Үзэл бодол
Д.Батсүрэн: Малыг ялган тэмдэглэж бүртгэлжүүлэх ажилд малчдын оролцоо бодит дэмжлэг болдог
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны Малын генетик, нөөцийн хэлтсийн дарга, ерөнхий мал зүйч Д.Батсүрэнгээс малыг ялган тэмдэглэж бүртгэлжүүлэхийн ач холбогдол, хэрхэн бүртгэлжүүлэх талаар тодрууллаа.
-Малыг ялган тэмдэглэж бүртгэлжүүлэх, мэдээллийн сан бүрдүүлэх ажил эхлээд нэлээн хугацаа өнгөрч байна. Энэ хугацаанд ямар ахиц дэвшил гарсан бэ?
-Малыг бүртгэлжүүлэх, ялган тэмдэглэх асуудал цоо шинэ ажил биш юм шүү дээ. Манай улс төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн үе буюу 1959-1992 онуудад мал сүргээ ялган тэмдэглэж бүртгэдэг л байсан. Энэ үед харин ч бүр илүү сайн бүртгэл хөтөлж, ялган тэмдэглэдэг байсан. Нэгдэл, бригад болгонд мэргэжлийн зоотехникч ажиллаж, 11 төрлийн бүртгэлийг хийдэг байсан бөгөөд тухайн малын удам гарваль, үр төлийн чанарыг бүртгэлээр тодорхойлох ажил мэргэжлийн өндөр түвшинд хийгддэг байсан.
Одоогийн цаг үеэс ялгагдах юм нь тэр үед цахим бүртгэл гэж байгаагүй, бүгдийг гар журнал хөтөлж явуулдаг байсан. Ингээд 1992 оноос мал сүрэг хувьд шилжиж, нэгдэл нийгэм тарснаас хойш малыг бүртгэлжүүлэх, ялган тэмдэглэх ажил үндсэндээ орхигдож, мартагдсан гэж хэлж болно.
УИХ-аас “Монгол мал” үндэсний хөтөлбөрийг 2010 онд баталж, сум бүрт 3 хүний бүрэлдэхүүнтэй Мал эмнэлэг, үржлийн тасаг ажиллаж эхэлснээр мал бүртгэлжүүлэлтийн ажил эргэж сэргэсэн. Ингэхдээ дэлхийн жишигт нийцүүлэн мал бүртгэлжүүлэлтийг эрчимжүүлэхэд анхаарч, мал сүргийг үе шаттай бүртгэлжүүлэх, бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн сан бүрдүүлэх ажлыг 2011 оноос дахин эхлүүлсэн гэж хэлж болно.
Энэ хугацаанд малын бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн программ хангамжийг туршин суурилуулах, нэвтрүүлэх ажлыг 21 аймгийн 330 суманд эхлүүлж, Малын бүртгэл мэдээлэл хариуцсан мэргэжилтэнг орон тоогоор ажиллуулж эхэлсэн.
Малын генетик нөөцийн тухай хуулийг 2017 онд баталж, малыг ялган тэмдэглэх, бүртгэлжүүлэх, үндэсний бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн сан бүрдүүлэх асуудлыг нэлээн тодорхой хуульчилж өгсөн. Хуулийн хэрэгжилтийг хангуулах ажлын хүрээнд холбогдох журам, зааврууд гарсан. Өөрөөр хэлбэл, хууль эрх зүйн хувьд тодорхой, ойлгомжтой болсон.
-Бэлчээрийн мал аж ахуй зонхилсон, эрс тэс уур амьсгалтай манай улсын хувьд малыг хэрхэн бүртгэлжүүлбэл тохиромжтой юм бол. Цаашид энэ талаар ямар чиглэл барих вэ?
-Манай улсын хувьд мал сүргийг бүртгэлжүүлэх ажилд багагүй хүндрэл, бэрхшээл гардаг. Тухайлбал, хүн хүч шаарддаг, ээмэг нь унадаг, гээгддэг, зуны улиралд +30 градус хүртэл халж, өвөлдөө -40 градус хүртэл хүйтэрдэг, алс бэлчээрлэдэг гэх мэт маш олон асуудал байдаг. Энэ бүх асуудлыг нэг дор бүгдийг шийдэхэд хүндрэлтэй учраас ажлаа эрэмблээд, үе шаттайгаар бүртгэлжүүлэх ажлыг хийж байгаа гэж ойлгох хэрэгтэй.
