Үзэл бодол
Улаанбаатарын зовлонг нимгэлэх гэр хороолол дахь инженерийн хувьсгал
Ялангуяа гэр хороололд амьдарч байгаа айлууд...Гэрэлгүй, харанхуй гудамж, хүүхдийн тоглоом бүү хэл сургууль цэцэрлэггүй орчин, шавар шавхай, үер ус, гэмт хэрэг зөрчил, архидалт, ажилгүйдэл гээд тулгамдсан олон асуудал, түмэн саад бэрхшээлийг туулж яваа иргэдийн амьдралыг хэрхэн өөд нь татах вэ? Хэрхэн үүнийг даван туулах вэ гэдэг асуудал өнөөдөр нэн тэргүүнд тавигдаад байна.
Энэ асуудлыг даван туулахын тулд хамгийн түрүүнд барилгажуулах, гэр хорооллын айлуудыг орон сууцжуулах шаардлага тулгарсан. Өнөөгийн Улаанбаатар хотын барилгажилтын түүхийг сөхөж харья.
ДАМНУУРЧНЫ ГУДАМЖНААС БРЕЖНЕВИЙН БЭЛГИЙН ЦЭНХЭР ХҮРТЭЛ...
Өнөөгийн Улаанбаатар хотын барилгажилт, тэр дундаа орон сууцны барилга байшингийн талаарх үүх түүх тийм ч зузаан биш. Өнгөрснийг сөхөөд харвал барилгажуулалтын томоохон ажлууд урд, хойд хөршийн найрамдалт харилцаатай нарийн холбоотой байжээ.
Монгол, Хятад хоёр улсын харилцаа эрс сайжирч, 1950 оны эхээр 12 мянган хятад ажилчин төмөр замаар орж ирж, бүтээн байгуулалтын томоохон ажлууд хийсэн байдаг. Богдын хүрээний амин судас болсон Гандан хийдийг бараадан, Өндөр хоршоог дагаж амьдралаа залгуулдаг олон мянган өрх амьдарч байсан Усны гудамж, Төмөрчний гудамж, Баруун Сэлбийн гудамж, Тээхийн хоршооноос урагш чиглэсэн барилгажуулалтын ажил 1950-1960-иад оны үед ид өрнөжээ. Олон мянган айлыг нүүлгэн шилжүүлж, олон эхнэрийг нойргүй хонуулсан энэ барилгажуулалтын үр дүн нь өнөөгийн 120 мянгат, 40 мянгат, 50 мянгат гэх мэт хотын төвийн томоохон хорооллууд. Тухайн үед улаан шугамтай хуудас цаас авсан айл бүр газраа чөлөөлөн өгч байсан гэдэг. Тэгвэл үүний дараагийн хоёр дахь том барилгажуулалт ЗХУ-ын тусламжаар баригдсан гэхэд үнэнээс нэг их хол зөрөхгүй. Хятад ажилчид буцсаны дараахан тухайн үеийн ЗХУ-ын удирдагч Брежнев Монголд айлчлав. Тэрээр хоосон ирсэнгүй. Улаанбаатар хотод III, IY хорооллыг бүхлээр нь бэлэглэж, эндээс орон сууцны томоохон хороолол барих том ажил өрнөжээ.
Энэ бэлэг бас л багагүй үймээн дэгдээгээд авсан гэж байгаа. “Брежневийн бэлгийн цэнхэр” гэж нэрлэгддэг өнөөгийн III, IV хорооллыг барих гэж тухайн үеийн хот тохижуулалтынхан, Улаанбаатар хотын захиргааныхан багагүй сандарсан юм гэнэлээ. Айлууд газраа чөлөөлөхгүй хэмээн эсэргүүцэж, зарим нь машины дугуйн дор хэвтэж үхнэ хэмээн айлгаж, 500 гаруй айлуудыг нүүлгэхийн тулд багагүй зовлон амссан гэдгээ тэр үеийн хотын удирдлагууд өнөөдөр ч хуучилдаг. Энэ тухай алдарт "Аман хуур" кинонд ч тодорхой өгүүлдэг. Шинэ хороолол барихын тулд айлуудыг хөөж хашаа байшинг нь нураахдаа юун нөхөн төлбөр, ядахдаа буух газар зааж өгөөгүй гэдгийг зохиолч Д.Дожоодорж, найруулагч Б.Жамсран нар энэ кинонд үзүүлжээ. Дарь авгай "хот тохижуулах газар биш, хот бусниулах газар" хэмээн цамнаж байгаагаас харахад тухайн үед иргэд багагүй бухимдаж байсан нь илт.
