Цаг үе
Хиймэл оюун ба ирээдүйн дайн
Эх сурвалж: Тагнуулын ерөнхий газар
Сүүлийн 10 гаруй жилийн хугацаанд хиймэл оюунтай хамаарал бүхий Квант тооцоолол, Үлэмж өгөгдөл (Big Data), Юмсын интернет (IoT-Internet of things), Жижигрүүлэх технологи (miniaturisation), Өөрийгөө удирдах систем (robotics and autonomy) зэрэг технологиуд таамаглаж байснаас хурдтай хөгжиж шинэ шатанд гарч байна.
Жишээлбэл: 2014 онд го даамны хамгийн сайн хиймэл оюуныг зохион бүтээсэн экспертүүд 10 жилийн дараа гэхэд компьютер хүнийг хождог болно гэж таамаглаж байв. Гэтэл түүнээс ердөө нэг жилийн дараа буюу 2015 онд Гүүглийн Deep Mind хиймэл оюун, Европын Го даамын аварга Ван Хуйг 5:0 харьцаагаар хожжээ. Хиймэл оюуны энэхүү үсрэнгүй хөгжилд хүргэсэн дараах гол шалтгаануудыг нэрлэж болох юм.
Үүнд:
- Компьютерийн тооцооллын хурд огцом өсч байна.
- Мэдээллийн баазын хэмжээ хурдтай өсч байна.
- Машин суралцах арга ажиллагаа, алгоритмын хэрэгжүүлэлт шинэ шатанд гарч байна. Ялангуяа гүн мэдрэлийн сүлжээ (deep neural system)-ний салбарт энэ дэвшил улам бүр мэдрэгдэж байна.
- ХУ-нд хийж буй хөрөнгө оруулалт огцом нэмэгдсэн.
Дэлхийн 2-р дайнаас хойш өөрийгөө бүрэн удирддаггүй системүүд цэргийн салбарт хэрэглэгдэж ирсэн бол өнөөдөр хиймэл оюуны хөгжил цэргийн салбарын технологийг үндсээр нь хувиргаж, хүчний тэнцвэрийг ч өөрчлөх боломж олгож байна. АНУ ба БНХАУ-ын хоорондын геополитикийн өрсөлдөөнд хиймэл оюуныг хөгжүүлэх уралдаан маргаангүй нөлөөлөх боллоо.
Дэлхийн тэргүүлэгч гүрнүүдийн удирдагчид хиймэл оюун нь ҮАБ-ын нэн чухал бүрэлдэхүүн болж буй энэхүү өөрчлөлтийг соргогоор анзаарч эхэллээ.
АНУ-ын БХЯ 2016 онд “Хиймэл оюуны судалгаа хөгжүүлэлтийн стратеги төлөвлөгөө” баталж, хиймэл оюуныг АНУ-ын цэргийн салбар дахь манлайллыг хадгалах нэг хэрэгсэл гэж үзсэн байна. АНУ-ын БХЯ мөн Пентагон Цахиурын хөндий хоорондын нягт хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх үүрэг бүхий Батлан хамгаалахын инновацийн төвийг байгуулав. Үүнтэй зэрэгцээд шинжлэх ухаан технологийн тэргүүлэх орон болох эрмэлзлэлтэйгээр БНХАУ, АНУ-ын шинжлэх ухаан технологийн инновацийн хөтөлбөр болох DARPA-ын хятад хувилбар болох Хиймэл оюуны үндэсний хөтөлбөрийг баталсан байна. ОХУ 2025 он гэхэд цэргийн төсвийн 30 хувийг робот зэвсэгт зарцуулах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна. Ерөнхийд нь дүгнэхэд томоохон улс гүрнүүдийн үндэсний хэмжээний зорилт, санаачлага нь хиймэл оюуны хувирч буй боломж (цэргийн техникийн хувьсгал ч гэж хэлж болно)-ийг ашиглан үндэсний аюулгүй байдлыг хангахад чиглэгдэж байна.