Нэн тэргүүнд бид уг ажлыг гардан зохион байгуулж ажиллах хүн, хүч, мэргэжлийн боловсон хүчний асуудлаа шийдэхэд анхаарч байна. Мөн малыг ялган тэмдэглэхэд шаардлагатай багаж хэрэгсэл, ээмэг, бахь, чип нь ямар байх ёстой, ямар төрлийн, ямар малаа эхэлж бүртгэх вэ гэдгийг тодорхой болголоо. Мал, малчин өрхийн мэдээллийг бүртгэлийн нэгдсэн санд хэрхэн бүртгэх, оруулах, нэмэх, хасах, баяжилт хийх вэ гэдгийг шийдэж байна.
Цаашид дараах чиглэлийг баримтална.
1. Олон Улсын ISO стандартын шаардлага хангасан, дахин давтагдахгүй код бүхий уян хатан, гадны нөлөөнд тэсвэртэй, өндөр чанарын полиуретан материалаар хийгдсэн бод, бог малын ээмгийг ашиглана.
Полиэтилен болон резинэн материалаар хийсэн ээмэг нь малын биед шигдэх, хайлах, тасрах, код арилах зэрэг эрсдэлтэй учраас хориглоно.
Мөн ISO стандартын шаардлага хангасан, ойрын болон холын зайнаас таних боломжтой, чипийг голчлон адуунд ашиглана.
2. Манай улс олон сая малтай, монгол малын зүс хоорондоо ойролцоо, байгаль цаг уурын болон тухайн малын онцлогоос шалтгаалан зүс нь хувирдаг, ялган танихад хүндрэл үүсдэг учраас малын ээмэг, чипэнд МУ-ын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн кодыг ашиглана.
Тухайн малын ээмэг, чипэнд бичигдсэн кодоор аль аймгийн, аль сумын, аль багийн мал болохыг таних боломжтой юм.
3. Үржилд ашиглаж буй хээлтүүлэгч, үзлэг ангилалтаар цөм болон үржлийн сүргийн шаардлага хангасан хээлтэгч, төвийн бүсийн үхэр сүрэг, хүнсний зориулалтаар худалдан борлуулж буй малыг нэн тэргүүнд ялган тэмдэглэж бүртгэлжүүлнэ.
4. Малын үндэсний бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн сангийн баяжилтыг хийнэ.
-Мал сүргийг бүртгэлжүүлэхэд малчид, иргэдийн оролцоо ямар байх ёстой вэ?
-Малыг ялган тэмдэглэж бүртгэлжүүлэхэд малчид, иргэдийн оролцоо маш чухал, нэгдсэн ойлголттой байж энэ ажил явна.
Малыг ялган тэмдэглэж бүртгэлжүүлэх ажил жилд 2 удаа буюу хавар 03 сарын 25-наас 05 сарын 25-ныг хүртэл, намар 09 сарын 15-наас 11 сарын 15-ныг хүртэлх хугацаанд явагддаг.
Үүнээс бусад цагт малд ээмэг зүүх, чип суулгахыг хориглодог, учир нь технологийн хугацаа алдсанаас үүдэлтэй тухайн хэсэг газарт өт батган суух, идээ шүүс гарах, цаашлаад шарх үүсэх, малын чих хөлдөх, хайрагдах, тасрах зэрэг хүндрэл үүсдэг.
Тиймээс хавар, намрын технологийн хугацаанд малчид, мал аж ахуй эрхлэгчид маань мэргэжлийн хүмүүстэй хамтраад ажиллах, малаа ойр бэлчээрлүүлэх, зар хүргэсэн цагт малаа бэлэн байлгах, малаа барих, бүртгэл хөтлөхөд холбогдох мэдээллийг бүрэн өгч туслалцаа үзүүлэх нь чухал юм.
