУАӨ-ийн сайд Б.Батбаатар “Уг хурлыг зохион байгуулах Үндэсний хороог энэ оны хоёрдугаар сард байгуулсан. Үндэсний хорооны даргаар ажиллаж байгаагийн хувьд аливаа шийдвэрийг цаг тухай бүрт хурдан шуурхай гаргаж, олон улсын энэхүү томоохон хурлыг амжилттай зохион байгуулахын төлөө нийслэлтэй хамтран ажиллана” гэлээ.
НҮБ-ын Цөлжилттэй тэмцэх конвенцын талуудын 17 дугаар бага хуралд дэлхийн 190 гаруй орны 10 мянга орчим төлөөлөгч оролцож, тус хурлын үеэр цөлжилт, газрын доройтол, ган, бэлчээр зэрэг хүн төрөлхтний өмнө тулгамдаж буй байгаль орчны асуудал, сорил, тэдгээрийг шийдвэрлэх, арга зам, шийдлийг хэлэлцэх юм.
Цаг үе
“Та Докду арлын талаар сонсож байсан уу?”
Солонгос улсад Аялал зуучлалын докторантад сурдаг миний бие харийн улсыг зорьсон зорилгоо биелүүлэхийн тулд Өдөр бүрийг үр бүтээлтэй өнгөрөөж, өөрийгөө хөгжүүлэхийн төлөө хичээн зүтгэж байна.
Тиймээс эрдэм шинжилгээний хурал, гадуур зохиогдож байгаа үйл ажиллагаануудад чадахаараа идэвхтэй оролцож илүү суралцаж, мэдлэгээ тэлэхийг зорьдог. Энэ удаа “Дэлхийн Докдугийн сурвалжлагч” хөтөлбөрөөр олон орны оюутнуудтай мөр зэрэгцэн Солонгосын үзэсгэлэнт арал болох Докду аралтай танилцан, түүх соёлыг судлах ховор боломж надад тохиосон юм. Тус хөтөлбөрийн гол зорилго нь Докду арлын үнэ цэнийг дэлхий нийтэд таниулах явдал билээ.
2025 оны арваннэгдүгээр сард би Уллындо(Ulleungdo) арлаар дамжин усан онгоцоор Докду арал руу аялсан юм. Багаасаа аялалд дуртай байсан болоод ч тэрүү сүүлийн жилүүдэд Олон улс уруу аялсан түүх бүтээж чадсан нь миний докторт суралцах үйл явц болон судалгаа хийхэд ч гэсэн том нөлөөллийг үзүүлж байгаа гэж хардаг. Энэ удаагийн аялал маань усан онгоцны аялал байсан тул урьдны бүх аяллаас илүү догдлом, хүлээлттэй, сэтгэл хөдөлгөм байлаа.
Докду арал нь Солонгос улсаас 217 км, Япон улсаас 220 км зайд, Зүүн тэнгисийн хамгийн зүүн хэсэгт байрладаг. Галт уулын дэлбэрэлтээс үүссэн хоёр том хадархаг арал, хэд хэдэн шүрэн хаднаас бүрдэх бөгөөд олон төрлийн далайн амьтан, ховор шувуудын өлгий нутаг, далайн экосистемийн судалгаанд онцгой ач холбогдолтой газар юм.
Сүүлийн үед Солонгос, Японы хооронд газар нутгийн маргаан хэвлэл мэдээллээр их гарах болсон бөгөөд энэхүү газар нутгийн маргааны төв болсон сэдэв бол Докду арлын газрын маргаан зүй ёсоор ордог. Докду арал бол өглөөний нарыг хамгийн түрүүнд үзэж болох байгалийн үзэсгэлэнгээрээ гайхагдахын зэрэгцээ газрын гүндээ асар их байгалийн баялагтай гэгддэг хосгүй үзэсгэлэнт байгалийн бүтэцийг харуулсан арал юм.
