Үзэл бодол
Ц.Хатанбаатар: Хүүхдийг гэмт хэрэг, осол, гэмтлээс урьдчилан сэргийлэхэд эцэг эх, асран хамгаалагчдын анхаарал, хараа хяналт чухал
Цагдаагийн ерөнхий газрын Гэр бүлийн хүчирхийлэл, хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн дэд хурандаа Ц.Хатанбаатартай ярилцлаа.
-Сургууль, цэцэрлэг амарсан, урин дулаантай холбоотой хүүхэдтэй холбоотой ямар төрлийн дуудлага мэдээлэл илүүтэй бүртгэгдэж байна вэ?
-Сурагчдын зуны амралт болон урин дулааны улиралтай холбогдуулан амралт, зугаалга, аялал жуулчлал идэвхэждэг. Насанд хүрээгүй хүүхдүүд эцэг эхийн хараа хяналтаас хол хөдөө орон нутагт өвөө эмээ, хамаатан садан, ах дүүгийндээ очих, зуслан явах, найз нөхдөөрөө гол ус, ой модруу зугаалах, тоглох гэх мэтээс үүдэн төөрөх, гол, усанд живэх, өндрөөс болон морь унах үедээ унаж бэртэх, орчиндоо аюул учруулж болзошгүй ан, амьтны нөлөөнөөс амь нас эрүүл мэндээр хохирох, мотоцикл, мопед, унадаг дугуй, дугуйт тэшүүр, дугуйт тавцан зэргээр замын хөдөлгөөнд оролцох, зорчих хэсэг дээр тоглох зэргээс зам тээврийн осолд өртөх, эцэг эх нь ажилдаа явсан хойгуур хяналтгүй цахим орчинг удаан хугацаагаар ашигласнаас цахим донтолтод өртөх, цахим гэмт хэргийн хохирогч болох зэрэг гэмт хэрэг, зөрчилд өртөж хохирдог.
Гэмт хэрэг, зөрчлөөс гадна ахуйн осол гэмтэлд жишээлбэл халуун шингэн, халаах хэрэгсэл, гал түймэр, хийн төлөвийн бодис буюу халуун уур, хийнд түлэгдсэн, явганаас, нүхэн жорлон, худаг, шуудуунд унах, барилга байгууламж, бусад өндөр түвшинээс унах, гол, мөрөн, нуур, тогтоол усанд унах, живэх гэх мэт золгүй байдлаар амь нас, эрүүл мэндээр хохирох, бэртэж гэмтэх байдал ихээр бүртгэгддэг.
-Энэ он гарснаас хойш буюу эхний 5 сарын байдлаар гол, нуурын усанд живсэн хэчнээн тохиолдол бүртгэгдсэн бэ ?
-Он гарснаас хойш насанд хүрээгүй хүн гол, нуурын усанд живж амь нас нь хохирсон 7 харамсалтай тохиолдол бүртгэгдсэн. Үүнээс гадна урин дулааны улиралд улс, аймаг, сум, дүүргийн тэмдэглэлт ой, үндэсний их баяр наадам тэмдэглэхтэй холбогдуулан хурдан морь унаач хүүхдүүд, хөдөө амралтаа өнгөрүүлж байгаа болон малчин хүүхдүүдийн асуудал хөндөгддөг. Хүүхдүүд мориноос унах, чирэгдэх гэх мэтээр амь нас, эрүүл мэндээрээ хохирох тохиолдлууд нэмэгддэг. Энэ оны эхний 5 сарын байдлаар мориноос унаж нас барсан 8 тохиолдол бүртгэгдсэнээс хурдан морины үсэргээ, сунгааны үеэр 2, бусад байдлаар буюу морь унах, малд явах зэрэг үед 6 тохиолдол бүртгэгдсэн.
-Хүүхэд гэмт хэрэгт холбогдох, өртөж хохирох шалтгаан нөхцөл нь юу байна вэ?
-Хамгийн гол шалтгаан эцэг, эх асран хамгаалагчдаас насанд хүрээгүй хүнд тавих хараа хяналт дутмаг, сул, анзааргагүй байдал мөн тэдний өөрсдийн үлгэр дуурайлал нөлөөлж байна. Хүүхэд бол эцэг эхийн тусгал. Хүүхдээ би ингэж хүмүүжүүлээгүй хэнийгээ дуурайсан юм гээд хүүхдэд буруу өгөөд байдаг. Гэтэл хүүхэд эмээ, өвөө, эцэг, эх, ах эгч нарын хийж байгаа үйлдэл, хүнтэй харилцаж байгаа байдал, үйл хөдлөл бүрийг тусган авч тэр бүгдийг сурч өсдөг, хүмүүждэг. Гэтэл эцэг эхчүүд хүүхдийн дэргэд архидан согтуурдаг, тамхи татдаг, гэр бүлийн таагүй уур амьсгалаас үүдэн хэрүүл маргаан үүсгэх, зодолдох, гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэх, бие биедээ хүндэтгэлгүй хандах, гэр бүлээрээ замын хөдөлгөөнд оролцож явахдаа замын түгжрэл зэргээс шалтгаалан бусад жолооч нартай маргалдах, явган зорчигч, бусад иргэдтэй хэрүүл марган үүсгэх, хараах, биеийн зохисгүй хэлэмж гаргах, хүүхдээ дагуулаад гарцгүй газраар зам хөндлөн гардаг, нус цэрээ хаях, бие засах гээд зохисгүй үйлдлүүд гаргадаг. Хүүхдийн хувьд эцэг эх, ах эгч нар бол хамгийн мундаг, хамгийн сайн, хамгийн хамгийн эрхэм хүмүүс нь. Том болоод аав шигээ, ээж шигээ хүн болно л гэж боддог. Гэтэл өсөж байгаа орчинд нь хамгийн эрхэм мундаг хүмүүсийн гаргаж байгаа үйлдэл тэдэнд ингэж болдог юм байна. Аав ээж ингэж л ярьдаг, ингэж л хийдэг юм чинь би бас ийм байх ёстой гэсэн буруу үлгэр дуурайл авч, түүнийг даган дуурайсаар рефлекс, хүмүүжил нь болчихдог. Үүнийг эцэг эхчүүд анзаардаггүй. Хүн бүрийн ар гэр, эцэг, эхчүүд ийм байдалтай биш хэсэг бүлэг цөөнхийг дурдсан юм шүү. Зөв үлгэр дуурайлалтай, хүүхдээ зөв хүмүүжүүлсэн олон олон гэр бүл, эцэг эхчүүд дийлэнх нь байгаа. Эцэг эхчүүдийн нийтлэг боддог, ярьдаг зүйл миний хүүхэд ямар нэг муу зуршилгүй, хичээл сургууль, дугуйлан секцэндээ тогтмол явж байгаа гэж бодоод анхаарал тавьдаггүй. Болох болохгүй зүйл байгаа эсэх, ямар хүмүүстэй найзалж нөхөрлөж байна, орой үдэш хаагуур явж байна гэдэгт хяналт тавьдаггүй, найз нөхөд шиг нь ярилцдаггүй. Гэтэл хүүхэд нь хичээл сургуульдаа, дугуйлан секцэндээ явлаа гэж гараад тэндээ очдоггүй, бусдад уруу татагдсан, буруу, муу зуршилтай болсон, бусадтай нийлж гэмт хэрэг, зөрчил үйлддэг болсон байх тохиолдлууд их. Хэрэг зөрчилд хохирч, холбогдсон үед л эцэг эхчүүд анхаарч даанч сүүлийн үед орой үдэш найз дуудлаа, айлд очиж хичээлээ хийнэ гээд гараад байсан юм, хичээлдээ сайн байсан гэнэт хичээлдээ дургүй болоод багш нар нь хичээлээ хийхгүй байна гээд байдаг болчихсон байсан юм, хувцас хунар нь тийм болчихсон байсан, үзэж хараагүй хувцас хунар өмсөөд найзтайгаа сольж өмссөн, манай найз өгсөн гээд байсан юм, гэрээсээ гарах дургүй болоод өрөөгөө түгжээд суучихдаг болсон, халааснаас нь нээрэн ийм тийм зүйл гараад байдаг болчихсон байсан юмаа тэр үед л ингээд яваад байсан байна, тэр үед нь асуухгүй яаваа гэх зэргээр гэмшдэг.