Хиймэл оюуныг цэргийн салбарт өргөнөөр ашиглах болсон нь хүчирхэг гүрнүүдийн стратегийн өрсөлдөөнийг ихэсгэж тогтворгүй байдлын гол эх сурвалж болж байна. Үүнийг батлах зорилгоор хоорондоо холбоо бүхий дараах гурван аргументийг авч үзье. Үүнд:
- Хиймэл оюун өнөөгийн хөгжлийн шатандаа дангаараа кибер орон зай, өөрийгөө удирддаг систем болон робот, удирдлагатай пуужин зэрэг өндөр технологийн зэвсгийн үйлдвэрлэлийг идэвхжүүлэх, хурдасгах стратегийн нөлөө үзүүлэх гол эх сурвалж болж байна.
- Давхар хэрэглээ бүхий хйимэл оюуны технологийн тархалтын тодорхой бус байдал, эрсдэл нь олон улсын аюулгүй байдлыг сулруулах дараах нөхцөлийг үүсгэж байна. Үүнд:
- одоо байгаа аюулыг улам хурцатгах
- эдгээр аюул заналын мөн чанар, шинж чанарыг өөрчлөх
- санамсаргүй, аюултай шинэ аюул занал үүсгэх
- Хиймэл оюуны технологийг дэлхийн хүчирхэг гүрнүүдийн (ялангуяа АНУ, Хятад) Батлан хамгаалахын салбарт хөгжөөд ирвэл стратегийн өрсөлдөөн, үл итгэх байдлыг нэмэгдүүлэх нэмэлт хөшүүргийг бий болгох бөгөөд энэ нь олон улсын аюулгүй байдалд хүчтэй нөлөөлөх болно.
Стратегийн тогвортой байдалд кибер орон зай хэрхэн нөлөөлж буй талаарх судалгааны ажлууд ихээр байдаг бол хиймэл оюуныг ирээдүйн дайнд ашиглах боломжийн талаар тийм ч их судалгаа байдаггүй. Сүүлийн жилүүдэд хууль эрх зүйн, ёс зүйн, хэм хэмжээний, эдийн засгийн, техникийн гэх мэт "хиймэл оюуны асуудлуудтай" холбоотой олон улсын харилцааны судалгаа улам бүр нэмэгдэж, олон талын маргаан дагуулж байна.
ХИЙМЭЛ ОЮУН олон улсын аюулгүй байдалд нөлөөлөх нь
Цэргийн чадварыг өргөн хүрээгээр идэвхжүүлэгч, хүчирхэг болгогч гэдэг утгаараа Хиймэл оюун нь цэргийн зэвсэг гэхээсээ илүү цахилгаан эрчим хүч, радио, радиолокацын систем, C4ISR систем зэрэгтэй илүү төстэй. Шинэ, хүчтэй ангиллын технологийн хувьд хиймэл оюун нь цэргийн технологийн төлөв байдлыг өөрчлөх, эргэн харахад урьдчилан таамаглах аргагүй, маш тогтворгүй, стратегийн нөлөө үзүүлэх боломжтой. Хэдийгээр хиймэл оюунд тулгуурласан зэвсэг, систем нь дайны талбарт хүнээс илүү шийдвэр гаргах хараахан болоогүй ч, хиймэл оюун ашигласан цэрэг нь дайны талбарт, зөвхөн хүний шийдвэрээс хамааралтай цэргээс илүү үр ашигтай байх нь ойлгомжтой. Тухайлбал, алсын зайн мэдрэгч, нөхцөл байдлын ойлголт, тулааны талбайн маневр зэрэгт хиймэл оюуны технологиудыг ашигласнаар бусдаас илүү, давуу болно.
Стратегийн түвшний шийдвэр гаргах үед хиймэл оюунд суурилсан удирдлага-хяналтын систем нь хүнээс хамааралтай...
шийдвэр гаргалтын ихэнхи алдааг зассан байна. АНУ-ын Тагнуулын нийгэмлэг жишээлбэл, “хүний хүчин зүйлийн дарамт”-ыг бууруулах, цэргийн тагнуулын үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх, цэрэг дайны шийдвэр гаргалтыг сайжруулах, ҮАБ-ын шинэ аюул занал, шинэ халдлагын чиглэлээр олон нийтэд нээлттэй судалгааны ажлууд хийхээр хөөцөлдөж байна.