Мөн малын ээмэг унасан, гээгдсэн, мал шилжилт хөдөлгөөнд орох шаардлагатай болсон, зах зээлд худалдан борлуулсан, мал худалдан авсан зэрэг мэдээллийг цаг алдалгүй холбогдох мэргэжлийн хүмүүст хэлж, мэдээллийн сангаас хасуулдаг, нэмдэг, өөрчлөлтийг хийлгэдэг байх нь хамгийн том дэмжлэг болдог. Энэ бол малчид, мал аж ахуй эрхлэгчдийн мэргэжлийн хүмүүст үзүүлж буй бодит дэмжлэг, бодит оролцооны асуудал юм. Үүнээс гадна санал бодлоо илэрхийлэх, цаашид хэрхэн хамтран ажиллах талаар харилцан ярилцдаг, ойлголцдог, бусдад, нийгэмд мэдээллийг үнэн зөв түгээдэг байх нь малчны эрх, үүрэг, хариуцлага юм.
-Малаа бүртгэлд хамруулснаар ямар үр дүн гарах вэ?
-Малаа бүртгэлжүүлснээр ямар үр дүнд хүрэх вэ, бидэнд ямар ашиг байна вэ, бүртгэлжүүлэх шаардлага байна уу, энэ ер нь хэрэгтэй юм уу гэдэг асуултыг аль ч шатанд тавьдаг.
Бид бүгд л эрүүл, чанартай, гарал үүсэл нь тодорхой мах, сүү, гурил, ногоо, тариа будаа, тэдгээрээс гаралтай түүхий эд бүтээгдэхүүний асуудал ярьдаг. Энэ бүх асуултын тэмдэгний цаана ганцхан гарц байгаа нь бүртгэл, мөшгөх тогтолцоо, мэдээллийн сангийн бүрдүүлэлт юм.
Тэгэхээр дээрх бүх асуудалд чиглэл тус бүртээ бүртгэл байх ёстой, хууль эрх зүй байх ёстой, бүртгэх, хэрэгжилтийг зохион байгуулах, хэрэгжүүлэх, үр дүнг харах, эцэст нь бүгд ашиг шимийг нь хүртэх ёстой.
Тэгвэл малын бүртгэлийн тухайд бид дараах хоёр чиглэлээр үр дүн гаргах гэж бүх шатанд хамтран ажиллаж байна.
1. Нийгмийн түвшинд:
1.1. Гарал үүсэл нь тодорхой мал, малын гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг экспортлох боломж бий болно.
1.2. Мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн хөгжлийг дэмжиж, өрсөлдөх чадавхийг сайжруулна, олон улсын зах зээл бий болно.
2. Малчин өрхийн түвшинд:
2.1. Төрөөс олгож буй дэмжлэг урамшуулалд хамрагдах боломж бүрдэнэ.
2.2. Малын хулгайгаас урьдчилан сэргийлэх, алдагдсан малыг бүртгэлээр дамжуулан олох боломжтой болно.
2.3. Малын гарал үүсэл, удам гарвалын тодорхойлолтыг нэгдсэн сангаас гаргуулж, малчин өрхийн үйлдвэрлэгч болохоо батална.
2.4. Даатгалд хамруулах, зээл авах, хөрөнгийн үнэлгээ хийлгэхэд баталгаа болно.
-Малыг бүртгэлжүүлэхэд гарах зардлыг хэн хариуцах вэ. Малчин ямар зардал гаргах вэ?
-Малыг бүртгэлжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлыг Малын генетик нөөцийн тухай хуулиар зохицуулсан байдаг бөгөөд Малын үндэсний бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн сан бүрдүүлэх, ажиллуулах зардлыг улсын төсвөөс санхүүжүүлэхээр хуульчилсан.
Харин малын ялган тэмдэглэх хэрэгсэл болох ээмэг, чипний үнийг малчин, мал бүхий этгээд хариуцахаар заасан. Тиймээс тухайн жилд бүртгэлд хамруулах малын мэдээллийг сум, дүүргийн Хөдөө аж ахуйн тасгийн мэргэжилтэнд үнэн зөв өгч, өөрийн харьяалагдах засаг захиргааны нэгжийн код бүхий ээмэг, чипийг нэгдсэн журмаар захиалж авна гэж ойлгох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, малчин, мал бүхий этгээдийн захиалгын дагуу засаг захиргааны нэгжийн код бүхий ээмэг, чип хэвлэгдэж, малчин тухайн ээмэг, чипний үнийг хариуцна гэсэн ойлголт юм.
