Үзэл бодол
Д.Мөнх-Эрдэнэ: Зөвшөөрлүүдийг хүчингүй болгосон нь бизнес эрхлэгчдэд том дэмжлэг болсон

Бизнес эрхлэгч иргэд, аж ахуйн нэгжийг нийслэлийн зүгээс хэрхэн дэмжиж, яаж хамтран ажиллаж буй талаар Нийслэлийн Засаг даргын Захиргаа, хууль эрх зүйн асуудал хариуцсан ахлах зөвлөх Д.Мөнх-Эрдэнэтэй ярилцлаа. Тухайлбал, худалдаа, үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд олгодог байсан 74 төрлийн зөвшөөрлийг 2022 оны босгон дээр хүчингүй болгосон нь иргэд, аж ахуйн нэгжид том нөлөө үзүүлсэн. Тэгвэл өдгөө энэ тоо 134 болж, иргэд, аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг илүү хөнгөвчлөөд буй.
-Нийслэлийн зүгээс бизнес эрхлэгчдийг хэрхэн дэмжиж байна вэ гэдгээс яриагаа эхэлье. Энэ чиглэлд ямар ажлуудыг хийж байна вэ?
-Улаанбаатар хотод манай улсын эдийн засгийн талаас илүү орчим нь төвлөрч байна. Өөрөөр хэлбэл, улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүдийн 60-70 хувь нь Улаанбаатарт байна гэсэн үг. Энэ утгаараа бизнес эрхлэгчдийг нийслэлээс дэмжих нь хотын ч, улсын эдийн засагт ч чухал нөлөөтэй. Цар тахлын дараах эдийн засгийг сэргээх бодлогын хүрээнд бизнес эрхлэгчдэд тулгарч буй саад бэрхшээл, хүндрэлийг хэрхэн арилгах вэ, хүнд суртал, дарамтыг яаж үгүй болгох вэ гэдэгт төвлөрч ажиллаж байна. Тухайлбал, 2021-2022 онд нийслэлээс 74 төрлийн зөвшөөрлийг цуцалсан нь худалдаа, үйлчилгээ эрхлэгч, бизнесийн байгууллагуудад маш том дэмжлэг болсон. Тусгай зөвшөөрлөө жил бүр сунгана гэдэг ярвигтай ажил байлаа. Бүрдүүлэх бичиг баримт, албан тушаалтнуудын гарын үсэг цуглуулах үйл явц, үүнд зарцуулж байгаа цаг зав, зардал гээд бизнес эрхлэгчдэд дарамт учирч байсан. Нөгөө талаас үүнийг дагаад авлига, хүнд суртлын асуудал яригддаг. Тэгэхээр энэ үйл явц байхгүй болсон нь худалдаа, үйлчилгээний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг 18600 гаруй аж ахуйн нэгжид шууд нөлөөлсөн.
-Аж ахуйн нэгжүүд үйл ажиллагаа явуулахад илүү амар болсон байх нь?
-Тийм. Ерөөс стандарт, хууль дүрэмд заасан шаардлагаа хангаж л байвал үйл ажиллагаагаа саадгүй, шуурхай явуулах боломж бүрдсэн гэж хэлж болно. Нөгөө талаас бизнес эрхлэгчдийг дэмжих бас нэг чухал алхам нь цагийн хязгаарлалтыг хүчингүй болгосон. Бизнес эрхэлж байгаа хэн бүхний хувьд цаг хамгийн чухал. Бизнесийн үйл ажиллагаа бол зах зээлийнхээ хэрэгцээ, шаардлагад нийцээд хуваарийнхаа дагуу өрнөж байдаг. Үүнийг төрөөс зохицуулаад, тэр тусмаа хязгаарлалт тавиад ирэхээр нөгөө л хүнд суртал, авлигын асуудал гарч ирдэг. Албан тушаалтнууд очиж шалгана, хязгаарласан цаг хэтэрсэн бол мөн түвэг чирэгдэл үүснэ. Нөгөө талаас баар, зоогийн газарт согтууруулах ундаа худалдахгүй зэрэг хязгаарлалт нь утгагүй. Тиймээс Хотын дарга эдгээр хязгаарлалтыг хүчингүй болгосон.