Өсвөр насны хүүхдүүд шилжилтийн насандаа ааш зан нь хувирдаг, өөрийгөө бусдаас тусгаарлах, өөрөө бие даан шийдвэр гаргах, өөрийгөө илэрхийлэх гэх мэт хандлага гаргаж эхэлдэг. Яг энэ үед нь эцэг эхчүүд найз шиг нь байж ярилцах, юу болж байгаа юу болохгүй байна түүний шийдлийг олоход нь туслах, өөрийнх нь гаргах гэж байгаа шийдвэрийг сонсож өөрийн туршлагаар зөвлөгөө өгөх мэтээр зөв тийш нь чиглүүлэлгүй загнах, хүсэл зоригийг нь мохоох, үл ойлголцол үүсгэх зэргээс болоод хүүхэд намайг ойлгодоггүй, цагддаг, яагаад заавал би гэх мэтээр өөрийгөө хамгаалах, тулгамдаж байгаа асуудлаа нуух, түүнээс болоод буруу шийдвэр гаргах, яг энэ үед өөрт нь сайн хандсан юм уу өөрийг нь дураар нь байлгаж хүсэл сонирхлыг нь дэмжиж байгаа мэт үйлдэл үзүүлсэн буруу үлгэр дуурайлалтай нэгнийг дагаж буруу замаар орох эхлэлийг нь тавьж өгнө гэсэн үг.
Болзошгүй гэмт хэрэг зөрчилд өртөж хохирох, холбогдохоос урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хүүхэдтэйгээ найзууд шиг нь нууж хаалгүй ярилцдаг, өдөрт болсон асуудлынх нь талаар асуудаг, болж бүтэхгүй байгаа зүйл байгаа эсэхийг нь асуудаг, зөвлөдөг байх, хүүхдийн сэтгэл санаа, үйл хөдлөл, хэвийн байдал өөрчлөгдөж байгаа зэргийг анзаарч, тодруулдаг, мэдээлэлтэй байх, хараа хяналтаа сулруулахгүй байх нь маш чухал.
-Зуны улиралд хүүхдийн эсрэг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ямар арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж ажиллаж байна вэ?
-Цагдаагийн байгууллагаас хүүхэд хамгаалах чиглэлээр насанд хүрээгүй хүүхдийг гэмт хэрэг зөрчилд өртөж хохирох, холбогдохоос урьдчилан сэргийлэх, сургуулийн орчинд үйлдэгдэх гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох зорилгоор хүүхдийн асуудал хариуцсан мэргэжилтнүүд сургуулийн нийгмийн ажилтан, эцэг эх, асран хамгаалагч, багш ажилчидтай хамтран гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг нутаг дэвсгэрийн онцлогт тохируулан тогтмол зохион байгуулж ажилладаг.
Эцэг эх, асран хамгаалагч, багш ажилчдыг чадавхжуулах, эрх зүйн мэдлэгийг дээшлүүлэх зорилгоор төрийн болон төрийн бус байгууллагуудтай хамтран сургалт зохион байгуулах, байгууллагын цахим хуудсанд хүүхэд хамгааллын чиглэлээр сургалтын материал боловсруулан байршуулах, гарын авлага бэлтгэн тараах, аймаг, дүүргийн “Хүүхэд хамгааллын хамтарсан баг”-ийн зөвлөгөөнд “Хүүхэд хамгааллын өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар танилцуулж, цаашид анхаарах асуудлуудаар мэдээлэл хийж цаашид хэрэгжүүлэх ажил арга хэмжээний санал, солилцох, бусад мэргэжлийн байгууллагатай хамтран сургуулийн орчин, гудамж талбайн аюулгүй байдлыг хангах, хүүхдэд эрсдэл учруулж болзошгүй нөхцөл байдлыг бууруулах чиглэлээр үзлэг шалгалт хийх зэрэг ажлуудыг тасралтгүй зохион байгуулж байна.
Сурагчдын насны онцлогт тохируулан бага дунд ахлах ангийн сурагчдад болзошгүй гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тодорхой сэдвүүдээр сургалт зохион байгуулах, сургуулийн орчинд үйлдэгддэг гэмт хэрэг зөрчлийн талаар сурагчдаас санал хүсэлт мэдээлэл авах хайрцаг байршуулах, хүүхдийн эрх зөрчигдөж байгаа, хүүхдийн эсрэг хүчирхийлэл үйлдэгдсэн тохиолдолд хандах утасны дугаар бүхий мэдээлэл байршуулах, хүүхдийг зам тээврийн осолд өртөхөөс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор сургуулийн орчинд эцэг эхчүүдтэй хамтран School police ажиллуулах, хүүхдийг явган хүний гарцаар гарах зөв дадал эзэмшүүлэх сургалтыг зэргийг зохион байгуулсан.