Хиймэл оюунд суурилсан технологийн аюулгүй байдлын шинэ заналхийллийг үндсэнд нь 3 төрөл болгон авч үздэг. Үүнд:
- Тоон аюулгүй байдал (жад-фишинг, яриа синтез, дүр эсгэх, автомат хакердах, мэдээллийг хордуулах г.м)
- Биет аюулгүй байдал (дайралтын үеийн микро дрон г.м)
- Улс төрийн аюулгүй байдал (тандалт – ажиглалт, хууран мэхлэлт, албадлага г.м)
РОБОТ ба бөөн технологи (swarming technology[1])
Өөрийгөө удирддаг зэвсэг, робот нь дарь, цөмийн зэвсгийн адил үнэлэгдэж “дайны гурав дахь хувьсгал” эсвэл “аж үйлдвэрийн 4 дүгээр хувьсгал” хэмээн нэрлэгдэж байна.
Зарим судлаачдын баталж буйгаар хиймэл оюуныг хэрэгжүүлж эхлэх эргэлтийн цэг дээр иржээ. Тэдний нотолж буйгаар хууль эрх зүйн болон ёс зүйн хувьд боломжтой эсэхийг үл харгалзан бие даасан, зэвсэглэсэн, нисгэгчгүй агаарын тээврийн хэрэгсэл (autonomous armed-unmanned aerial vehicles)-ийг хэдхэн жилийн дараа байлдааны талбарт харах болох нь. Энэ нь өөрийгөө удирддаг энэхүү системийн өвөрмөц шинж чанарууд батлан хамгаалах, аюулгүй байдлын төлөвлөгөө боловсруулагчдыг өнөөгийн арга барилаа дахин нягтлахыг удахгүй шаардаж эхэлнэ гэсэн үг.
АНУ-ын Үндэсний Тагнуулын газрын захирал Даниел Коутс энэ чиг хандлагын стратегийн чадавхийг онцолж хэлэхдээ, хиймэл оюуны дэвшил нь "дайснууд, ялангуяа Хятад, Оросын хувьд шинэ цэргийн хүчин чадлыг бий болгоно" гэж мэдэгдэв. Эдгээр өөрийгөө удирддаг системүүд нь онолын хувьд харааны мэдрэмж, хэл яриа, нүүр царайг таних зэрэг олон төрлийн (агаар, газар, далайн) үйл ажиллагааг гүйцэтгэх шийдвэр гаргах хэрэгслийг багтаасан, хүний оролцоо, хяналтаас хараат бус хиймэл оюуны технологийг агуулдаг. Гэхдээ яг өнөөдрийн байдлаар хүний оролцоогүйгээр байг сонгоод устгаж чадах хэдхэн зэвсгийн систем л байна.
Тухайлбал, Хүлээж халдлага үйлдэгч зэвсэг (LAM[2]) нь дайсны радарын систем, хөлөг онгоц, танк гэх мэт байг байж болох газар нь хүлээж байгаад урьдчилан программчилсан шалгуур үзүүлэлтүүд дээр үндэслэн, мэдрэгч нь дайсны агаараас хамгаалах радарыг олж илрүүлмэгц байгаа устгадаг. LAM нь ирж буй сумыг хүн оператороос илүү хурдан буудахын тулд хиймэл оюуны технологийг ашигладаг бөгөөд илүү урт хугацаанд нисэх боломжтой байдаг.
Израилийн Harop (Harpy II ч гэж нэрлэдэг) радарын эсрэг LAM систем нь 6 цагийн турш нисэх чадвартай, хүний удирдлагагүйгээр шумбаж бөмбөг хаях боломжтой, тулалдааны талбарт хүний амь эрсдэлд оруулдаггүй цор ганц систем болоод байна. Мөн Хятад, Энэтхэг, Герман, Өмнөд Солонгос, Орос, Англи зэрэг улс орнууд бүтэн өөрийгөө удирддаг зэвсгийн системийг хэрэглэхэд бэлэн болоод байна. Тухайлбал ОХУ Уран-9, Вехар зэрэг алсаас удирддаг танкийг нэвтрүүлсэн бол, БНХАУ хиймэл дагуулаар дамжуулан дроноос удирддаг пуужинг 2016 онд анх удаа туршсан байна.