-Энэ асуудлын нөгөө талд архидан согтуурахтай тэмцэхэд асуудал гарч ирнэ гэсэн байр суурь бас бий?
-Хязгаарлалт, хориг тавиад архидан согтуурахтай тэмцэх нь үр дүнтэй арга мөн үү гэдэг чухал асуулт. “Хуурай” хууль батлахад ахуйн архидалт, согтууруулах ундааны хууль бус наймаа буюу шагийн худалдаа гаардаг. Үүнээс болоод хүмүүс амиа алдсан тохиолдол ч гардаг шүү дээ. Архидалтын үндсэн шалтгаантай нь тэмцэж байж л үр дүнд хүрнэ. Тухайлбал, согтууруулах ундааны зохистой хэрэглээг дэмжих, хатуулгийн хэмжээг бууруулах, соён гэгээрүүлэх аян явуулах байж болно. Нөгөө талаас, ажилгүйдэл, нийгмийн стресс, хүчирхийлэл гээд архидалтын суурь шалтгаан нь том. Тиймээс захиргааны аргаар тэмцэхийн оронд том зургаар харах хэрэгтэй. Ил тод, хяналттай, соёлтой үйлчилгээний газраар үйлчлүүлж байна гэдэг өөр.
Бизнес эрхлэгчид, аж ахуйн нэгжийг дэмжихээр нийслэлийн зүгээс хийж буй бас нэг том ажил бол төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг эрчимжүүлэх юм.
-Төрийн зарим чиг үүргийг хувийн хэвшлээр гүйцэтгүүлэх гэж ойлгож болох уу?
-Тийм. Төр бүхнийг хийх шаардлагагүй. Хот, нийтийн аж ахуйд ч, бүтээн байгуулалтад ч, тохижилт, үйлчилгээнд ч хувийн хэвшлээр гүйцэтгүүлээд явах ажил хангалттай олон байна. Нөгөө талаас, хувийн хэвшлүүдэд ч стандарт, шаардлагын дагуу үйл ажиллагаа явуулах, ашигтай ажиллах, ажлын байр бий болгох боломж юм. Тухайлбал, 50 байршил дахь 2400 гаруй автомашины зогсоолын үйл ажиллагааг хувийн хэвшилд шилжүүлэн гүйцэтгүүлэхээр сонгон шалгаруулалт зарлаад байна.
-Зогсоолын менежментийг хувьд шилжүүлнэ гэсэн үг үү?
-Тийм. Нийслэлийн авто зогсоолуудыг олон улсын стандартад нийцүүлэх, үйл ажиллагааг нь сайжруулах шаардлагатай. Өнгө үзэмж, зохион байгуулалт, менежментээс эхлээд төлбөр тооцоо хийх арга нь ч хүмүүсийн цаг завыг хэмнэсэн, ухаалаг байх ёстой. Орчин цагт нэг бүхээгт суучихаад бэлэн мөнгөөр тооцоо хийдэг, сул зай байгаа, эсэх нь тодорхойгүй зогсоол байж таарахгүй. Тэгэхээр энэ бүхнийг илүү ухаалаг, иргэдийн хэрэгцээнд нийцсэн болгох ажлыг хувийн хэвшил хийх бүрэн боломжтой. Улаанбаатар хот руу нэвтрэх товчоодын хяналтыг автоматжуулсан шүү дээ. Үүний үр дүнд хүмүүс цаг заваа хэмнэж байна, төлбөр тооцоогоо хялбар хийж байна, нөгөө талаас хураамжийн орлого ч нэмэгдсэн. Үүнтэй л адилхан юм.
-Энэ ташрамд, Үндэсний соёл, амралтын хүрээлэнгийн талаар лавлаж асууя. Тэнд ямар, ямар ажлыг хийхээр төлөвлөж байна вэ?