Сурагчдын зуны амралт эхэлж байгаатай холбогдуулан Цагдаагийн ерөнхий газар, Гэр бүл хүүхэд залуучуудын хөгжлийн газар, Онцгой байдлын ерөнхий газар, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар, Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төв зэрэг 5 байгууллагын даргын хамтарсан тушаал гарч “Нэгдүгээрт хүүхэд” нөлөөллийн аяныг энэ сарын 09-ны өдрөөс эхлэн зохион байгуулж байна. Арга хэмжээний хүрээнд эрсдэлт нөхцөл байдалд байгаа хүүхдийг илрүүлэх, хүүхдийг болзошгүй гэмт хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, эцэг эхчүүд, хүүхэд хамгааллын чиглэлээр ажиллах үүрэг бүхий төрийн болон төрийн бус байгууллагын ажилчдыг чадавхжуулах, ажлыг нь эрчимжүүлэх, урин дулааны улирал эхэлж аялал зугаалга эхэлдэгтэй холбогдуулан гол, мөрөн, нуурын усанд живэх, үер усны аюулаас урьдчилан сэргийлэх, эргүүл шалгалт хийх, хэвлэл мэдээллийн байгууллагаар дамжуулан иргэдэд сэрэмжлүүлэг, мэдээлэл хүргэх гэх зэрэг 24 төрлийн томоохон ажил арга хэмжээг үе шаттайгаар зохион байгуулахаар төлөвлөн арга хэмжээг эхлүүлээд байна.
-Манай улсад бага насны хүүхдийн цахим хэрэглээ их. Ялангуяа зуны улиралд энэ хэрэглээ их хэмжээгээр нэмэгддэг. Тэгвэл эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ цахим хэрэглээнд хэрхэн хяналт тавьж гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх вэ?
-Эцэг эхчүүд бага насны хүүхдийг саатуулах гээд гар утсан дээр хүүхэлдэйн кино, дуу, клип зэргийг тавьж өгөөд суулгачихдаг. Энэ нь хүүхэд гар утсанд донтох, дэлгэцийн хамааралтай болох, хараа муудах, гар утасны долгионоос хамаарч бусад эрүүл мэндийн шалтгаан үүсч эхэлдэг. Тогтмол гар утас үзэх, гар утас үзэхийг хориглох, өгөхгүй бол уурлах, уйлах зэрэг үйлдэл үзүүлэх үед нь буцаагаад өгчихдөг. Энэ нь хүүхдийг цахим хэрэглээнд донтох эхлэлийг багаас нь эцэг эхчүүд өөрcдөө бий болгож байна гэсэн үг.
Зуны амралт эхэлж хүүхдүүд ихэнх цагийг гэртээ өнгөрүүлдэг. Эцэг, эхчүүд хүүхдүүдийг аюулгүй, гэртээ байгаа гэсэн байдлаар анхааралгүй орхигдуулдаг. Гэртээ байгаа хүүхдүүд цахим орчинд удаан хугацаагаар холбогддогоос цахим донтолтод өртөх, цахим гэмт хэргийн хохирогч болох тохиолдлууд ихэсдэг.
Эцэг эхчүүд цахим хаяг нээж өгөхдөө тодорхой хэмжээний хязгаарлалттай тохиргоо хийх, хяналт тавих, цахим орчинд ямар сайт, вейбээр зочилж байгаа, ямар хүмүүстэй найз нөхдийн холбоо тогтоож байгаа зэрэгт маш сайн анхаарч хяналт тавих хэрэгтэй, хүүхдүүддээ ухаалаг цахим хэрэглээ, цахим орчинд мөрдөх аюулгүй байдлын дүрэм, хуурамч мэдээлэл гэдгийг таних, цахим орчин дахь танихгүй хүний аюул, өөрийг нь танихгүй хүнээс айлган сүрдүүлсэн, зураг мэдээллээ өгөх, уулзахыг шаардсан тохиолдолд эцэг эхдээ мэдэгдэж асуудлыг шийдвэрлэж байх зэргийн талаар хүүхдүүддээ зөвөөр ойлгуулж ярилцдаг, мэдээлэл солилцдог, хяналт тавьдаг байх.
Цагдаагийн байгууллагаас эцэг эхчүүд, хүүхдүүдэд зориулсан цахим гэмт хэргээс хэрхэн урьдчилан сэргийлэх талаарх сэрэмжлүүлэг, мэдээлэл, гарын авлага зэргийг тогтмол гаргаж цахим хуудсуудад байршуулдаг. Эцэг эхчүүд цагдаагийн байгууллагын пэйж хуудсуудаас хүлээн авч танилцан хэрэгжүүлж ажиллах боломжтой.
Кids, IWF зэрэг монгол мэдээллийн портал сайт байдаг. Та хүүхдүүдийг садар самуунд уруу татсан, хүүхдийн бэлгийн хүчирхийллийн зураг, видео бичлэг зэрэг хаягийг дээрх сайтад орж мэдээлснээр дээрх хаягийг устгах хаах боломжтой. Таны өгсөн мэдээлэл бага насны хүүхдүүдийг цаашид хүчирхийлэлд өртөхөөс урьдчилан сэргийлж байгаа маш том ажил юм. Мэдээлэл өгөхөд хурдан, хялбар бөгөөд таныг бүрэн нууцална. Харин та өөрийн өгсөн мэдээллийн дагуу ямар арга хэмжээ авсныг мэдэхийг хүсвэл таны э-шуудангийн хаягийг авч тантай хариу холбоо барьдаг.
-Эцэг, эхчүүд насанд хүрээгүй хүнийг гэмт хэрэг, зөрчил, ахуйн осол гэмтэлд өртөхөөс хэрхэн урьдчилан сэргийлэх хэрэгтэй вэ?
-Хүүхдийг болзошгүй гэмт хэрэг, зөрчил, осол, гэмтлээс урьдчилан сэргийлэхэд хамгийн чухал зүйл бол эцэг эх, асран хамгаалагчдын анхаарал, тэдэнд тавих хараа хяналт юм. Эцэг эхчүүд хүүхдэд тавих хараа хяналтаа сайжруулах, өөрийн хийж байгаа үйлдэл, гаргаж байгаа шийдвэр бүрээ би энэ шийдвэрийг гаргасан, энэ зүйлийг хийсэн тохиолдолд хүүхдийн эрх хөндөгдөх үү, хүүхдэд хор хохирол учрах уу, хүүхэд санамсар болгоомжгүй байдлаар осол гэмтэлд өртчих вий гэсэн байдлаар хандаж, болгоомжилж шийдвэр бүрээ эргэн харж гарч болзошгүй эрсдэлийг тооцон хариу арга хэмжээ авч байж шийдвэрээ гаргадаг байх хэрэгтэй. Ингэснээр та гарч болзошгүй аюул ослоос урьдчилан сэргийлж насанд хүрээгүй хүмүүст учирч болох эрсдэлийг таслан зогсоож чадна.
Хүүхдүүдтэйгээ тогтмол харилцан ярилцаж байх, өөрийн гаргасан буруу үйлдлийн хор уршгийн талаар ойлгуулж, нөлөөлөх, амралт зугаалга, хөдөө орон нутагт аялахдаа гол, мөрөн нуурын орчимд бага насны хүүхдийг хараа хяналтгүй, харгалзах хүнгүй орхихгүй байх, мал амьтантай харьцуулахдаа аюулгүй байдлыг нь хангах, хурдаа тохируулж, хамгаалах бүс бүслүүлж, зориулалтын суудалд суулган замын хөдөлгөөнд дүрмийн дагуу оролцох, сүүлийн өдрүүдэд түр зуурын ус ихтэй бороо орж байгаатай холбогдуулан томоохон голуудын усны түвшин ихсэж байгаад тул голын эрэг, тохой орчимд буусан айл өрхүүд, аялал зугаалгаар явж байгаа иргэдэд гармаар гарах, гол ус, үерийн аюулаас урьдчилан сэргийлэхийг анхааруулж байна.