Тагнуулын чиглэлээр болон цэргийн цохилт өгөх зэрэг төрөл бүрийн даалгаварт илүү ухаалаг, хиймэл оюунаар өргөжүүлсэн, хүний оролцоогүй зэвсгийн системүүд ойрын жилүүдэд батлан хамгаалахын салбарт нэвтэрч эхлэх нь тодорхой болоод байна. Том оврын хүний удирдлагагүй усан доогуурх тээврийн хэрэгсэл (UUV-Unmanned Underwater Vehicle) нь хямд өртөгтэй пуужингийн платформ болох боломжтой болно. Ухаалаг, Хиймэл оюунаар өргөжүүлсэн, хүний оролцоогүй зэвсгийн системийг ашиглаж болох тодорхой ажиллагааг тоочвол: мина цэвэрлэгээ ба минажүүлэх ажиллагаа; далай доорхи шумбагч онгоцны эсрэг мэдрэгчийн сүлжээнээс мэдээлэл цуглуулах, тараах; дуу авианы идэвхтэй локатор; тагнуул, тандалт, эрэн сурвалжлах; цахим дайн; пуужинг шумбагч онгоцонд эргүүлэн байршуулах; терроризм, хил хамгаалалт гэх мэт байлдааны бус ажиллагаа; хэт холд чиглэсэн пуужинг удирдлагаар дэмжих гэх мэт.
Нарийн төвөгтэй мэдрэлийн сүлжээнд холбогдсон, Хятадын агаарын болон далайн дронууд, жишээлбэл, Өмнөд Хятадын тэнгисийг бүхэлд нь хянаж байгаа нь АНУ-ын ирээдүйн тэнгисийн навигацын үйл ажиллагаанд саад учруулж болзошгүй юм. 2018 оны эхээр Хятад улс Өмнөд Хятадын тэнгисийг дайны болон энхийн цагийн үед хянахад зориулан нисгэгчгүй нисэх онгоцны дэлхийн хамгийн том туршилтын полигоныг барьж эхлэв.
Хиймэл оюуны технологи нь онолын хувьд өөрийгөө удирддаг нисгэгчгүй нисэх төхөөрөмжид ганцаарчилсан нисгэгчтэй онгоцтой харьцуулбал хамаагүй илүү олон төрлийн даалгаврыг биелүүлэх боломж олгодог. Тухайлбал, тулалдаж буй агаарын орон зайд амьдрах чадвараар илүү байхаас гадна эдгээр дэвшилтэд технологийг хэрэглэж байгаа улс орнуудад хэрэглээгүйгээсээ давуу байдал олгох болно. Үүний үр дүнд нь дайснуудын хямд өртөгтэй, түрэмгий, бие даасан довтолгооноос зөвхөн ижилхэн хурд, бие даасан байдалтай, ухаалаг системүүд л хамгаалж чадна.
Цахим дайнд хиймэл оюуны технологийг ашиглан цэргийн GPS эсвэл харилцаа холбооны хиймэл дагуулын дохионд дайснууд хөндлөнгөөс оролцохоос сэргийлж чадна. Жишээлбэл, жижиг, хөдөлгөөнт цахилгаан соронзон долгион сарниулагчийг дайсны довтолгооны мэдрэгч, харилцаа холбоонд нөлөөлөхөд ашиглаж болох бөгөөд энэ нь кибер халдлагатай хамтарч дайсны хамгаалалтыг төөрөлдүүлж, даван туулахад ашиглагддаг. Оросын арми Сири болон Зүүн Украины байлдааны бүсэд GPS-ээр удирддаг нисгэгчгүй агаарын тээврийн хэрэгслийн ажиллагааг тасалдуулах ажиллагаагаа баттай байлгахын тулд долгион сарниулагчдыг байрлуулсан гэж мэдэгдэж байсан.
Эцэст нь хэлэхэд дэлхийн томоохон гүрнүүд аж үйлдвэрийн 4 дүгээр хувьсгалын дэвшилтэт технологиудыг цэрэг, батлан хамгаалах, аюулгүй байдлын салбарт хэрэглээд эхэлсэн төдийгүй энэ чиглэлд давуу байдал олж авах өрсөлдөөнд хэдийн оржээ. Ирээдүйн дайн цэрэггүй болох нь тодорхой.