-Малчин ээмэг, чипний үнийг өөр хэлбэрээр төлөх боломж байгаа юу?
-Ийм боломж байж болно. Энэ нь Малын тоо толгойн албан татварын тухай хуулийн дагуу орон нутгийг хөгжүүлэх санд төвлөрүүлсэн орлогыг малчдад өөрсдөд нь эргүүлж зарцуулна гэсэн ойлголт юм. Хуулийн зорилго бол малчнаас авсан татварыг буцаагаад малчинд өөрт нь зарцуулах, тухайн сум орон нутагт хэрэгтэй зүйлд нь зарцуулахад оршиж байгаа. Малын тоо толгойн албан татвараас төвлөрсөн орлогыг хэрхэн зарцуулах талаар Төсвийн тухай хуулийн 60 дугаар зүйлийн 60.2.8 дахь хэсэгт маш тодорхой зааж өгсөн байдаг.
Татвараас төвлөрсөн орлогын эх үүсвэрийг малын чанарыг сайжруулах, тэжээлийн нөөц бүрдүүлэх, байгаль орчныг хамгаалах, хортон мэрэгчидтэй тэмцэх, малын эрүүл мэнд, гамшгаас хамгаалах зэрэг 13 ажилд зарцуулахаар заасан. Эдгээр 13 ажилд “малын чанар сайжруулах”, “гэмт халдлагаас сэргийлэх” гэдэг асуудал багтсан бөгөөд энэ нь малыг ялган тэмдэглэж бүртгэлжүүлэхээс эхлэлтэй.
Тийм болохоор малын чанар сайжруулах, мал сүргийг гэмт халдлагаас сэргийлэх ажлын үндэс суурь болсон ээмэгжүүлэлт, бүртгэлжүүлэлтэд төвлөрсөн орлогын тодорхой хувийг зарцуулахад хууль тогтоомж зөрчих асуудал гарахгүй.
Гагцхүү уг ажил тэдгээр 13 ажлын хэдэд эрэмбэлэгдэх вэ гэдгийг малчдын санал асуулгаар гаргадаг. Өөрөөр хэлбэл, багийн ИНХ-аар албан татварт төвлөрсөн орлогыг нэр заасан 13 ажлаас хамгийн ач холбогдолтой гэдгээр нь малчид өөрсдөө олонхийн саналаар эрэмбэлэх журамтай.
Тэгэхээр бид малчдад үнэн зөв бодит мэдээлэл өгөх, тодорхой түвшинд мэдлэгжүүлэх, соён гэгээрүүлэх ажил маш чухал байгаа юм. Малчид бидэнд нэн тэргүүнд юу чухал байна вэ гэдгээ мэддэг, ойлгодог, ухамсарладаг байх, тэгээд ач холбогдлоор нь санал хураагаад эрэмбэлдэг, орлогыг түүнд нь зарцуулж байна уу гэдэгт хяналтаа тавьдаг, санал бодлоо илэрхийлдэг байвал хуулийн хэрэгжилт сайн байна гэж харах юм.
Эх сурвалж: ХХААХҮЯ
Үзэл бодол
П.Сайнзориг: Нийслэлийн ирэх жилийн төсөв дэд бүтцийн бүтээн байгуулалт руу чиглэсэн
Нийслэлийн 2024 оны төсвийн талаар Нийслэлийн Засаг даргын Эдийн засаг, дэд бүтцийн асуудал хариуцсан нэгдүгээр орлогч П.Сайнзориг мэдээлэл өгч, сэтгүүлчдийн асуултад хариуллаа.
-Нийслэлийн 2024 оны төсөвт Улаанбаатар хотын тулгамдсан асуудлыг шийдэхэд хэдэн төгрөг төсөвлөсөн бэ?