Үзэл бодол
Д.Сумъяабазар: Нийтийн тээврийн чанар, хүртээмжийг сайжруулахад бүх талаар дэмжиж ажиллана
Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Д.Сумъяабазар нийтийн тээврийн аж ахуйн нэгжүүдийн төлөөлөлтэй уулзаж, үйлчилгээг иргэдийн хэрэгцээ, шаардлага, стандартад нийцүүлэх талаар санал солилцож, шийдвэрлэх арга замын талаар хэлэлцлээ. Уулзалтад нийтийн тээврийн үйлчилгээ эрхэлдэг төр, хувийн хэвшлийн 20 орчим байгууллагын удирдлага хийгээд холбогдох албаныхан оролцсон юм.
Энэ үеэр Нийслэлийн Нийтийн тээврийн газрын дарга Б.Жавхлантбаатар “Нийслэлийн нийтийн тээврийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэхээр парк шинэчлэл хийж буй. Тодруулбал, 2020 оноос хойш цахилгаан 79 автобус, “Евро 5” дизель хөдөлгүүрт их багтаамжийн 284 автобус, хоёр давхар, цахилгаан эх үүсвэрээр ажилладаг 10 автобус, хүүхдийн 75 автобус, дунд багтаамжийн хоёр автобус, нийт 450 автобусаар парк шинэчлэл хийгээд байгаа юм. Харин 2023-2024 онд их багтаамжийн дизель хөдөлгүүртэй 600, цахилгаан хөдөлгүүртэй 160, дунд багтаамжийн 50 автобус, нийт 810 тээврийн хэрэгслээр парк шинэчлэл хийхээр төлөвлөсөн. Энэ хүрээнд 2023 оны есдүгээр сараас 2024 оны нэгдүгээр сар хүртэл нийт 704 автобус оруулж ирэхээр төлөвлөж байна” гэлээ.
Түүнчлэн нийтийн тээврийн үйлчилгээг өвлийн цагийн хуваарьт шилжүүлэн, есдүгээр сарын 15-наас шөнийн тээврийн үйлчилгээг найман чиглэлд явуулж эхэлжээ.
Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Д.Сумъяабазар:
-Нийтийн тээврийн үйлчилгээ хүртээмжтэй, стандарт хангасан байх ёстой. Энэ зорилгын төлөө бид ажиллаж байна. Аж ахуйн нэгжүүд ч мөн гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлж, санхүүгийн сахилга баттай байх хэрэгтэй. Судалгаагаар манай баримталж ирсэн бодлого иргэдийг нийтийн тээврээр зорчихгүй байхад чиглэсэн байна. 2007 онд нийслэлийн иргэдийн 67 хувь нь нийтийн тээврээр үйлчлүүлж байсан бол энэ тоо 2022 онд 34 хувь болж буурсан.
Улаанбаатар хотод нийтийн тээврийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, метро нэвтрүүлэх зайлшгүй шаардлагатай. Энэ хүрээнд Ажлын хэсэг байгуулж, холбогдох судалгаа, ажлуудыг хийж байна. Улс, нийслэлийн төсвийн хөрөнгөөр автобуснуудын иж бүрэн парк шинэчлэл хийж байгаа. Мөн маршрут, төлөвлөлтийг шинэчлэх шаардлагатай. Нийт 1220 гаруй автобусаар парк шинэчлэл хийж буй. Өмнө нь ийм хэмжээний парк шинэчлэл хийж байгаагүй. Түүнчлэн хотын хөгжлийг боомилж буй хуулиудыг өөрчлөхөөр Улаанбаатар хотын багц хуулийг боловсруулж байна.
Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд бид зөвхөн үр дагавартай зууралдаж ирсэн. Одоо Нийслэлийн Засаг даргын дэргэд Бодлогын судалгаа, шинжилгээний төв байгуулагдаж, эрдэм шинжилгээний байгууллага, судалгааны төвүүд, их, дээд сургуулийн эрдэм шинжилгээний 30 гаруй хүрээлэнтэй хамтран шалтгаанд суурилсан бодлого гаргахаар ажиллаж байна гэлээ.
Нийтийн тээврийн аж ахуйн нэгжүүдийн удирдлагууд хүний нөөцийн хомсдол хамгийн их тулгамддаг асуудал гэдгийг хэлж байв. Мөн компаниуд хувиараа автобусны нөхөн хангалтыг хийдэг боловч автобусыг үйлчилгээнд гаргадаггүй. Иймээс бодлого, менежмент, зохион байгуулалтаа сайжруулах санал гаргаж байлаа. Түүнчлэн парк шинэчлэлийн хүрээнд оруулж ирж буй автобуснуудын хуваарилалтыг хүртээмжтэй хийж, нөхөн төлөх боломжийг тодорхой, уян хатан болгох, нэмээд түлшний чанарыг сайжруулахгүй бол автобуснууд 2-3 жилийн дараа шаардлага хангахгүй болох эрсдэлтэйг хэлж байв. Тэрчлэн жолооч нарын цайны цаг 10 минут байдгийг 20 минут болгож уртасгах, ариун цэврийн байгууламжийн асуудлыг шийдэх хэрэгтэйг онцоллоо.
Хотын дарга нийтийн тээврийн чанар, хүртээмжийг сайжруулахад аж ахуйн нэгжүүдийг бүх талаар дэмжин ажиллахаа илэрхийлэв.
НЗДТГ-ЫН ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛ, ОЛОН НИЙТТЭЙ ХАРИЛЦАХ ХЭЛТЭС
Үзэл бодол
Л.Оюун-Эрдэнэ: Монгол Улс ирэх хоёр жилд экспортын таван гарцтай болно
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Сэлэнгэ аймагт ажиллах үеэрээ Алтанбулаг боомтын өргөтгөл шинэчлэл, Алтанбулаг чөлөөт бүсийн үйл ажиллагаатай танилцлаа.
“Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ын Боомтын сэргэлтийн хүрээнд Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр тус боомтыг өргөтгөж шинэчилж байна. Энэ хүрээнд зорчигч тээврийн 19, ачаа тээврийн 18, дэд бүтцийн таван барилга, иж бүрэн инженерийн шугам сүлжээ, 6.000 м2 ногоон байгууламж, тусгаарлах зурвас бүхий дөрвөн эгнээ 1.7 км урттай авто зам, 7.000 м2 авто зогсоол, 30.000 м2 зам талбай баригдана. Төслийг хоёр үе шаттай гүйцэтгэж байгаа бөгөөд одоогийн байдлаар авто зам болон зогсоолын ажил дуусах шатандаа явж байна. Ажлыг “Эйч кэ би интернэшнл холдинг” ХХК хийж гүйцэтгэжээ.