Брежневийн бэлгийн цэнхэр байрнуудын араас орос инженерүүд, орос зураг төслийн дагуу Сансар, I хороолол, таван шарын барилгууд баригдсан.
Сонирхуулахад, 1989 оны байдлаар манай улсад Зөвлөлтийн 19 000 мэргэжилтэн ажиллаж байснаас 9700 нь барилгачид, 1700 нь инженер техникийн ажилчид байжээ. Төсөв мөнгийг нь бэлэг, зээл хоёроор шийдэж, газар чөлөөлөх том асуудлыг захиргаадалтын хүчээр давж гарч байж бид орон сууцны хэдэн хороололтой болж чадсан. Энэ бол түүх.
ОРОС АХ НАРЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨГ НУРААСАН ИХ НҮҮДЭЛ
Уг нь Улаанбаатар хот ямар хот байх вэ гэдгээ одоогоос бүр 66 жилийн өмнө төлөвлөжээ. Тодруулбал, Улаанбаатар хотын анхны ерөнхий төлөвлөгөөг 1954 онд орос ах нарын тусламжтайгаар хийж, хэд хэдэн удаа тодотгожээ. Хамгийн сүүлд орос ах нар 1986 онд Улаанбаатар хотын төлөвлөгөөг шинэчлэн зурж, 2010 он гэхэд 750 мянга оршин суугчтай байхаар төлөвлөжээ. Гэвч Нийслэл рүү чиглэсэн том нүүдлийн цуваа 1990 оноос эхлэв. Нэг хүнд оногдох газар нутгийн хэмжээгээрээ дэлхийд тэргүүлдэг хэмээн бахархдаг Монголчууд нийслэлдээ багтахаа байж, 2010 он гэхэд аль хэдийнээ 1.1 сая оршин суугчтай болсон байлаа. Орос ах нарын өнөөх том төлөвлөгөө нуран унаж, гэр хорооллын оршин суугчдын хувьд бие засах жорлонгоос эхлээд түлэх түлээ, уух ус, хүүхдээ сургах сургууль цэцэрлэг, суух унаа машины хомсдолд оров.
Нэг хашаанд бөөнөөрөө амьдрах болсон нүүдэлчин монголчууд хашааныхаа дөрвөн буланд ээлж дараалан жорлонгийн нүх ухаж, уух усаа амтай сав болгондоо дүүргэж, хаягдал дугуйнаас эхлээд түүхий нүүрс түлж, айл болгон хөл дүүжлэх унаатай болохоор хуучин машин гаднаа зоов. Үр дүн нь агаарын болон хөрсний бохирдол, замын түгжрэл, ундны усны хомстол, сургууль цэцэрлэггүй хүүхдүүд... Хүүхдээ харах, сургуульд зөөхөөр гэртээ суух болсон цалингүй, орлогогүй ээжүүд... Амьжиргаагаа залгуулах гэж хар бор ажил хийж амралтгүй зүтгэсээр эрүүл мэндээ гаргуунд орхисон эрчүүд... Амьдралын наад захын бэршээлд сөхөрч, архи эргүүлэн гудамжны үзүүр сахих залуучууд...Ядуурал, гэмт хэрэг дүүрэн гэр хорооллын амьдрал өрнөж байна. Улаанбаатар хотын энэ том бэрхшээлийг давж гарахын тулд гэр хорооллыг орон сууцжуулах зайлшгүй шаардлага тулгарсан.