-Төсөвт Улаанбаатар хотын тулгамдсан асуудлыг шийдэх суурь дэд бүтцийг байгуулахаар тусгасан. Тухайлбал, Сэлбэ, Баянхошуу дэд төвийн бүтээн байгуулалтыг эрчимжүүлнэ. Дэд төвүүдийг түшиглэн гэр хорооллыг орон сууцжуулах ажлыг нэгдүгээрт эрэмбэлнэ. Хоёрдугаарт, нийтийн тээврийн чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, багтаамж ихтэй нийтийн тээврийг хөгжүүлэх бодлогын хүрээнд метроны ТЭЗҮ-ийн зураг төсөл, менежментийн зөвлөх үйлчилгээний сонгон шалгаруулалтыг хийнэ. Мөн цэцэрлэг, сургуулийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд энэ оны төсвийн тодотголоор 28 тэрбум орчим төгрөг шийдсэн бол ирэх 2024 онд 91 тэрбум орчим төгрөг төсөвлөлөө. Түүнчлэн 42 сургуулийн цайны газрын тохижилт, засварт мөнгө тусгасан.
-Түгжрэлийн бууруулах хүрээнд хэдэн төгрөг тавьж, ямар ажлууд хийх вэ?
-Метроны зөвлөх үйлчилгээний болон ТЭЗҮ, зураг төслийн сонгон шалгаруулалтыг хийснээр ямар өртгөөр метроны нэгдүгээр шугамыг тавих вэ гэдэг шийдэгдэнэ. Үүнд Засгийн газар тодорхой хэмжээний хөрөнгийн баталгаа гаргаж байж дараагийн сонгон шалгаруулалтыг хийх юм. Нийслэлийн гол магистраль замыг өргөтгөж, гэр хорооллын замуудыг холбон хатуу хучилттай зам тавих зэрэгт 77.4 тэрбум төгрөгийг тусгасан. Ирэх жилийн төсөв нийслэлийн дэд бүтцийн бүтээн байгуулалт руу чиглэсэн. Сэлбэ, Баянхошуу дэд төвийн бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүлж чадвал 20-25 мянган ажлын байр шинээр бий болгох төсөөлөлтэй байгаа. Мөн өнгөрсөн жилүүдэд хэрэгжүүлээд гүйцэтгэл 70 орчим хувьтай байгаа бүх ажлыг дуусгана. Түүнчлэн Улаанбаатар хотыг бүхэлд нь камержуулахад 80 тэрбум төгрөг тусгасан.
-Нийслэл хотын албан татварыг хоёр хувь болгож нэмэгдүүлсэн хууль, эрх зүйн үндэслэл юу вэ?
-2021 онд Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын эрх зүйн байдлын тухай хууль батлагдаж, нэг хувь байгаа татварыг хоёр хувь болгохыг НИТХ шийдэхээр тусгасан. Хотын албан татварыг архи, тамхины жижиглэн худалдаа гэсэн хоёр төрлийн бараа, зочид буудал, амралтын газар, ресторан, баар, автомашин угаалгын газар болон авто үйлчилгээ үзүүлэгч гэсэн зургаан төрлийн үйлчилгээ эрхлэгчээс авдаг. Хотын татвараас 16 тэрбум төгрөг төвлөрдөг. Нэмэгдүүлснээр 32 тэрбумын орлого бүрдэх бөгөөд үүнийг дэд бүтэц, бүтээн байгуулалт, сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зэрэгт зарцуулна. Мөн явган хүний зам, дугуйн замыг нэмэгдүүлнэ. Тухайлбал, Нарны хорооллыг Нарны замтай холбосон явган хүний гүүрэн байгууламж байгуулахаар болсон. Сэлбэ, Баянхошуу дэд төвийг түшиглэн гэр хорооллыг орон сууцжуулж, холбогдох төсөл, хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлснээр агаарын бохирдлыг 30 орчим хувиар, түгжрэлийг мөн хувиар бууруулах зорилт тавьж байна.
