Монгол Улсын Их Хурлын Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хороо, Эдийн засгийн байнгын хорооноос “Халзан бүрэгтэйн” орд газрын ашиглалт, байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөлөл, эрсдэлийг нарийвчлан судлах Ерөнхий хяналтын сонсголыг өнөөдөр буюу 2025 оны есдүгээр сарын 23-ны өдөр иргэн, хуулийн этгээд, хэвлэл мэдээллийн байгууллагын төлөөллийн оролцоотойгоор Төрийн ордны “Их Эзэн Чингис хаан” танхимд зохион байгуулна.

Тус сонсголын бэлтгэл ажлын хүрээнд Улсын Их Хурлын гишүүн, уг сонсгол даргалагч Б.Баярмагнай, УИХ-ын Тамгын газрын дэд дарга Ү.Амарбат, Тамгын газрын ажилтнууд, холбогдох яамны төлөөлөл, мэргэжлийн шинжээчдийн бүрэлдэхүүн энэ сарын 07-08-ны өдрүүдэд Ховд аймагт ажиллаж, нөхцөл байдалтай танилцаад ирлээ. Томилолтын баг Халзан бүрэгтэйн орд газрын асуудлаар аймаг, орон нутгийн удирдлагаас хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, төсөл хэрэгжүүлэгч нэгжийн үйл ажиллагаатай биечлэн танилцсан.

“Халзан бүрэгтэйн” орд газарт 2022 оны 10 дугаар сард геологи, хайгуулын үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн боловч хайгуулын ажлын бэлтгэл хангах хугацаанд нутгийн иргэдийн эсэргүүцэл хурцадмал нөхцөл байдалд хүрсэн тул Ховд аймгийн Засаг даргын захирамжаар 2024 оны 11 дүгээр сард үйл ажиллагааг зогсоожээ.

Ийнхүү тус ордыг ашиглах асуудлаарх иргэд, олон нийтийн эсэргүүцэж буй асуудлыг нээлттэй, ил тод болгох, хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг дүгнэх, хууль хэрэгжүүлэх чиг үүрэг бүхий байгууллагууд, тэдгээрийн удирдах албан тушаалтны үйл ажиллагаанд хяналт тавих, холбогдох байгууллагуудын мэдээллийг сонсож, үнэлэх, санал, дүгнэлт гаргаж Улсын Их Хуралд хүргүүлэх зорилгоор энэхүү Ерөнхий хяналтын сонсгол зохион байгуулах болсон байна.

Нийслэлийн удирдах ажилтнуудын ээлжит шуурхай зөвлөгөөн өнөөдөр болж,  нийслэлийн хэмжээнд гал түймэр, гамшиг ослын нөхцөл байдлын талаар нийслэлийн Онцгой комиссын нарийн бичгийн дарга Д.Оюунбат танилцууллаа.

Тэрбээр “Нийслэлийн хэмжээнд 2025 оны эхний есөн сарын байдлаар гал түймрийн 1937, аврах ажиллагааны 205, нийт 2142 удаагийн дуудлагаар Гал түймэр унтраах, аврах ангиуд үүрэг гүйцэтгэн ажилласан. Дээрх дуудлагын тоог өнгөрсөн оны мөн үеийнхтэй харьцуулахад 21.1 хувиар өссөн дүнтэй байна. 2025 оны зургаадугаар сарын 15-ны өдрөөс есдүгээр сарын 15-ны өдрийг хүртэлх хугацаанд гол, усны ослоос урьдчилан сэргийлэх ажлын хүрээнд нийт 3200 ажилтан, алба хаагч, 853 автомашин, 266 завьтай үүрэг гүйцэтгэн ажилласан. Нийслэлийн хэмжээнд 2025 онд усны ослын дуудлага 27 удаа бүртгэгдэж, 216 алба хаагч 29 техниктэй ажиллаж, 38 иргэнийг аварсан. Сэрэмжлүүлэг яриаг 47972 иргэнд, дараах материалыг 24269 иргэнд, голын эрэг буюу эрсдэлтэй байршлаас 3966 автомашин холдуулан ажиллалаа” гэв.

Түүнчлэн нийслэлийн ногоон бүсэд есөн байгууллагын 178 ажилтан, албан хаагч, сайн дурын 350 оюутан 58 автомашин, техник хэрэгсэлтэй 2169 га талбайд 31 тонн хог хаягдал цэвэрлэжээ.