-Иргэдэд амарч, чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх боломжийг бүрдүүлэх хүрээнд Үндэсний соёл амралтын хүрээлэнд тохижилт, ногоон байгууламж бий болгох ажлуудыг төлөвлөсөн. Үүнийг төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд хийх юм. Тодруулбал, Рио Тинто Монгол компаниас нийгмийн хариуцлагын хүрээнд паркт тохижилт хийнэ. Гэхдээ барилга байгууламж гэхээс илүү мод бут тарих, зүлэгжүүлэх, амарч тухлах орчин бий болгохоор ажиллаж байгаа. Мөн тохижуулсан талбайгаа арчлаад, үргэлжлүүлэн сайжруулаад явах ажил бас бий. Энэ бүхнийг мөн төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд хийх юм.
-Авто зогсоолын тухай ярилаа. Тэгвэл явган хүний замыг сайжруулахад нийслэлээс ямар ажлууд хийх вэ?
-Өнгөрсөн онд бид 100 мянган ам метр явган замыг шинэчилж, засаж тохижуулсан. Энэ жилийн хувьд 50 мянган ам метр замыг мөн шинэчлэхээр төлөвлөж байна. Улаанбаатарын хувьд явган хүний замд онцгойлон анхаарч засаж байсан үе ховор. Үнэндээ томоохон авто замын засварын үед бонус маягаар явган замд хандсаар иржээ. Гэтэл иргэдийн хувьд явган зорчих зам талбай маш чухал. Үүнийг аль аль талдаа ойлгоод, стандартын дагуу, аюулгүй, тухтай замыг бий болгохоор ажиллаж байна. Энэ хүрээнд төсөв мөнгө зарцуулж, явган зам хариуцсан хэлтэс хүртэл байгуулсан. Дээр нь явган замын стандартыг баталлаа. Тэгэхээр ямар хавтангаар хийх вэ, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн хэрхэн зорчих вэ, хэдэн метрийн өргөнтэй байх вэ гэдгийг тодорхой заагаад өгчихсөн гэсэн үг. Энэ бол өнгө үзэмж, тав тух талаасаа ч, аюулгүй байдал талаасаа ч маш чухал шийдвэр юм.
НЗДТГ-ЫН ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛ, ОЛОН НИЙТТЭЙ ХАРИЛЦАХ ХЭЛТЭС
Үзэл бодол
С.Эрдэнэболд: Парламент хүний эрхийг тогтолцооны төв болгохоор ажиллаж байна
Улсын Их Хурлын Хүний эрхийн дэд хорооны дарга С.Эрдэнэболдтой ярилцлаа.
-Хүний эрхийг хангах, хамгаалахад манай эрх зүйн орчин ямар байна вэ?
-Би 2024 оны 10 дугаар сарын 22-нд Дэд хорооны даргаар сонгогдсон. Түүнээс хойш хүний эрхийг зүгээр нэг нийгмийг доргиосон, шуугиан тарьсан үед хөндөж яриад өнгөрдөг бус, эрх зүйн орчинд тогтвортой, тасралтгүй анхаарч шинэчлэл хийх шаардлагатайг ойлгосон. Хууль тогтоох байгууллагын хувьд бид зөвхөн хууль батлаад зогсох биш, түүний хэрэгжилт, хүний эрхэд үзүүлэх нөлөөлөлд хяналт тавих үүрэгтэй.
-УИХ энэ бүрэн эрхийнхээ хугацаанд бүх үйл ажиллагаагаа “хүн төвтэй” байхаар тодорхойлж, стратегиа баталсан, энэ хүрээнд хүний эрхийн чиглэлд ямар ахиц гарч байна вэ?
-Энэ стратеги бол парламентын үйл ажиллагааг илүү чадавхжуулах, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, гарч буй шийдвэр бүр хүний эрхийн шалгуурыг давах ёстой гэдэг хатуу үзэл баримтлалтай. Өнгөрсөн намрын чуулганаар л гэхэд 100 орчим шийдвэр, хууль, тогтоол гарсан. Улсын Их Хурлаас гарч буй аливаа шийдвэр хүний эрхийг зөрчихгүй байх зарчмыг бид баримталж ажиллаж байна.