Үерийн байгууламжийг нэмэгдүүлэхэд 24 тэрбум орчим төгрөг зарцуулахаар төсөвлөлөө. Үерийн байгууламжийг зөвхөн улсын болон орон нутгийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар шийдэх боломжгүй. Иймээс олон улсын байгууллагуудтай ярилцаж байна. Улаанбаатар хотын инженерийн байгууламжийн 70 хувийнх нь ашиглалтын хугацаа хэтэрсэн. Мөн эдгээрийн ашиглалт, хамгаалалт байгууллагуудын уялдаа холбоогүйгээс дунд нь орхигдож, хариуцах эзэнгүй болсон. Иймээс Нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар ажлын хэсгүүд гарч, Засгийн газарт танилцуулж, эдгээрийг иж бүрнээр нь шийднэ.
-Метроны ТЭЗҮ-ийг 2009, 2016 онд хийж байсан юм билээ. Түүнийг ашиглаж болохгүй юу?
-Эдгээр нь урьдчилсан ТЭЗҮ бөгөөд үүнээс хойш Улаанбаатар хотын нөхцөл байдал маш их өөрчлөгдсөн. Метроны менежментийн зөвлөх үйлчилгээ, мөн зураг төслийг хийх гэсэн хоёр багц ажил бий. Үүнд маш олон судалгаа хийгддэг. Геологийн, усны хайгуулын өрөмдлөгүүд хийнэ. Энэ ТЭЗҮ, зураг төсөл зөв гарч байж зөв хөрөнгө оруулалт босгоно, өртөг, зардлаа шийднэ. Хөрөнгө оруулалт бүтэлгүйтэх шалтгаан нь бэлтгэл үе шат болох зураг төслөө хийдэггүй, хэт төсөөллийн урьдчилсан ТЭЗҮ боловсруулдагтай холбоотой. Хэрэгжүүлье гэхээр барилгын зураг төсөл гэх мэт бичиг баримт нь байхгүй байдаг.
-37 тэрбумаар цахилгаан халаагуур тараана гэсэн. Энэ талаар мэдээлэл өгөхгүй юү?
-Яндангийн тоог 20 мянгаар бууруулахын тулд гэр хороолол дахь 5000 байшин, 15 мянган гэрт цахилгаан халаагуур тараах юм. Ингэхдээ цахилгааны хүчдэл унадаг гэх асуудлыг бүрэн шийдсэн байршилд тараахаар ярьж байгаа. Мөн давхар шаталттай зуухыг судалж байна. Он гарснаас хойш 59 хүн угаартаж нас барсан харамсалтай тоо бий. Холбогдох байгууллагуудын дүгнэлт зуухны чанар, утаа их ялгаруулсан гэж гардаг. Иймээс өмнөх алдааг давтахгүйн тулд энэ асуудлыг судалж, иргэдтэй хариуцлагын гэрээ байгуулж, зуух олгохоор судалж байна. Үүний цаана хүний амины асуудал бий. Утааг бууруулах дунд хугацааны бодлого бол орон сууцжуулах, эрчим хүч, дулааны эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх юм.
Үзэл бодол
Д.Бат-Орших: МҮОНР-гийн “Алтан төлийн эзэн” шагналд бэлчээрийн даацын асуудлыг тусгана
Монголын Үндэсний Олон Нийтийн Радио”-гийн “Таван эрдэнэ” нэвтрүүлгийн нэрэмжит “Алтан төлийн эзэн” шагналын түүх 1978 оноос эхтэй.
“Энгэрийн яргуй цасан доор зүүдлэхэд
Эхний төл наран наашилж цангинана” гэх
дуу шигээ малчин түмэндээ хоногшиж, хүндлэгдсэн энэ шагнал 2024 онд 46 дахь жилдээ олгогдох юм. Мал сүргээ өсгөн үржүүлэх бодлогын хүрээнд анх санаачлагдаж байсан энэ шагнал улс орон болон дэлхий нийтэд тулгамдаж асуудлыг бодлогодоо тусгаж, цаг үеийн шаардлагаар хувьсан өөрчлөгдөж байна.