Хүн, малын гоц халдварт тарваган тахал өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх ажлын хүрээнд нийслэлийн зургаан дүүргийн авто тээврийн шалган нэвтрүүлэх есөн товчоонд таван байгууллагын 1091 ажилтан, алба хаагч ажилласан. Нийт 73.9 мянган тээврийн хэрэгсэлд үзлэг шалгалт хийсэн. 62.3 мянган иргэнд урьдчилан сэргийлэх зөвлөмж өгсөн. 52.6 мянган иргэнийг шалгаж, 24 удаагийн үйлдлээр 57 тарвага илрүүлж, 17.1 сая төгрөгийн торгууль, 46.7 сая төгрөгийн шийтгэл ногдуулсан байна.

Мөн Улаанбаатар хот орчмын есдүгээр сарын сүүлийн 10 хоногийн цаг агаарын урьдчилсан төлөвийг танилцууллаа.

Цаг агаарын урьдчилсан төлөвөөр есдүгээр сарын 22-23-нд бороо орно. Бусад хугацаанд бороо орохгүй. 

Есдүгээр сарын 22-23-нд салхи баруун өмнөөс хойш эргэж секундэд 8-13 метр хүрч ширүүснэ. Бусад хугацаанд секундэд 5-10 метр тогтуун салхитай.

Есдүгээр сарын 22-23-нд сэрүүсэж, бусад хугацаанд дулаахан шөнөдөө 1-6 хэмийн дулаан, өдөртөө 11-16 хэмийн дулаан байх аж.

Монгол Улсын Их Хурлын Төсвийн байнгын хорооноос “Төсвийн орлого бүрдүүлэлт” сэдэвт хэлэлцүүлгийг Төрийн ордонд өнөөдөр /2025.09.22/ зохион байгууллаа.

Хэлэлцүүлэгт Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Ганхуяг, Р.Батболд, П.Сайнзориг, Д.Үүрийнтуяа болон Сангийн яам, Татварын ерөнхий газар, Гаалийн ерөнхий газар, Үндэсний аудитын газар, Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөл, Худалдаа, аж үйлдвэрийн танхим, нийслэл, дүүргийн татварын байгууллагын холбогдох албан тушаалтнууд, төрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдийн төлөөлөл, салбарын эрдэмтэн, судлаачид зэрэг 60 орчим хүн оролцов.

Улсын Их Хурлын гишүүн, Төсвийн байнгын хорооны дарга Х.Ганхуяг хэлэлцүүлгийг нээж, үг хэлсэн. Тэрбээр хэлсэн үгэндээ, Монгол Улсын Их Хурлын 2025 оны хаврын ээлжит чуулганаар Монгол Улсын Их Хурлын тухай хууль, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хууль болон бусад холбогдох хуулиудад өөрчлөлт оруулсантай холбогдуулан Монгол Улсын ирэх жилийн төсвийн төслийг таван үе шаттайгаар хэлэлцэн баталдаг болсон гээд, энэ хүрээнд ард түмнээр төсвийн төслийг хэлэлцүүлж, иргэдээс төсвийн хөрөнгө оруулалттай холбоотойгоор эрэмбэлсэн санал авсныг дурдлаа.

Мөн Монгол Улсын Их Хурлын 2025 оны намрын ээлжит чуулган эхэлсэн өдрөөс Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдийг хэлэлцэж байгаа бөгөөд тус Байнгын хорооноос “Төсвийн орлого бүрдүүлэлт”, “Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт”, “Уул уурхай бүтээгдэхүүний экспортын боломж, эрсдэл”, “Боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын салбарын 2026 оны төсвийн төсөл”, "Соёл, спорт, аялал жуулчлал, залуучуудын салбарын 2026 оны төсвийн төсөл”-ийн талаар цуврал хэлэлцүүлэг зохион байгуулахаар болсныг онцлон тэмдэглэв.

Монгол Улсын 2026 онд төсвийн төслийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэж буйтай холбогдуулан хэлэлцүүлэгт оролцогчдоос төсвийн орлого бүрдүүлэлтийн талаар саналаа өгөхийг Байнгын хорооны дарга Х.Ганхуяг хүсэхийн зэрэгцээ энэ удаагийн хэлэлцүүлэг төслийн орлого бүрдүүлэлт, төлөвлөлт, хэрэгжилтэд тулгамдаж байгаа асуудлын гарц, шийдлийг олоход үр өгөөжтэй байна гэдэгт итгэлтэйгээ байгаагаа илэрхийлсэн.