ГЭР ХОРООЛОЛД ӨРНӨЖ БУЙ ШИНЭ ХУВЬСГАЛ
Хотжиж амжаагүй, хотдоо бүрэн тохижиж чадаагүй Монголчуудын хувьд томоохон бүтээн байгуулалтын ажлууд, тэр дундаа гэр хорооллыг барилгажуулах асуудал нилээд төвөгтэй, бас адармаатай үргэлжилсээр өнөөдрийг хүрч байна. Э.Бат-Үүл тэргүүтэй АН-ынхан газрыг нь чөлөөлүүлж аваад байшин барилга барьж гэр хорооллыг орон сууцжуулах том төслийг сүр дуулиантай эхлүүлсэн. Харамсалтай нь газартай болсон ч мөнгөтэй болж чадаагүй олон барилгын компани залилагч нэр зүүгээд хоцорсон. Орон сууц барихын тулд газраас гадна инженерийн шугам сүлжээ, дэд бүтэц барих шаардлагатайг, мөнгө хэрэгтэйг тэд бүрэн тооцож чадаагүй хэрэг.
Үүний дараа Засгийн газар, Нийслэлийн Засаг тамгын газар, Азийн хөгжлийн банктай хамтран “Улаанбаатар хотын гэр хорооллыг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр” төслийг эхлүүлэв. Энэ төслийн гол зорилго дэд бүтэц, инженерийн шугам сүлжээг гэр хороололд авчрах 6 дэд төвийг байгуулах юм. Төсөл үндсэндээ гурван үе шаттай, 9 жилийн хугацаанд үргэлжилж, зургаан шинэ дэд төвийг барьж байгуулна. Энэ ажилд өнөөдрийн байдлаар 50 гаруй компанийн 2000 гаруй монгол хүн ажиллаж байна. Төслийн хүрээнд Сэлбэ, Баянхошуу, Дэнжийн мянга, Дамбадаржаа, Толгойт, Шархад гэсэн 6 шинэ дэд төвд дулаан хангамжийн шугам татаж, шинээр дулааны станц барьж, усан хангамж, ариутгах татуургын шугам сүлжээг байгуулна. Мөн авто зам барьж, цахилгаан, мэдээлэл холбооны шинэ сүлжээг татаж, үерийн далангууд шинээр барьж, үүнийг дагасан ногоон байгууламж бүхий тохижилтын ажлуудыг хийж байна. Энэ төслийн эцсийн үр дүн нь гэр хорооллыг орон сууцжуулах суурь инженерийн дэд бүтцийг цогцоор нь бүрдүүлж өгнө. Бэлэн дэд бүтэц түшиглэн баригдаж байгаа учраас орон сууцны үнэ иргэдийн орлогод нийцсэн байхаар тооцож байгаа юм.
Орон сууцны болон үйлчилгээний олон шинэ барилга байшинг дагасан хүн амын төвлөрөл бий болохыг харгалзан үзэж хүүхдүүд хүмүүжих цэцэрлэг, иргэд чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх цэцэрлэгт хүрээлэн, усан бассейн бүхий спорт цогцолбор, залуучууд сурч боловсрох Мэргэжил сургалтын төвийг дээрх 6 шинэ дэд төв дээр барьж байна. Энэ бол Улаанбаатар хотод сүүлийн 40-өөд жил хийгдээгүй том бүтээн байгуулалтын ажил. Нийт хүн амынх нь бараг тал хувь нь Нийслэлдээ амьдардаг. Нийслэлийн иргэд нь Сүхбаатарын талбайгаа тойрон ажил амьдралаа залгуулдаг, хэт төвлөрсөн энэ хотын зовлонг нимгэлэхэд энэ төсөл яалт ч үгүй шаардлагатай, бас үр өгөөжөө өгөх эд. Учир нь төслийг хэрэгжүүлэхийн тулд олон жил судалгаа хийж, иргэдийн ахуй амьдралаас эхлээд хөрс, агаарын бохирдол, хүн амын өсөлт зэргийг нарийн судалж байж эхлүүлжээ. Нэн тэргүүнд цэвэр ус, ариутгах татуургын шугам татаж, цахилгаан эрчим хүч, дулааны шугам сүлжээ, үерийн ус зайлуулах далан суваг барьснаар энд баригдах орон сууцны үнэ буурах нөхцөл бүрдэнэ. Энд гэр хорооллын айлуудыг орон сууцжуулах төсөл хөтөлбөрүүд жинхэнэ утгаараа хэрэгжих боломж бүрдэнэ. Ганцхан жишээ дурдахад Нийслэлийн орон сууцны корпарациас зарим айлын газрыг Буянт-Ухаа хорооллын орон сууцны байруудаар сольж аваад эхэлжээ.