1978 онд Монгол Улс 24.0 сая орчим толгой малтай байсан. Харин 2022 оны жилийн эцсийн тооллогоор 71.1 саяд хүрсэн. Мал сүргийн тоо өсөн нэмэгдэхийн хэрээр малчдын амьдрал ахуй, улс орны эдийн засагт нааштай өөрчлөлт гарж байвч нөгөө талаас бэлчээрийн даац хэтэрч, сөрөг үр дагаврууд нэмэгдсээр байна. “МҮОНРТ тогтвортой хөгжлийн зарчмуудыг үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлж байгаа. Уур амьсгалын өөрчлөлт бол зөвхөн нэг улсын биш, дэлхий нийтийн асуудал. Энэ тал дээр эерэг, зөв өөрчлөлтийг бий болгох нь манай байгууллагын үүрэг, олон нийтийн эрх ашиг мөн гэж бид үздэг” гэж МҮОНР-гийн захирал Д.Бат-Орших ярьсан юм.
Энэ зарчим “Алтан төлийн эзэн” шагналд ч тусгалаа олж байгаа аж. Тогтвортой хөгжлийн уур амьсгалын өөрчлөлтийн үр нөлөөг багасгах 13 дугаар зорилтын хүрээнд Монгол Улсын хувьд тулгамдаад буй томоохон асуудал бол бэлчээрийн даац юм. Тэгвэл сум орон нутгийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулсан, мал сүргийн чанар чансаа, үүлдэр угсааг сайжруулсан, шинэ залуу малчин бэлтгэж, малжуулсан зэрэг өмнөх шаардлагуудаас гадна мал сүргээ бэлчээрийн даацад тохируулсан малчин цаашид “Алтан төлийн эзэн” болно гэдгийг Д.Бат-Орших захирал онцолж байлаа. “Энэ бодлогыг бид үе шаттайгаар тусгаад явна. Эхний шатанд орсон өөрчлөлтүүдийг бид 2024 он гараад шагналынхаа журамтай хамт танилцуулна" хэмээн тэрбээр хэлсэн юм.
Тогтвортой хөгжлийн зарчмууд энэ шагналд тусгалаа олж буй анхны тохиолдол энэ биш юм. Мал аж ахуй бол хамтын хөдөлмөр. Гэтэл ямар нэг шагнал болоход голдуу өрхийн тэргүүн гэдгээрээ гэрийн эзэн нь шагнуулаад өнгөрдөг тухай шүүмжлэлийг тэртээ 1956 онд зохиолч Ш.Гаадамба “Элбэг дээл” өгүүллэгтээ ч дурдсан байдаг. Харин 2022 оноос МҮОНРТ, Жендерийн Үндэсний Хороо хамтран “Алтан төлийн эзэн” тэмдгийг өрхийн эхнэр, нөхөрт хоёуланд нь гардуулдаг болсон юм.
Ер нь малын тоог өсгөхгүйгээр малчид орлогоо өсгөж болох уу? Болно гэдгийг НҮБ-ын Хөгжлийн Хөтөлбөрөөс хэрэгжүүлж буй “Монгол орны хөдөөгийн иргэдийн уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох чадамж болон эрсдэлийн менежментийг боловсронгуй болгох” (АДАПТ) төслийн хүрээнд хийсэн судалгаа харуулж байна. Энэ утгаараа Д.Бат-Орших захирал “Малчин гэхээр орлого багатай, мэдээллээс хоцрогдмол байсан үе нэгэнт ард хоцорсон. Нүүдлийн уламжлалт соёл, ахуйг тээж яваа гэдгээрээ малчид маань одоо өрхийн орлогоо улам нэмэгдүүлэх замаар улс орон, дэлхий нийтийн сайн сайханд хувь нэмрээ оруулах боломжтой. "МҮОНРТ-ийн "Алтан төлийн эзэн" шагналаар бид энэ нөлөөллийг бий болгохыг зорьж байна. Энэ зорилго, үзэл санааны төлөө хамтран ажиллахад бид нээлттэй" гэдгээ илэрхийлсэн юм.
Үзэл бодол
П.Эрхэмбулган: Амбулаторийн үзлэгийн 5.5 хувийг томуу, томуу төст өвчин эзэлж байна
Томуугийн өвчлөл нэмэгдэх хандлагатай байна. Томуу, томуу төст өвчний дэгдэлтийн талаар Нийслэлийн Эрүүл мэндийн газрын дарга П.Эрхэмбулганаас тодрууллаа.
-Улаанбаатар хотын хэмжээнд томуу, томуу төст өвчний дэгдэлт хэр байна вэ?