Алтанбулаг боомтын бүтээн байгуулалтын нэгдүгээр хэсэг болох ачаа тээврийн терминал аравдугаар сарын 1-нд бүрэн ашиглалтад орно. Ингэснээр өнөөдрийг хүртэл түр байраар явж байсан боомтын үйл ажиллагаа шинэ байрандаа орох нөхцөл бүрдэнэ. Зорчигч тээврийн терминалын хэсгийг энэ ондоо багтаан ашиглалтад оруулахаар шамдаж байна гэж Монгол Улсын сайд, Боомтын сэргэлтийн Үндэсний хорооны дарга Б.Тулга танилцууллаа. Боомтын шинэчлэлийг бүрэн хийснээр Алтанбулаг боомтоор өдөрт нэвтрэх зорчигчийн тоо гурав, ачааны болон суудлын тээврийн хэрэгслийн тоо тус бүр дөрөв дахин нэмэгдэнэ гэж тооцож байна.
“Шинэ сэргэлтийн бодлогын хамгийн чухал зорилт бол боомтын сэргэлт. Өнгөрсөн хугацаанд манай улсад Замын-Үүд чиглэлийн ганцхан төмөр замаар ачаа эргэлт явж ирсэн. Засгийн газар ирэх хоёр жилд экспортын таван гарцтай болох зорилт тавьсан. Шивээхүрэн, Бичигтийн ажил дуусчихна. Зүүнбаян, Гашуунсухайт холбогдно. Замын-Үүдээ өргөтгөж байгаа. Дараагийн том зорилт бол гурван улсын коридор. Шивээхүрэнг Арцсуурьтай, Бичигтийг Эрээнцавтай, Замын-Үүдийг Алтанбулагтай холбоно. Замын-Үүд Алтанбулагийн вагон депо дээр хүчин чадлыг нь нэмэх төсөл хэрэгжиж байгаа. Аравдугаар сард дуусна. Алтанбулаг, Замын-Үүдийг холбох зорилт тавьсан. Эдгээр шинэчлэлийг дагаад ачаа тээврийн эргэлт зөвхөн Монгол Оросын хооронд биш ОХУ, БНХАУ-ын хооронд экспортын гарц нээгдэж, Монгол транзит улс болох бодлого хэрэгжих боломж бүрдэнэ. Хоёрдугаарт, Алтанбулаг-Замын -Үүдийг хурдны зам, төмөр замаар, хос царигаар холбох чиглэлийг БНХАУ-д айлчлах үеэрээ тавьсан. Удахгүй ОХУ-дхийх айлчлалын үеэрээ энэ асуудлыг тавина. Шинэ сэргэлтийн бодлогыг хэрэгжүүлж эхэлснээр ДНБ-ий 43 их наяд орчмын эргэлтийг 75 их наядад авчирлаа. Замын-Үүд Алтанбулагийн чөлөөт бүс болон ачаа тээврийн терминалууд бусад олон улсынхэмжээнд эргэлтэд орж эхэлбэл ДНБ 100 их наяд хүрэх боломжтойг Ерөнхий сайд онцоллоо. Хувийн хэвшлийнхний олон жил хүлээсэн хөнгөлөлттэй тарифын асуудлыг Засгийн газар шийднэ. Ингэж чадвал малын түүхий эд, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг экспортлох боломж бүрдэж, хөдөө аж ахуйн салбарт үсрэнгүй хөгжлийн гарц болно гэдгийг Ерөнхий сайд мэдэгдлээ.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Алтанбулагийн чөлөөт бүсийн үйл ажиллагаатай танилцлаа. Алтанбулагийн чөлөөт бүсэд импортоор орж ирж буй архи, согтууруулах ундааны худалдан авалттай холбоотойгоор зарим хязгаарлалт хийсэн бөгөөд үүнээс үүдэн хохирол амсаж буй талаар аж ахуйн нэгжүүдийн төлөөлөл Ерөнхий сайдад ярив. Холбогдох албаныхан архи согтууруулах ундааг татваргүй бүсээс иргэд арилжааны зориулалтаар авах тохиолдол газар авсан тул зохицуулалт хийсэн хэмээн мэдээллээ. Ерөнхий сайд ГЕГ, ЭЗХЯ, Алтанбулаг чөлөөт бүсийн захирагчийн Ажлын алба зэрэг холбогдох байгууллагуудын төлөөллийг багтаасан Ажлын хэсэг байгуулж, асуудлыг шийдвэрлэхийг үүрэг болголоо.
Үзэл бодол
С.Мяндасмаа: Төмөр замын тээврийн тухай хууль шинэ оны эхний өдрөөс хэрэгжиж эхэлнэ
Төмөр замын тээврийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг УИХ-аар хэлэлцэн баталсан билээ. Тиймээс энэхүү хуульд тусгасан онцлог зүйл заалтуудыг иргэдэд таниулахаар ЗТХЯ-ны Хуулийн хэлтсийн дарга С.Мяндасмаатай ярилцлаа.
-Төмөр замын тээврийн тухай хууль батлагдсан. Хууль хэрэгжүүлж эхлэх хүртэлх бэлтгэл ажил хэр явж байна вэ гэдгээс яриагаа эхэлье?
-Төмөр замын тээврийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга УИХ-ын хаврын чуулганаар өнгөрөгч долдугаар сарын 7-нд эцсийн хэлэлцүүлгийг хийж баталсан. Ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-нээс хүчин төгөлдөр хэрэгжиж эхэлснээр өмнөх хууль хүчингүй болно. Харин хууль хүчин төгөлдөр үйлчилж эхлэхээс өмнө бид бэлтгэл ажлыг хангасан байх ёстой. Шинэ хуульд төмөр замын тээврийн шинэ агентлаг байгуулахаар тусгасан. Энэ агентлагийг байгуулах тухай УИХ-ын тогтоол бас дагалдаж гарсан байгаа. Тогтоолдоо ЗТХ-ийн сайдын эрхлэх асуудлын хүрээнд Засгийн газын хэрэгжүүлэгч агентлаг Төмөр замын газар гэж байгуулахаар тусгасан. Үүний дагуу бид Төмөр замын газрын орон тоо, ерөнхий бүтцийн бүдүүвчийг боловсруулж яамдаас санал аваад энэ сардаа багтаан Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлэхээр бэлтгэл ажлаа бүрэн хангаад байна. Мөн дараагийн нэн яаралтай хийх ажил бол Төмөр замын тээврийн тухай хуульд зайлшгүй батлахаар заасан дүрэм журмууд бий. Тэдгээр дүрэм журмаа хууль хүчин төгөлдөр мөрдөхөөс өмнө баталсан байх ёстой учраас ажлын хэсгүүдийг долдугаар сарын сүүлчээр байгуулаад ажиллаж байна. Төмөр замын газраа байгуулж, дүрэм журмуудаа батлуулчихвал бэлтгэл ажил хангагдана гэж үзэж байгаа. Гэхдээ бас нэг чухал ажил нь энэ хуулийг хэрэгжиж эхлэхээс өмнө олон нийт, хэрэглэгчдэд хуулиа таниулах нь чухал.