-Хүний эрхийн дэд хороо иргэний нийгмийн байгууллагуудтай байнгын уулзалт зохион байгуулаад багагүй хугацаа өнгөрсөн. Энэ механизм хэр үр дүнтэй байна вэ?
-Хүний эрхийн дэд хороо 2024 оны 12 дугаар сараас эхлэн сар бүрийн хоёр дахь долоо хоногийн Лхагва гарагт төр хувийн хэвшил, төрийн бус байгууллагууд, олон улсын байгууллагууд, судлаачидтай хамтран, хүний эрхийг хангах, хамгаалах чиглэлээр сэдэвчилсэн уулзалт-хэлэлцүүлгийг хийж байна. Бодлогын түвшинд санал дэвшүүлж, хэлэлцдэг. Үүний үр дүнд хүний эрхийн чухал асуудлуудыг нийгмийн олон талт оролцоотойгоор хэлэлцэж, гарц шийдэл гаргаж эхэлсэн. Тухайлбал, өнгөрсөн оны 12 дугаар сард UPR буюу НҮБ-ын Хүний эрхийн Зөвлөлийн ээлжит нэгдсэн хэлэлцүүлэгт илгээх Монгол Улсын тайлангийн талаар, энэ оны 1 дүгээр сард НҮБ-ын зөвлөмжийн хэрэгжилтийн тухай, 3 дугаар сард хүүхдийн хорих ангийн нөхцөл байдлыг, 4 дүгээр сард Байгаль орчны холбогдох хууль тогтоомж дахь хүний эрх хэрэгжилтийн талаар, 5 дугаар сард гэр бүлийн хүчирхийллийн нөхцөл байдал, гарц шийдлийн талаар онцлон, хэлэлцсэн байна.
-Эрх зүйн орчныг сайжруулах чиглэлээр ямар алхамууд хийгдэж байна вэ?
-Хамгийн энгийн жишээ гэхэд төрийн байгууллага хоорондын уялдаа муу, мэдээллийн зөрүү нь хүний эрхийн асуудалд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Нэг асуудлаар байгууллага бүр өөр мэдээлэлтэй, нэг сэдвийн талаар өөр ойлголттой ажиллаж байна. Хууль тогтоогчдын зүгээс үүнийг төрийн байгууллага хооронд уялдаагүй байдал, тогтолцооны хийдэл гэж үзэж байгаа.
Монгол Улсад өнөөдрийн байдлаар 2000 гаруй журам нийгмийн харилцааг зохицуулж, тэдгээрт хүний эрхийг хязгаарлаж, зөрчсөн заалтууд байх нь түгээмэл байна. Бид энэ байдлыг өөрчилж, хүний эрхийг хязгаарлах бол зөвхөн хуульд үндэслэн, байж болох хамгийн бага хэмжээнд хязгаарладаг болох эрх зүйн шинэчлэл хийх зорилттойгоор шат дараалсан ажлуудыг хийж, хэрэгжүүлж байна.
Парламентын гишүүн “…иргэн, улсын ашиг сонирхлыг эрхэмлэн, … Монгол Улсын Үндсэн хуулийг дээдлэн сахиж…” гэж тангараг өргөдөг бөгөөд энэ агуулгаараа “хүний эрхийг хамгаалах” тангарагтай гэсэн үг. Бид тангарагаа сахиж, ажил хэрэг болгохын тулд парламентын хяналтын чиг үүргээ илүү эрчимжүүлж, хариуцлагатай гүйцэтгэх шаардлагатай.
-Улсын Их Хурал энэ бүрэн эрхийнхээ хугацаанд "хүн төвтэй" стратегийг хэрэгжүүлснээр ямар үр дүнд хүрэх вэ?
-Хүний эрхийн асуудал нь ямар нэг даргын пи ар, эсвэл сонгуулийн үеэр ярьдаг сэдэв биш. Энэ бол чөлөөт, ардчилсан нийгмийн суурь, үнэт зүйл. Хүний эрхийг хамгаалах нь Улсын Их Хурлын гишүүн бүрийн, төрийн байгууллага бүрийн, төрийн бүх шатны байгууллагын үүрэг юм.