Өвч зэвсэглэсэн, өөрийгөө бүрэн удирдаж, бусадтайгаа холбогдсон, жолоочгүй дрон, танк, нисэх онгоц, усан онгоцны тулаан болно. Хэдийн үйлдвэрлэгдсэн зэвсгийг өөрийгөө удирддаг, бусадтай холбогддог болгоход нүсэр дэд бүтэц бүхий том үйлдвэр шаардлагагүй. Манай улсын хувьд ойрын ирээдүйд байлдааны усан онгоц, нисэх онгоц, танк үйлдвэрлэхгүй нь ойлгомжтой. Гэхдээ бидэнд цэрэг, батлан хамгаалахын үйлдвэрлэлийн салбарт амжилт олох боломжийг өнөөгийн технологийн хувьсгал олгож байгааг алдаж боломгүй. Учир нь аж үйлдвэрийн 4 дүгээр хувьсгалын технологиуд улс гүрнүүдийг, аж ахуйн нэгжүүдийг нэг гараанаас эхлэх боломжийг олгож байна. Монголын нэр бүхий компани блокчэйн технологиор дэлхийд тэргүүлэх байр суурьтай, амжилттай ажиллаж байна. Энэ боломжийг алдахгүйн тулд бид дараах ажлуудыг хийх шаардлагатай байна. Үүнд:
- Батлан хамгаалах эрдэм шинжилгээний хүрээлэн болон бусад технологийн сургуулиуд, аж ахуйн нэгжийн хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх, хамтарсан төслүүд хэрэгжүүлэх;
- Бидэнд байгаа дэлхийн хэмжээний мэдээллийн технологийн инженерүүдийг дээрх төслүүдэд татан оролцуулах;
- Төрөөс дээрх чиглэлийн судалгаа, эрдэм шинжилгээний төсвийг нэмэгдүүлэх зэрэг болно.
[1] Swarming technology –хэд хэдэн өөрийгөө удирддаг системийг хооронд нь холбож байлдааны ажиллагаанд нэгдсэн зорилгын төлөө уялдуулан зохицуулдаг технологийн дэвшлийг хэлнэ.
[2] Loitering attack munitions – Бай байрлах хэсэгт хэд хэдэн өөрийгөө удирдах зэвсэг илгээж хүлээж байгаад байг олмогц халдлага үйлдэж устгадаг зэвсгийн систем. Амиа хорлогч дрон, камикадзе дрон ч гэж нэрлэдэг.
Цаг үе
Бүгд Найрамдах улсаа тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойд зориулсан гэрэл зураг, архивын үзэсгэлэн 23-30-ны өдрүүдэд үргэлжилнэ
Улсын Их Хурлын дэд дарга Х.Булгантуяа үзэсгэлэнг нээж нийт зочдод Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хууль баталсан 100 жилийн ойн баярын мэндийг дэвшүүлэв. Энэхүү түүхэн ойг тохиолдуулан Үндсэн хуулийн түүхэн хөгжил, туулсан замыг эргэн санах, ирээдүй хойчдоо таниулахаар үндэсний ой санамж болох архивын баримтуудыг ийнхүү дэлгэж байгааг тэмдэглэлээ.
Тэрбээр “Монголчууд өнө эртний баялаг түүх соёл, төрт ёсны уламжлалтай ард түмэн. Түүхийн хугацаанд төр улсаа төвхнүүлж, бүс нутаг болон дэлхий дахинаа алдар суугаа мандуулахын сацуу түүхийн зурвас үед гээсэн тусгаар тогтнолоо эргэн сэргээн мандуулж, төр улсаа хадгалж ирсэн. Эрдэм ухаант, эрэлхэг зоригт тэмцэгч өвөг дээдэсийн маань халуун сэтгэл, мятаршгүй тэмцэл, гавьяагаар улсынхаа тусгаар тогтнолын төлөө нийгмийн бүх давхарга нэгдэж, тэмцэн 1911 оны Үндэсний хувьсгалаар Манжийн засгийг халж, Богд Хаанаа өргөмжилсөн. Улмаар энэ тэмцлийн үр дүнгээ 1921 оны Ардын хувьсгал ялалтаар бэхжүүлэн, төрийн үйл хэргийг ард түмэн өөрсдөө эрхлэн мэдэх ардын засаглал, Бүгд Найрамдах Улсыг 1924 онд анх удаа хуульчлан баталгаажуулсан.