Япон улс Докдуг өөрийн газар нутаг гэж үздэг бол Солонгосын Засгийн газар Докду нь эртнээс Солонгосчуудын эзэмшил нутаг гэдгийг баталгаажуулах, дэлгэрүүлэхэд анхаарч байна. Түүхэн баримтуудаар ч Солонгосчууд энэхүү аралд эртнээс суурьшиж ирсэн нь нотлогддог бөгөөд өнөөдөр ч тус арал дээр Солонгос иргэд амьдарч, хамгаалж байдаг. Докду бол Солонгосын ард түмний хувьд дайны үеийн хүнд цаг үеийг санагдуулдаг, гашуун дурсамж тээсэн ариун газар юм.
Солонгосчууд Докдуг зорихдоо ихэвчлэн нулимстайгаар дурсгалын зураг даруулж, газар нутгийн үнэ цэн, бахархлаа илэрхийлдэг. Мөн үе үеийн уран бүтээлчид Докдугийн тухай олон дуу, шүлэг, өгүүлэл туурвисан байдаг. Солонгост ирсний дараа би ‘Докду бол манай газар’ хэмээн дуулж буй бага ангийн хүүхдүүдийг хараад энэ арал ямар утга учир, түүхэн үнэ цэн агуулж байгаа болоод хүүхдүүд хүртэл ингэж дуулдаг билээ гэж ихэд сонирхон интернетээс хайж байсан үе саяхан. Хайлт хийсний дараа ийм их үнэ цэнээр олдсон учир түүнийгээ алдахгүйн тулд хойч үедээ хүртэл өвлүүлэхийн төлөө хичээж байгаа сэтгэлийг нь ойлгосон.
Арал дээр хөл тавьсан мөчид миний сэтгэлд гүн сэтгэгдэл төрсөн. Догдлол, сониуч зан зэрэгцэн хөдөлж, аралд очсон тэр мөчид энэ бүхэн улам хүчтэй мэдрэгдсэн юм. Үгээр илэрхийлэхийн аргагүй үзэсгэлэнт энэ арал хязгаар үгүй далайн дунд орших нэгэн гайхамшиг байлаа. Ийм үзэсгэлэнтэй газар тул өөр улс орнууд ч анхаарлаа хандуулж, шунан дурлах нь аргагүй мэт санагдсан. Байгалийн гоо үзэсгэлэнг бишрэхийн зэрэгцээ аяллын хөтөлбөрийн үеэр танилцсан түүхэн баримт, соёлын өв, арлын тухай өгүүлэмжүүд нь энэ газар бол зүгээр нэг арал бус Солонгосын ард түмний түүх, өв соёлын амьд гэрч гэдгийг улам тод харуулсан. Энэ бүхнийг биеэр мэдэрсний дараа би энэхүү гайхамшигт арлыг дэлхий дахинд таниулж, түүний үнэ цэнийг олон нийтэд хүргэх хүсэл тэмүүллээр дүүрсэн юм.
Мэргэжлийн үүднээс харахад, Докдугийн байгалийн болон газарзүйн онцлог нь эко аялал жуулчлалын нөөц болох боломжийг тодорхой харуулдаг. Байгальд хор хөнөөл учруулахгүйгээр хүмүүст танин мэдэх, суралцах боломж олгох тогтвортой аялал жуулчлалын жишиг загвар болж хөгжих бүрэн потенциалтай. Ийм байгалийн өвийг дайн, маргааны төв болгож биш, харин энх тайвны бэлгэдэл болгон хамгаалах нь хүн төрөлхтний үүрэг гэж бодож байна.
Энэхүү хөтөлбөрт оролцсоноор би Докду арлын үнэ цэнэ, нийгмийн эв нэгдлийн чухлыг гүнзгий ойлгосон. Цаашид өөрийн эх орондоо ч байгалийн болон түүхийн үнэ цэнтэй газруудаа хамгаалж, танин мэдүүлэх үйлсэд хувь нэмрээ оруулахыг зорьж байна.