-Галт тэрэгний хөдөлгөөн зохицуулалтын нэгдсэн төвийг татан буулгаад шинээр Төмөр замын газар гэх агентлагийг байгуулах уу. Эсвэл энэ төв агентлагийн харьяанд байх уу?
-Нэмэлт зардал гаргахгүйгээр ГТХЗНТ-ийн бүтэц зохион байгуулалтыг өөрчлөн байгуулахаар болсон. Өөрөөр хэлбэл, хуульд заасан үндсэн шаардлагуудаа тавиад бэлэн байгаа бааз сууриа ашиглах юм. Энэ байгууллагын чиг үүргийг хуулийн хоёрдугаар бүлгийн 10 дугаар зүйлд тодорхой заасан байгаа. Тухайлбал, 10.2.2-т “Төмөр замын техник, технологитой холбоотой журам, аргачлал, горим, заавар, техникийн даалгавар, жагсаалт, загвар батлах”, 10.2.3-т нь “Төмөр замын суурь бүтцүүдийн хооронд дамжуулах ачааны төрөл, хэмжээг тогтоох, хяналт тавих”, 10.2.4-д “Галт тэрэгний хөдөлгөөний нэгдсэн зурмаг болон нэгдсэн технологийн горим батлах, суурь бүтцүүдийн хоорондын галт тэрэгний хөдөлгөөнийг захирамжлан зохицуулах”... гэхчлэн олон зүйлийг тодорхой зааж өгсөн.
-Ер нь энэ хуулийг шинэчлэх болсон шалтгааныг тайлбарлаж өгнө үү?
-Одоо мөрдөж буй хуулийг 2007 онд баталсан шүү дээ. Хуулийн хэрэгжилтийн явцад өөрчлөх хэрэгцээ шаардлага практикаас гарч ирсэн. Өмнө нь “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН гэх ганц хуулийн этгээд байсан шүү дээ. Тэгвэл сүүлийн арав гаруй жилд төмөр замын тээврийн салбарт өмчийн хэлбэр бүхий хуулийн этгээд бий болсон. Хэрэглэгчийн тоо өссөн. Тодруулбал, 2010 оны байдлаар суурь бүтэц эзэмшигч, тээвэрлэгч нэг байсан бол одоо суурь бүтэц эзэмшигч дөрөв, тээвэрлэгч дөрөв, суурь бүтэц барих, угсрах эрх бүхий 253, дагнасан болон салбар зам, талбайд хөдлөх бүрэлдэхүүн эзэмшигч 250 орчим болж нэмэгдсэн. Тэгэхээр эдгээрийн хооронд үүсэх харилцааг зайлшгүй зохицуулах шаардлага үүссэн. Нэгэнт ийм олон хөдлөх бүрэлдэхүүн эзэмшигч, тээвэрлэгчтэй болсон учраас тэдний тэгш оролцоог хангах зайлшгүй асуудал тулгарсан. Нөгөө талаар төмөр замын шинэ төслүүд хэрэгжиж эхэлсэн шүү дээ. Тэгэхээр зураг төслийг нь хэн хийж, хяналтыг хэн тавих юм, тухайн объектыг хүлээж авахад ямар шаардлага тавьж, ямар баримт бичиг байх ёстой юм гэх зэрэг практик шаардлагууд гарч ирсэн. Хууль зүйн үндэслэлийн хувьд олон хууль шинээр батлагдсан. Тухайлбал, Зөрчлийн тухай хууль, Захиргааны ерөнхий хууль, Төрөөс төмөр замын тээврийн талаар баримтлах бодлого, гэхчлэн олон эрх зүйн баримт бичиг гарч ирсэн учраас тэдгээртэй Төмөр замын тээврийн тухай хуулийг нийцүүлэх шаардлагатай болсон. Тиймээс бид хуулиа өөрчлөн найруулж, УИХ-аар батлууллаа.
-Тэгэхээр суурь бүтэц эзэмшигчид, тээвэрлэгчдийн хоорондын харилцааг зохицуулах заалт одоо хэрэгжиж буй хуульд байхгүй учир ёстой өөр өөрийнхөө дураар л явж байсан гэсэн үг үү?
-Тийм, өөр өөрийнхөөрөө л явж ирсэн. Хэн нэгнийг хязгаарладаг ч юм уу, эсвэл хэн нэгэнд давуу эрх олгодог. Үүнийг зохицуулах хууль байхгүй учраас яалт ч үгүй гэрээ байгуулж, түүндээ нэг тал нь давуу эрх эдлээд байсан. Тиймээс төмөр замын тээвэрт оролцож буй байгууллагууд бүгд тэгш эрхтэй байх заалтыг шинэ хуульд тусгалаа. Төмөр замын суурь бүтцийн үйлчилгээнд тавигдах шаардлага гэдгийг бид оруулсан. Энэ нь, суурь бүтцийн үйлчилгээ үзүүлэгчид галт тэрэг харилцан чөлөөтэй нэвтрэх нөхцөлийг тусгасан гэрээг байгуулсан байх гэж заасан. Өөрөөр хэлбэл, хэн нэгэнд давуу эрх олгож, нэгэнд нь хязгаар тавихгүй гэсэн үг. Дэд бүтцүүд хоорондоо огтлолцох тохиолдолд галт тэрэг харилцан чөлөөтэй нэвтрэх нөхцөлийг бүрдүүлсэн байна. Суурь бүтцийн үйлчилгээ үзүүлэгч нь үйлчилгээ үзүүлэхээс үндэслэлгүйгээр татгалзах, гэрээ байгуулахаас зайлсхийхийг хориглоно. Харин тухайн замынх нь хүчин чадал муу, эсвэл зам дээр нь осол гологдол гарсан, нэг бол засварлаж байгаа бол татгалзаж болно. Бусдад давуу байдал олгох, тээвэрлэлтийн үйл ажиллагаанд саад учруулах, өрсөлдөөнийг хязгаарлах зэргийг хориглоно. Энэ бол хамгийн чухал заалт гэж хэлж болно.
Мөн суурь бүтэц эзэмшигч, тээвэрлэгч нь тусдаа хуулийн этгээд байна гэж тусгасан. Ингэснээр тээвэрлэгч нар тэгш оролцох боломж нь бүрдэнэ гэж үзэж байгаа юм. Харин УБТЗ ХНН аль алиныг нь эзэмшдэг. Гэхдээ хуульд зааснаас өөрөөр бол олон улсын гэрээгээ дагаж мөрдөнө гэж заасан байгаа.