Монголын ард түмний нийтлэг хүсэл зоригийг илэрхийлж улс орныхоо тусгаар тогтносон бүрэн эрх, төрийн байгуулал, иргэдийн эрх, эрх чөлөө, нутгийн захиргаа зэрэг нийгмийн суурь харилцаануудыг анхдугаар Үндсэн хуулиар зохицуулж, баталгаажуулсан нь тухайн цаг үедээ үнэхээр шинэ содон зүйл байв” хэмээлээ. Үргэлжлүүлэн тэрбээр Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, Анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойг тэмдэглэх ажлыг зохион байгуулах ажлын хэсгийг Улсын Их Хурлаас 2024 оны эхээр байгуулсан болохыг дурдан “Ажлын хэсэг энэ хугацаанд эрдэм шинжилгээний хурал, Үндсэн хуулийн ач холбогдлыг сурагчдад таниулах ажлууд, мөн өнөөдрийн үзэсгэлэн, хүндэтгэлийн чуулган зэрэг олон арга хэмжээ төлөвлөсөн. Улс орон бүр Үндсэн хуулиараа, төрт ёсны түүх, соёлоороо бахархдаг. Монгол Улс өнө эртнээс улбаатай төрт ёсны түүх, соёлтой” хэмээн тэмдэглээд Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хуулиа баталсан түүхээ бататган, тэмдэглэхийн учир утгыг нээлтээ хийж буй энэхүү “Санан тунхаглах ирээдүй” сэдэвт үзэсгэлэн илэрхийлнэ гэлээ.
Үзэсгэлэнгийн нээлтэд Соёл, спорт, аялал жуулчлал, залуучуудын яамны Төрийн захиргааны удирдлагын газрын дарга Ч.Энх-Амгалан үг хэлэв. Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойн хүрээнд зохион байгуулагдах арга хэмжээнүүдэд тус яам хамтран ажиллахын зэрэгцээ 11 дүгээр сарыг энэ сэдвээрх соёлын бүтээлч сар болгон зарласан болохыг дурдаж байв.
Монгол Улсын үе үеийн Үндсэн хуулийн ач холбогдол, түүх соёлын талаарх “Санан тунхаглах ирээдүй” үзэсгэлэнд Үндэсний төв архивын сан хөмрөг дахь 1924, 1940, 1960, 1992 онуудын Үндсэн хуулиудын талаарх баримтуудыг орчин цагийн уран бүтээлчдийн гэрэл зургуудтай хослуулан цоо шинэ, бүтээлч дэглэлттэй зохион байгуулж буйгаараа онцлогтой юм. Энэ талаар Улсын Их Хурлын Тамгын газрын Иргэд, олон нийттэй харилцах газрын дарга Х.Мөнхбилэг хэлэхдээ “1924 онд монголчууд анхдугаар Үндсэн хуулиа боловсруулж, батлахдаа юу туулж, юу мэдэрч, ямар ирээдүйг мөрөөдсөн гэдгийг 100 жилийн дараа бид хараад зогсож байна. Тэгвэл өнөөдөр сахин тунхаглаж буй Үндсэн хуулиараа бид ирээдүйд, дараагийн 100 жилд ямар чиг баримжаатай, хэрхэн амьдрах вэ гэдгийг бодох учиртай юм. Иймээс Үндсэн хуулиа бид өнгөрсөн, одоо, ирээдүй цагийн хэлхээст харуулахаар “Санан тунхаглах ирээдүй” үзэсгэлэнг дэлгэж байна. Ард түмэн ирээдүйн төсөөллөө Үндсэн хуульдаа шингээдэг юм байна, Үндсэн хууль бидний ирээдүйн зорилгыг тодорхойлдог юм байна гэдгийг энэ танхимд дэлгэгдсэн анхдугаар Үндсэн хуулийн төслийг боловсруулж эхэлсэн 1922 оны түүхэн баримтаас эхлэн өнөөдрийг хүртэлх баримт, бүтээлүүдээс харах боломжтой” гэлээ.
Төр улсынхаа тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг бататган бэхжүүлэх төрийн тогтолцоо, нийгэм, эдийн засаг, соёлын салбарын суурь зохицуулалтуудыг мөрдлөг болгосон 1924, 1940, 1960, 1992 онуудын Үндсэн хуулиудыг таниулах зорилгоор архивын бичиг баримт, гэрэл зураг, эд өлгийн зүйлсийг дэлгэн олон нийтийн хүртээл болгож байгаа юм. Мөн шинэлэг, өвөрмөц уран бүтээлүүдээрээ Үндсэн хуулийн ач холбогдол, зүйл заалтуудыг хүүхэд, залууст таниулан хүргэж буй орчин цагийн залуу уран бүтээлч, гэрэл зурагчдын төлөөлөл Ё.Чанцалдуламын бүтээлүүдээс дэлгэсэн байна.