Дараа нь Сангийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Ж.Ганбат “Төсвийн орлого бүрдүүлэлтийн өнөөгийн байдал, цаашдын хандлага” сэдвээр илтгэл тавилаа.

Тэрбээр илтгэлдээ 2025 оны нэгдсэн төсвийн орлогын эхний найман сарын байдал, төсвийн орлогын тооцоололд ашигласан макро үзүүлэлтүүд, орлого бүрдүүлэх хүрээнд хэрэгжүүлэх арга хэмжээ, төсвийн орлогын бүтцийн талаар хөндсөн. 2025 оны эхний найман сарын байдлаар төсвийн нэгдсэн нийт орлогод 19.3 их наяд төгрөг төвлөрчээ. Үүнийг өнгөрсөн оны мөн үеийнхтэй харьцуулахад нийт орлого 572.4 тэрбум, тэнцвэржүүлсэн орлого 818.5 тэрбум төгрөгөөр тус тус буурсан үзүүлэлт юм байна. Татварын орлого 1.1 их наяд төгрөг, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр 931.2 тэрбум төгрөгөөр буурчээ. Харин нэмэгдсэн өртгийн албан татвар 120 тэрбум, хүн амын орлогын албан татвар 243.2 тэрбум төгрөгөөр давж биелсэн бөгөөд татварын бус орлого 306.4 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн гэж байлаа.

Мөн төсвийн орлого бүрдүүлэх хүрээнд хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар танилцуулав. Тухайлбал, Үндэсний баялгийн санг арвижуулах, Ирээдүйн өв санд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн орлогын 40 хувийг хуваарилж байгааг ирэх онд 65 хувь болгохоор төлөвлөжээ. Боомтын дэд бүтэц, тээвэр зохион байгуулалтыг сайжруулж, хилийн нэвтрүүлэх хүчин чадлыг нэмэгдүүлснээр нүүрсний экспортыг 2026 онд 90 сая тоннд хүргэнэ гэв. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын 1 сая хүртэлх худалдан авалтын иргэдийн буцаан олголтыг 5 хувьд хүргэх, төлбөрийн баримт олголтыг цахимжуулж, хамрагдалтыг нэмэгдүүлснээр татварын бааз, суурийг өргөжүүлнэ хэмээн илтгэлдээ дурдсан юм.

Түүнчлэн төсвийн орлогын бүтцийн талаар дэлгэрэнгүй танилцуулсан бөгөөд энэ талаарх мэдээллийг доорх зурагнаас харна уу.

Хэлэлцүүлэг “Татварын мэргэшсэн зөвлөхүүдийн нийгэмлэг” төрийн бус байгууллагын Удирдах зөвлөлийн дарга, ерөнхийлөгч Г.Алтанзаяагийн “Төсвийн орлого, татварын шинэчлэлийн уялдаа” сэдэвт илтгэлээр үргэлжилсэн.

Тус илтгэлд төсвийн орлого, орлого бүрдүүлэлтийн загвар, татварын шинэчлэл, олон улсын чиг хандлага ба практик туршлага, Монгол Улсын нөхцөл ба сорилтууд, татварын шинэчлэлийн бодлогын загвар хуулиудын төсөл, нийгмийн даатгалын шимтгэл болон бусад татварын уялдааг сайжруулах хувилбар, хүн төвт нийгэм-хүн амын орлогын албан татварын шинэчлэлийг бусад хуулиудтай уялдуулах зэрэг асуудлыг хөндсөн байлаа. Тухайлбал, татварын шинэчлэл нь төсвийн тогтвортой байдал, нийгмийн шударга ёс, иргэн, төрийн харилцаатай бодлогын уялдаатай байх талаар тайлбарлав.

Мөн илтгэлд татвар нь зөвхөн төлбөр төлөх биш, хамтын хариуцлага, ирээдүйдээ хийж буй хөрөнгө оруулалт гэдгийг тодотгосон. Илтгэгч татварын шинэчлэлийн бодлогод анхаарах зүйлсийн талаар дурдсаныг доорх зурагнаас харна уу.

Дээрх илтгэлийн хүрээнд хэлэлцүүлэгт оролцогчид асуулт асууж, санал хэлж, байр сууриа илэрхийллээ хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.