Мөн "Дэлхийд Докдуг таниулах сурвалжлагч" хүний хувьд миний мэдэрсэн бас нэг чухал зүйл бол Докду нь Өмнөд Солонгос, Японы хооронд газар нутгийн маргаантай байгаа нь бүрэн эрхт байдлын зөрчил үргэлжилсээр, цаашлаад дэлхийн амар тайван алдагдахвий гэсэн айдас байлаа. Солонгосчуудын хувьд Докду арал энх тайван байх нь дэлхийн энх тайвны бэлгэ тэмдэг гэж үзэхүйц хэмжээнд том ач холбогдол өгч байгаа ба үүнээс улбаалан дэлхийг амар тайван бус байлгахыг хүсэхгүй байгаа учраас өөрсдийн гэсэн газар нутаг дээрээ маргаанаа дуусгахыг хүсч байгаа байр суурьтай байгаа юм.
Иймээс Докду арлыг зөвхөн газар нутгийн маргааны төв бус, харин дэлхий нийтэд энх тайвныг бэлгэдэх ариун газар хэмээн ойлгох хэрэгтэй гэж үзэж байна.
Докторант Ганбатын Эрдэнэсувд
Гангненг Их Сургууль
Цаг үе
Улаанбаатарт өдөртөө 3 хэм хүйтэн
Малчид, иргэд, тээвэрчдэд зориулсан мэдээ: Өнөөдөр ихэнх нутгаар цаг агаар тогтуун, нутгийн зүүн хэсгээр хүйтэн байна.
2025 оны арваннэгдүгээр сарын 10-ны 08 цагаас 20 цаг хүртэл: Нутгийн хойд хэсгээр солигдмол үүлтэй, Хөвсгөлийн уулсаар ялимгүй цас орно. Бусад нутгаар багавтар үүлтэй цас орохгүй. Салхи ихэнх нутгаар баруунаас секундэд 5-10 метр.
Дархадын хотгор, Завхан, Заг, Байдраг голын эх, Хангай, Хэнтийн уулархаг нутаг, Ерөө, Тэрэлж, Хэрлэн голын хөндийгөөр 5-10 хэм, Монгол-Алтай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Орхон-Сэлэнгийн сав газар, Идэр, Тэс, Хараа, Туул голын хөндийгөөр 1-6 хэм хүйтэн, Их нууруудын хотгор болон говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр 3-8 хэм, бусад нутгаар 3 хэмийн хүйтнээс 2 хэм дулаан байна.
УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Багавтар үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруунаас секундэд 3-8 метр. 1-3 хэм хүйтэн байна.
БАГАНУУР ОРЧМООР: Багавтар үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруунаас секундэд 5-10 метр. 6-8 хэм хүйтэн байна.
ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Багавтар үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруунаас секундэд 4-9 метр. 6-8 хэм хүйтэн байна.
2025 оны арваннэгдүгээр сарын 11-нээс 15-ныг хүртэлх
цаг агаарын урьдчилсан төлөв
Арваннэгдүгээр сарын 11-нд баруун болон төвийн аймгуудын нутгийн зарим газраар, 12-нд Дархадын хотгор, Хэнтийн уулархаг нутаг, Дарьгангын тал нутгаар, 13-нд Монгол-Алтайн уулархаг нутгаар, 14-нд баруун болон төвийн аймгуудын нутгаар цас орж, цасан шуурга шуурна. Салхи 11, 14-нд нутгийн зарим газраар, 12-нд говь, талын нутгаар, 13-нд Алтайн салбар уулсаар секундэд 13-15 метр хүрч ширүүснэ. Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Хүрэнбэлчир орчим, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр шөнөдөө 23-28 хэм, өдөртөө 6-11 хэм, Алтай, Хэнтийн уулархаг нутаг, Туул, Тэрэлж голын хөндийгөөр шөнөдөө 16-21 хэм, өдөртөө 3-8 хэм, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр шөнөдөө 2-7 хэм хүйтэн, өдөртөө 4-9 хэм дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 10-15 хэм, өдөртөө 1 хэм дулаанаас 4 хэм хүйтэн байна.