Бид хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслөө боловсруулахдаа Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн дагуу хэлэлцүүлэг хийж, төр, хувийн хэвшлийн төмөр замын байгууллага, мэргэжилтнүүд рүү албан бичиг явуулж санал авсан. Саналуудаа заавал ямар үр дүн, үр дагавартай юм гэдгийг нь давхар бичүүлж авсан. Үүнд төмөр замын нийт байгууллагууд идэвхтэй оролцсон. Өртөө, зөрлөгүүдээр нэг бүрчлэн явж санал хүсэлтийг нь авч, хэлэлцүүлэн тусгасан учраас нэлээд сайн хууль боллоо гэж үзэж байгаа. Шинэ хууль хэрэгжиж эхэлснээр одоо мөрдөж буй хууль хүчингүй болно.
-Та шинэ хуульд тусгасан өөр шинэлэг, онцлог зүйл заалтуудаас танилцуулна уу?
-Төмөр замын тээврийн тухай хуульд хэд хэдэн онцлог зүйл заалт орсон. Тухайлбал, төмөр замын суурь бүтцийн өмчлөл, эзэмших талаар нэлээд тодорхой заасан. Нийтийн төмөр зам нь төрийн өмчийн буюу төрийн өмч давамгайлсан хуулийн этгээдэд байна. Ингэхдээ улсын хил дамнасан, хилийн боомт чиглэсэн төмөр зам нь нийтийн төмөр замд хамаарна. Өөрөөр хэлбэл, энэ төмөр замыг хувийн өмчийн хуулийн этгээд эзэмшихгүй. Бусад улс оронд ч ийм байдаг юм билээ. Харин энэ төмөр замын өмчлөгч нь нэг хуулийн этгээд байна. Тээвэрлэгч, хөдлөх бүрэлдэхүүн эзэмшигч тусдаа хуулийн этгээд байхгүй гэсэн үг. Төмөр замын суурь бүтцийг төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр барих тохиолдолд суурь бүтцийн өмчлөлийг шилжүүлэх, хугацаа, түншлэлийг хэрхэн тавих нөхцөлүүдээ гэрээнд тусгаж өгөөд, тэр концессын хугацаандаа суурь бүтцийн үйлчилгээ үзүүлэгч нь тээвэрлэгчийн үйл ажиллагаа эрхэлж болно. Өөрөөр хэлбэл, 400-аад км төмөр зам бариад ирэнгүүт яг ашигтай хэсэгт нь өөр хуулийн этгээд төмөр замын тээвэрлэлтийн үйл ажиллагаа явуулах ч юм уу, хязгаар тавихгүй. Тэр хүн зардлаа гаргасан л бол тээвэрлэлтийн үйл ажиллагаа эрхэлж болно гэсэн зохицуулалтыг оруулсан.
Дээр нь төмөр замын зураг төслүүдтэй холбоотой чухал зүйл заалтууд орсон. Өөрөөр хэлбэл, энэ зураг төслийг хэн хийх юм гэхчлэн. Зураг төсөлтэй холбоотойгоор хяналт тавих субъектийг нь оруулсан. Төмөр замыг барихдаа зүгээр нэг хэдэн хүн шийдэхгүй, төмөр замын сүлжээ гэдэг юмыг зохицуулж өгсөн. Сүлжээ гэдэг нь цаашид хаашаа яаж төмөр зам тавьж, хэрхэн хөгжих юм гэдгийг хуулиар зохицуулна. Ингэхдээ төмөр замын сүлжээнд дараах хүчин зүйлийг харгалзана. Нийгэм эдийн засаг, бүс нутгийн хөгжлийн бодлогыг харгалзана. Үнэхээр тэр бүс нутагт төмөр зам тавьснаар нийгэм эдийн засагт ач холбогдолтой юм уу. Дараа нь хүн амын суурьшил, ирээдүйн хөгжлийг харна. Ирээдүйд ямар ч хүн суурьшихааргүй бол болохгүй шүү дээ. Гэхдээ цаашид бид тухайн бүс нутагт хүн амын суурьшил бий болгоё гэвэл тэр төлөвлөлтөө гаргаад ирж болно. Үүний дараа ашигт малтмалын орд газрын байршил, нөөц ашиглах боломжийг харна. Дээр нь олон улсын болон хил орчмын нутагтай хамтын ажиллагаа нь ямар байх юм. Төмөр зам тавьснаар үнэхээр хөгжихөөр бол бид төмөр замын сүлжээнд оруулна гэсэн үг. Энэ мэтчилэн төмөр замын сүлжээ, түүнд тавигдах шаардлагаа хуульд оруулсан.
Мөн дээр дурдсан Төмөр замын агентлагийнхаа чиг үүргийг тодорхой тусгасан байгаа.
-Орон нутгийн засаг захиргаа тухайн төмөр замыг барихад, ашиглахад хэрхэн оролцох, хамтран ажиллахыг тусгасан байх?
-Тиймээ, хэрвээ тухайн бүс нутагт төмөр зам төрийн бодлогоор тавьж буй тохиолдолд байгалийн баялаг, ашигт малтмалаа ашиглуулах. Магадгүй төмөр зам дээр гологдол, осол аваар гарсан тохиолдолд яаж туслах юм. Төмөр замын орчны аюулгүй байдлыг хангахад хэрхэн хамтарч ажиллах юм гэхчлэн орон нутгийн засаг захиргааны чиг үүргийг тусгасан.
-Ингэхэд шинэ хууль маань хэдэн бүлэг, хэдэн зүйлтэй вэ?
-Хуучин хууль найман бүлэг, 34 зүйлтэй байсан. Ирэх нэгдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжих шинэ хууль маань 11 бүлэг, 43 зүйлтэй болсон.
-Төмөр зам барих зардал мөнгөнд хяналт тавихтай холбоотой зүйл заалт байгаа болов уу?
-Төмөр замын сүлжээ, суурь бүтцийн бүтээн байгуулалтын талаар хуулийн тавдугаар бүлэгт тусгасан байгаа. Энд төмөр замын төслүүд хэрхэн яаж хэрэгжих, суурь бүтэц барих, засварлахад ямар шаардлага тавих юм гэдгийг тодорхой заасан. ТЭЗҮ заавал байх ёстой шүү дээ. Геологийн дүгнэлт, ус зүйн судалгаа, геодези хэмжилтийн тайлан, археологи, палентлогийн судалгаа, байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээ судалгаа, инженерийн тооцоо, нарийвчилсан зураг төсөл, техникийн шаардлага зэргээс бүрдэнэ. Төмөр замын суурь бүтцийн зураг төслийн Монгол Улсын эрх бүхий хуулийн этгээдээр магадлуулсан байна. Зургийн шаардлага хангасан байна уу, төсөв нь уялдаж байна уу, хэт өндөр, эсвэл хэт бага байна уу гэдгийг магадлалаар оруулсан байх шаардлага тавьсан. Үүнтэй холбоотой бас шинэ журмаар нарийвчлан зохицуулна. Тэгэхээр журам батална.