Парламентын үнэт зүйл нь олон хууль баталснаараа бус, баталсан хуулиуд нь амьдрал дээр хүний эрхийг бодитойгоор хангаж, хамгаалж чадсан эсэхээр хэмжигдэнэ. Иргэн бүрийн жижиг мэт санагдах асуудлыг ч томруулж харж, хамгаалж, шийдвэрлэх нь парламентын хариуцлага юм.
Үзэл бодол
Өнөөдөр Аугаа их Ялалтын баярын өдөр
Өнөөдөр тавдугаар сарын 9. Аугаа их Ялалтын баярын 80 жилийн ойн өдөр. Мөн хүн төрөлхтөн хор уршгийг нь хэзээ ч үл мартах аймшигт дайны утаагаар дэлхийг нөмөрч, 71 сая хүний халуун амийг авч одсон Дэлхийн хоёрдугаар дайн Европын бүс нутагт дуусч фашист Герман шударга ёсны төлөө тэмцэгч олон улсын эв нэгдлийн хүчний өмнө үг дуугүй бууж өгсөн түүхт өдөр.
Тус дайны үеэр амь үрэгдэгсдийн олонх нь энгийн иргэд, хүүхэд, эмэгтэйчүүд байсан гэдэг. Дэлхийн II дайнд 61 улс орон, дэлхийн хүн амын 80 орчим хувь оролцож, 110 сая гаруй хүн цэргийн албанд татагдсан тоо баримт бий. Дайны нийт өртөг нь 1944 оны ханшаар триллион америк доллар болсон нь түүхэн дэх хамгийн өндөр өртөгтэй дайн гэж тооцогддог.
Хүн төрөлхтний түүхэн дэх хамгийн том энэхүү зэвсэгт мөргөлдөөний үеэр тэр үеийн ЗХУ-ын дайчид фашистын Герман болон тэдний холбоотнуудын 600 дивизийг бут ниргэжээ. ЗХУ-ыг эзлэн авахаар төлөвлөж байсан Адольф Гитлерийн армийн цахилгаан дайны төлөвлөгөө Москвагийн дэргэдэх тулалдааны үеэр нуран унасан. Зөвлөлтийн дайчид Сталинградаас Берлин хүртэл ялалт байгуулж явахдаа фашистуудад эзлэгдсэн Европ тивийн талыг чөлөөлжээ. Фашистын Герман үг дуугүй бууж өгөх актад тавдугаар сарын 8-нд төв Европын цагаар 22.43 минут буюу Москвагийн цагаар тавдугаар сарын 9-ний 00.43 цагт гарын үсэг зурсан юм.
НҮБ-ын шийдвэрээр дэлхийн II дайны дурсамж, эвлэрлийн өдөр болгон энэ өдөр Орос улсад хүн төрөлхтний түүхийн хамгийн аймшигт дайнаас эргэж ирээгүй төрөл төрөгсдөө гэр бүл, төрөл төрөгсөд нь дурсан санаж, Парист Францын төрийн тэргүүн нэр нь тодорхойгүй цэргийн булшинд цэцэг өргөн, цэргийн анги ёслон жагсдаг байна. Германд энэ л өдрийг нацизмаас чөлөөлөгдсөн өдөр гэж хүндэтгэн тэмдэглэдэг.
1945 оны тавдугаар сарын 9. Монголчуудын хувьд ч нэн чухал түүхэн тэмдэглэлт өдөр. Монголчууд бид ч энэ дайны хор уршгийг чамгүй амсаж, эрэлхэг хөвгүүд маань эх орноо хамгаалан тулалдаж явсан түүх хуучраагүй байна. Фашизмын эсрэг тэмцэлд амь насаа алдсан дэлхийн улс орнуудын эрэлхэг хүмүүс, тэдний дунд цусаа урсган, эрэлхэгээр тулалдаж, тэмцэж асан Монгол угсаатан олон зуун охид, хөвгүүдийн гэгээн дурсгалыг бүгд чимээгүй мэхийн зогсож хүндэтгэе!