Улсын Их Хурлын Тамгын газар, Соёл, спорт, аялал жуулчлал, залуучуудын яам, Архивын ерөнхий газар, Монголын Үндэсний музей хамтран зохион байгуулж буй энэхүү үзэсгэлэн 2024 оны 11 дүгээр сарын 23-30-ны өдрүүдэд үргэлжилнэ.
Улсын Их Хурлаас “Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойг тэмдэглэх тухай” 64 дүгээр тогтоолыг 2023 оны 07 дугаар сарын 06-ны өдөр баталсан. Энэ дагуу Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойг 2024 оны 11 дүгээр сарын 26-ны өдөр улс орон даяар тэмдэглэх юм хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.
Цаг үе
“Халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, тандалт, хариу арга хэмжээг сайжруулах нь” эрдэм шинжилгээний хурал болов
Нийгмийн эрүүл мэндийн жил болон нийслэлийн 385 жилийн ойн хүрээнд эрүүл мэндийн байгууллагын эмч, ажилчид, эрдэмтэн судлаачдын эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажил, бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэх, тулгамдсан асуудлаа тодорхойлон, шийдвэрлэх арга замыг эрэлхийлэх, судалгааны ажлын мэдлэг ур чадварыг дээшлүүлэх зорилгоор “Халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, тандалт, хариу арга хэмжээг сайжруулах нь” сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурал боллоо.
Тус эрдэм шинжилгээний хуралд дархлаажуулалт бүхий халдварт өвчин, зонхилон тохиолдох болон зоонозын халдварт өвчин, сүрьеэ, бэлгийн замаар дамжих халдварт өвчин, нийгмийн эрүүл мэндийн ноцтой байдлын үеийн хариу арга хэмжээ сэдвийн хүрээнд эрдэмтэн судлаач, эмч мэргэжилтнүүд судалгааны ажлаа танилцуулсан юм.
Хурлын үеэр нийслэлийн Эрүүл мэндийн газрын дарга П.Эрхэмбулган “Нийгмийн эрүүл мэндийн нэн чухал ажил бол халдварт өвчин, түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлийг тандах, хянан судлах, эрүүл мэндийг дэмжих, хамгаалах, өвчин эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаа юм. Сүүлийн жилүүдэд нийслэл хот коронавируст халдварын цар тахал, томуу, томуу төст өвчин, улаан бурхан өвчний дэгдэлт, үерийн гамшиг, шалтгаан нь тодорхойгүй химийн хордлого, угаарын хийн хордлогын нийгмийн эрүүл мэндийн ноцтой байдал зэрэг сорилттой тулгарсан хэдий ч амжилттай даван гарсан.
Дэлхий нийтийн эрүүл мэндийн аюулгүй байдалд нөлөөлж болзошгүй цар тахал, шинэ болон сэргэж буй халдвар ихсэх хандлагатай байгаа өнөө үед халдварт өвчний тандалт, сэргийлэлт, оношилгоо, эмчилгээнд дэвшилтэт технологи, инновацийг нэвтрүүлэх, сургалт, судалгаа, хүний нөөцийн тогтвортой хөгжил, чанар аюулгүй байдлыг тасралтгүй хангах асуудал чухлаар тавигдсаар байна” гэлээ.
Эрдэм шинжилгээний хурлыг нийслэлийн Эрүүл мэндийн газраас ХӨСҮТ, Т.Шагдарсүрэнгийн нэрэмжит анагаах ухааны хүрээлэнтэй хамтран зохион байгуулж байна.