-Төмөр замын тээврийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг Хаврын чуулганаар хэлэлцүүлэхэд нь сонсож байлаа. Тэгэхэд төмөр зам барих эрхийг хэн олгох тухай нарийн заалтууд орсон гэж хуулийн төслийн ахлагч хэлж байсан. Энэ талаар тодорхой мэдээлэл өгнө үү?
-Зөв асуулт байна. Төмөр зам барих эрхийг ямар тохиолдолд хэн олгох вэ гэдгийг шинэ хуульд тодорхой заасан. Тодруулбал, Хилийн тухай хуулийн 26.1-д заасны дагуу Засгийн газар нь хилийн зурваст төмөр замын суурь бүтэц барихтай холбоотой асуудлыг шийдвэрлэнэ. Мөн үйлдвэрлэлийн зориулалттай төмөр замын чиглэлийг тогтоох эрхтэй. Үйлдвэрлэлийн гэхээр жишээ нь “Оюутолгой” компани өөрийн үйлдвэрлэлд ашиглах төмөр зам барья гэвэл ямар чиглэлээр, яаж барихыг Засгийн газар шийдвэрлэнэ. Үүнд аль нэгэн аж ахуйн нэгж ч өөрийн үйлдвэрлэлийн хэрэгцээнд зам барих нь хамаарна.
Харин нийтийн төмөр замын чиглэл, царигийн асуудлыг УИХ тогтооно.
-ЗТХЯ ямар эрх олгох вэ?
-Төмөр замын суурь бүтэц, салбар замын барилгын ажлыг эхлүүлэх, үргэлжлүүлэх зөвшөөрөл олгох, ашиглалтад оруулахтай холбоотой ажлыг зохион байгуулах эрх нь ЗТХЯ-нд байгаа. Өмнөх хуульд барилгын ажил эхлүүлэх зохицуулалт байгаагүй учир бид Барилгын тухай хуулийг даган мөрдөж байсан юм. Харин шинэ хуульдаа бид энэ зохицуулалтаа төмөр зам гэж тодорхой заагаад салгаж оруулсан.
-Тарифтай холбоотой шинэлэг ямар заалт тусгав?
-Өмнөх хуульд ч тарифтай холбоотой зүйл заалт байгаа. Одоо харин орон тооны бус тарифын зөвлөл байна гэж тусгасан. Энэ зөвлөл нь үнэхээр тарифыг нэмэх шаардлагатай юм уу, үгүй юу гэдэг дээр дүгнэлт, зөвлөмж гаргана. Зөвлөлийн ажиллах дүрмийг төмөр замын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална. Дарга, гишүүнийг төмөр замын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүний саналыг үндэслэн Төрийн захиргааны байгууллагын дарга томилно гэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, агентлагийн дарга томилно. Энэ зөвлөлд зөвхөн нарийн бичгийн дарга нь орон тооных байх юм. Бүрэлдэхүүнд нь Эдийн засаг хөгжлийн төмөр замын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, ШӨХТГ, ашгийн ба ашгийн бус хуулийн этгээдийн төлөөллөөс оролцуулсан таван хүн байна. Харин төмөр замын суурь бүтцийн үйлчилгээ үзүүлэх тээвэрлэгч, салбар зам эзэмшигч нь өөрөө тарифаа тогтооно. Тариф тогтоох аргачлалыг салбарын сайд батална. Тогтоосон тарифаа хэрэв нэмэх шаардлагатай гэж үзвэл Тарифын зөвлөлд хүсэлтээ тавина гэсэн үг.
-Төмөр замчид нийгмийн чиглэлээр ямар давуу зүйл заалтууд орсон бол гэдгийг их сонирхож байгаа. Энэ талаар?
-Энэ бол маш чухал зүйл заалтуудын нэг. Хуучин буюу одоо мөрдөж буй хуульд төмөр замын байгууллагад тасралтгүйгээр эрэгтэй 25, эмэгтэй 20 жил ажилласан бол зургаан сарын дундаж цалинтай тэнцэх хэмжээний тэтгэлэг олгоно гэж заасан байдаг. Энэ “тасралтгүй” гэдэг үг хүмүүсийн боломжид асар их хязгаар болоод байсан. Амьдрал баялаг шүү дээ. Тухайн ажилтан чөлөө авдаг, хүүхдээ асардаг ч юм уу, ямар нэгэн шалтгаанаар ажлаас гараад эргээд ороход дээрх тэтгэмжийг авч чадахгүй нөхцөл байдал үүсдэг байсан. Үүнийг хуулийн хэлэлцүүлэг хийхэд бараг төмөр замчин бүр ярьсан учраас “тасралтгүй” гэдэг үгийг авсан. Үнэхээр тэр хүнд амьдралын ямар ч шалтгаанаар чөлөө аваад эргэж орсон ч нийт ажилласан жил нь 20 жил хүрч л байвал тэтгэмжээ авах хэрэгтэй шүү дээ. Тэгээд зургаан сарын дундаж гэж байсныг 10-аас доошгүй сарын дундаж цалинтай тэнцэх хэмжээний нэг удаагийн мөнгөн тэтгэмж авна гэж заасан. Харин хуулийн энэ заалтыг Хамтын гэрээгээрээ илүү таатай нөхцөлөөр шийдвэрлэх эрх нь нээлттэй.
-Энэ тэтгэмжийг хэн гаргах вэ?
-Яг үнэн, энэ зардлыг хэн гаргах вэ гэдгийг шинэ хуульд тодорхой тусгаж өгсөн. Зөвхөн ийм тэтгэмж олгоно гээд орхичихвол төр өгөх юм уу, хувийн хэвшил нь юм уу тодорхойгүй болно. Өмнөх хуульд ийм тодорхойгүй байсан шүү дээ. Харин одоо бол тухайн ажил олгогч энэ зардлыг гаргана гэж тодорхой заасан. Өөрөөр хэлбэл, тухайн төмөр замын байгууллагын үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулахад хүчин зүтгэж, хүнд хүчир ажил эрхэлж буй хүмүүсийнхээ тогтвортой байдлыг хангах үүднээс нэгдүгээрт “тасралтгүй” гэдэг үгийг хасаж, хоёрдугаарт олгох тэтгэмжийг нь хэн олгохыг тодорхой болгож, хэмжээг нэмж өглөө.
-Шинэ хуулийн талаар дэлгэрэнгүй ярилцсанд баярлалаа. Танд ажлын өндөр амжилт хүсье!
Эх сурвалж: ЗТХЯ
Сэтгэгдэл