-Томуу, томуу төст өвчний улирал эхэлсэнтэй холбоотойгоор Улаанбаатар хотын иргэдийн дунд энэ төрлийн өвчлөл нэмэгдэх хандлагатай байна. Сүүлийн долоо хоногийн мэдээллээр амбулаторийн нийт 112,100 үзлэг хийснээс 6000 гаруй иргэн томуу, томуу төст өвчний шалтгаанаар ирж үзүүлсэн байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, нийт амбулаторийн үзлэгийн 5.5 хувийг томуу, томуу төст өвчин эзэлж байна гэсэн үг. Энэ нь өмнөх долоо хоногоос бага зэргийн бууралттай, өнгөрсөн жилийн мөн үетэй харьцуулахад 6 орчим хувиар буурсан үзүүлэлт.
-Бага насны хүүхдүүд томуу, томуу төст өвчнөөр өвчлөх нь элбэг байдаг. Эмнэлгийн ор хүрэлцээтэй байгаа юу?
-Нийслэлийн хэмжээнд томуу, томуу төст өвчнөөр өвчилсөн хүүхдүүдийг хүлээн авах 815 ор байдаг. Томуугийн идэвхжилийн үед 1450 ор болгон нэмэгдүүлэх боломжтой. Мөн Эрүүл мэндийн сайдын тушаалаар 575 орыг ЭМЯ-ны харьяа байгууллагуудад дэлгэх боломж бий. Нийт 2000 орчим ор дэлгэх боломжтой.
-Одоогийн байдлаар томуу, томуу төст өвчинтэй холбоотойгоор хэдэн иргэн хэвтэн эмчлүүлж байна вэ?
-Нийслэлийн хэмжээнд 1067 ор дэлгэгдсэн. Орны дүүргэлт 95 хувьтай байна.
-БНХАУ-д уушгины хатгалгаа нэмэгдсэн гэсэн. Энэ талаар мэдээлэл өгөхгүй юү?
-БНХАУ-ын хойд хэсгийн бүсэд томуугийн өвчлөл хүндэрч уушгины хатгалгаа болж байгаа мэдээлэл гарсан. Энэ дагуу ДЭМБ-аас Хятадын талд асуулга тавихад “Ямар нэгэн шинэ үүсгэгч биш. Томуугийн үүсгэгчүүд багц хэлбэрээр өвчлөл үүсгэж, энэ нь уушгины хатгалгаанд хүргэж байгаа” гэх мэдээлэл өгсөн. Энэ дагуу ХӨСҮТ мэдээлэл хийсэн. ХӨСҮТ нь үндэсний хэмжээнд томуугийн тандалт судалгаа хийдэг бөгөөд долоо хоног бүр тандалтын дүнгээ гаргадаг. Цаашид томуугийн өвчлөл нэмэгдэх хандлагатай байна. Иймээс эцэг эхчүүд бага насны хүүхдүүддээ анхаарал, халамж сайн тавьж, дулаан хувцаслахаас гадна хоол унданд нь анхаарч, олон нийтийн газар амны хаалт зүүж хэвших шаардлагатай. Мөн халдвар хамгааллын дэглэмийг сахиж, гэртээ нойтон цэвэрлэгээг тогтмол хийж, гараа байнга угаах, олон хүн цугласан газар хүүхдээ дагуулж явахгүй байх гэх мэтээр томуу, томуу төст өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх шаардлагатай юм.
-Томуугийн дархлаажуулалт хэдэн хувьтай байгаа вэ?
-Хоёр төрлийн дархлаажуулалт бий. Сайн дурын дархлаажуулалтаар 17 мянга гаруй тун вакциныг хийсэн. Зорилтот бүлгийн буюу бага насны хүүхэд, жирэмсэн, ахмад настан, архаг, хууч өвчтэй хүмүүс болон эрүүл мэндийн салбарын ажиллагсдад үнэгүй дархлаажуулалтад хамруулдаг. Энэ дархлаажуулалт 90 орчим хувьтай байна. Нийт 130 мянга орчим иргэн дархлаажуулалтад хамрагдсан.
Сэтгэгдэл