НЗДТГ-ЫН ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛ, ОЛОН НИЙТТЭЙ ХАРИЛЦАХ ХЭЛТЭС
Цаг үе
Т.Даваадалай: Автомашины импортыг хязгаарлаагүй бөгөөд улсын дугаар авах шалгуур үзүүлэлтээ л биелүүлэх ёстой
НИТХ-ын 2024 оны хоёрдугаар сарын 8-ны өдрийн 18 дугаар тогтоолоор нийслэл хотод олгох тээврийн хэрэгслийн улсын бүртгэлийн дугаарын дээд хязгаарыг 730,000 байхаар тогтоосон. Үүнтэй холбоотойгоор арваннэгдүгээр сарын 8-наас импортоор орж ирсэн автомашинд хотын дугаар шинээр олгохгүй байхаар шийдвэрлэсэн. Дээрх тогтоолыг цуцлах, тээврийн хэрэгслийн бүртгэлийн шалгуур үзүүлэлтийг цуцлах хүсэлтийг энэ сарын 14-ний өдөр "Эко автомашин импортлогчдын холбоо” ТББ-аас ирүүлсэн. Энэ хүрээнд өнөөдөр НЗД-ын нэгдүгээр орлогч Т.Даваадалай авто худалдаа, машины бизнес эрхлэгчдийн төлөөллийг хүлээн авч уулзаж, тэдний хүсэлтийг хүлээн авах боломжгүй гэдгийг тайлбарлалаа.
Нийслэлийн Засаг даргын орлогч Т.Даваадалай “Нийслэл Улаанбаатар хотын замын хөдөлгөөний эрчим, авто замын багтаамжийн барьцаа буюу VCR 1.5-2.2, хөдөлгөөний дундаж хурд 8 км/цагаас бага, хөдөлгөөний чанарын үзүүлэлт “E-F” түвшинд байна. Уг үзүүлэлтүүдээс харахад Улаанбаатар хотын гол, гудамж замын ачаалал хэвийн хэмжээнээс 2 дахин их байгаа бөгөөд өдрийн 12 цагийн 70 хувьд түгжрэлтэй байдаг. Энэ нь хөдөлгөөний эрэлт, хэрэгцээ багтаамжаас хэтэрсэн гэсэн үзүүлэлт юм. Нийслэл Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлээс шалтгаалсан нийгэм, эдийн засаг, байгаль орчин, хүний эрүүл мэндэд тулгарч буй сөрөг нөлөөллийг багасгах зорилгоор дээрх шийдвэрийг холбогдох инженер, мэргэжилтнүүдийн дүгнэлтэд үндэслэн гаргасан. Тиймээс нийтийн эрх ашгийн төлөө уг хүсэлтийг хүлээн авах боломжгүй. Мөн нийслэл хотод автотээврийн хэрэгслийн улсын бүртгэлийн дугаар олгох шалгуур үзүүлэлтийг ХЗДХЯ бүртгэсэн” гэдгийг хэллээ.
Өнөөдрийн байдлаар автомашины улсын бүртгэлийн дугаарыг тодорхой шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд олгож байгаа бөгөөд автомашины импортод ямар нэгэн байдлаар хязгаарлалт тогтоогоогүй юм. Ташрамд, Улаанбаатар хотын авто замын хөдөлгөөнд оролцож байгаа тээврийн хэрэгслийн дундаж хурдыг 25км/цаг байлгахын тулд замын чадамжийг жолоочийн самбаачлах хугацаа, бүрэн зогсолтын замын урт, тээврийн хэрэгслийн урт, нэг тээврийн хэрэгсэлд ногдох зай зэргийг авч үзэн 250,000 орчим тээврийн хэрэгсэл хөдөлгөөнд оролцох боломжтой гэж тооцоолсон. Гэтэл энэ тоо 3 дахин их буюу 804 мянган тээврийн хэрэгсэл бүртгэлтэй байна.
НЗДТГ-ЫН ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛ, ОЛОН НИЙТТЭЙ ХАРИЛЦАХ ХЭЛТЭС
-
Улстөр нийгэм2022/11/29
Монгол Улс, БНХАУ-ын хамтын ажиллагааны баримт бичгүүдэд гарын үсэг зурав
-
Цаг үе2021/03/22
Монгол Улсын нийт хүн амын 3.9 хувь нь Казах угсаатан байна
-
Цаг үе2020/10/03
Хэрэглээний төлбөрөө цахимаар төлөөд урамшуулал аваарай
-
Улстөр нийгэм2020/07/23
Өвөлжилт, хаваржилтын бэлтгэлээ сайтар хангахыг бүх сайд, холбогдох дарга нарт д...