Үзэл бодол
Л.Оюун-Эрдэнэ: “Эгийн голын УЦС” төслийг богино хугацаанд эхлүүлэхийн төлөө Засгийн газар ажиллана
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын Хантай багийн нутаг Эг, Сэлэнгийн бэлчирт байрлах “Эгийн голын усан цахилгаан станц” төслийн талбайд ажиллалаа.
Тус төсөл нь Засгийн газрын хэрэгжүүлэх 14 мега төслийн тавдугаарт эрэмбэлэгдсэн импортын эрчим хүчийг багасгах, Төвийн бүсийн өсөн нэмэгдэж буй эрчим хүчний хэрэглээг хангах чухал ач холбогдолтой төсөл юм.
Эрчим хүчний яам болон Монгол-Оросын хамтарсан экспертийн ажлын хэсгээс төслийн явц, цаашид анхаарах асуудлын талаар танилцууллаа. Уг төсөл Байгал нуурын биологийн олон янз байдал, дэлхий цэвэр усны нөөцөд сөрөг нөлөө үзүүлж магадгүй гэсэн шалтгаанаар олон жил гацсан.
“Дэлхийн өвийн хороо, ОУБХХ-ноос “Эгийн голын УЦС төслийг дангаар хэрэгжүүлэх нь Сэлэнгэ мөрөн, Байгал нуурын экосистемд мэдэгдэхүйц нөлөөлөл үзүүлэхгүй” болохыг тэмдэглэжээ. Гэхдээ төслийн байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээг ЮНЕСКО-ийн аргачлал болон олон улсын стандартын дагуу боловсруулах чиглэл өгсөн байна.
Энэ хүрээнд 2025-2026 онд Эгийн голын УЦС-ын Сэлэнгэ мөрний сав газрын экосистемд үзүүлэх өөрчлөлтийг тодорхойлох судалгаа, байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээ, УЦС-ын туслах боомт болон үндсэн ТЭЗҮ-ийн нэмэлт судалгаа хийж, төслийн бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх бэлтгэл ажлыг хангана. Монгол-Оросын Экспертийн ажлын хэсэг 2026 оны эхний хагаст багтаан эцсийн дүгнэлт гаргахаар тохиролцжээ. Салбарын сайд нар төслийг хэрэгжүүлэхэд анхаарч байгаа бөгөөд судалгааны ажлуудад шаардлагатай санхүүжилтийг тухай бүр шийдвэрлэн ажиллахаа илэрхийлсэн юм.
Төслийн нөлөөллийн бүс дэх иргэд буюу Хантай, Баянгол багийн иргэд энэхүү төслийг ажил хэрэг болохыг 35 жил хүлээсэн, бүрэн дүүрэн дэмжиж байгаа, уг төслийг урагшлуулахын тулд төлөө ажиллаж Ерөнхий сайдад талархал илэрхийлээд, Засгийн газрын бодлого, шийдвэрийг дэмжихээ хэлж байлаа.
Мөн иргэд энэ уулзалтын үеэр өөрсдийн санаачилсан орон нутгийн хөгжлийг дэмжих, байгалийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх “Хантай” цогцолборын төслөө Ерөнхий сайд танилцууллаа.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Хойд бүсийн анхдугаар зөвлөгөөнд оролцогчид санал нэгтэйгээр Эгийн голын УЦС төслийг бүс нутагтаа хэрэгтэй, нэн яаралтай хэрэгжүүлэх ажлын нэгдүгээрт эрэмбэлснийг дурдаад улс орны эдийн засагт ач холбогдолтой мега төслийг нэгдсэн ойлголтоор дэмжиж байгаа нутгийн иргэдэд талархал илэрхийлэв. Эгийн голын УЦС-ын төслийг богино хугацаанд эхлүүлэхийн төлөө Засгийн газар бүхий л хүчээ дайчлан ажиллана гэлээ.