Түрээслээд өмчлөх боломж бүхий урьдчилгаа төлбөргүй, бага хүүтэй орон сууцны барилга барихаар төрөөс хувийн хэвшлүүдтэй хамтран ажиллаж эхлээд байна. Шинэ дэд төв төслийн хүрээнд “Бизнес инкубатор, сургалт үйлдвэрлэл”-ийн төвийг 4 дэд төвд барьж байна. Энэ төвийг байгуулснаар иргэд төрийн бүх үйлчилгээг гэрийнхээ дэргэдээс авах боломжтой болно. Ямар нэг лавлагаа, бичиг баримт, тодорхойлолт авахаар Баянхошуу, Сонгинохайрхан, Дэнжийн мянгаас иргэд хотын захиргаа руу ирэх шаардлагагүй. Энэ хэрээр хотын төвийн түгжрэл буурна. Хамгийн гол нь энд сургалтын төвүүд ажиллаж, томоохон худалдаа үйлчилгээний төвүүдийг байгуулж, хотын төвөөс бага түрээстэй ажлын байрууд бий болно. Энд ажиллах ажилчдыг бэлтгэх, гар урлал, хоол хүнсний үйлдвэрлэл эрхлэх иргэдийг бэлтгэхийн тулд сургалтын төвүүдийг давхар ажиллуулах юм. Өнөөдрийн байдлаар Баянхошуунд “Бизнес инкубатор, сургалт үйлдвэрлэл”-ийн төвд Нийслэлийн нэг цэгийн үйлчилгээ үйл ажиллагаа явуулж, төрийн бүхий л үйлчилгээг иргэдэд үзүүлж байна.
Мөн Сэлбэ төвийн “Бизнес инкубатор, сургалт үйлдвэрлэл”-ийн төв хэдхэн хоногийн дараа үүд хаалгаа нээж, үйл ажиллагаагаа эхлүүлэхэд бэлэн болжээ. Төслийн хүрээнд Сүхбаатар дүүргийн 14-р хороонд барьж буй 28Мвт хүчин чадалтай гурван зуух бүхий дулааны станцын барилга угсралтын ажил өнөөдөр 80 гаруй хувьтай хэрэгжиж байна. Сэлбэ дулааны станц ашиглалтад орж эхний ээлжинд 35 дугаар сургууль, 51 дүгээр цэцэрлэг гэх мэт төрийн болон хувийн хэвшлийн олон байгууллагууд дулаан цахилгаанаар хангагдана. Мөн гэр хорооллын айл өрхийн нүүрсний хэрэглээг жилд 15 мянган тонноор бууруулж, 10000 өрхийн зуух, 10 гаруй аж ахуйн нэгжийн халаалтын асуудлыг шийдэх боломж бүрдэнэ.
Дулааны 3 станцаа царайчилж, гэр хороолол руу татах шугам сүлжээний зардал мөнгөнөөс болж айл өрхүүд бүү хэл албан газрууд хүртэл яндан зоож, агаараа бохирдуулж байгаа энэ үед бага оворын ийм дулааны станцууд баригдснаар нийслэлийнхний шүдний өвчин болж хувираад байгаа агаарын бохирдол ч буурч, ажлын байр нэмэгдэнэ. Гэр хороололд өрнөж байгаа энэ их бүтээн байгуулалтууд бидний өмнө дурьдсан хятад орос ах нарын барилгажуулалтын ажлаас эрс ялгаатай. Энд Монголчууд ажиллаж, Монголчууд хөрөнгө мөнгөний асуудлаа гадныхантай хамтран шийдэж айл өрхүүдээс газрыг нь үнэлж авч байгаа. Өнөөдрийн байдлаар гэхэд 1000 гаруй айл газраа чөлөөлж өгч, 30 гаруй тэрбум төгрөг авч, ихэнх нь орон сууцанд оржээ. Алдарт аман хуур киноны Дарь авгай шиг бухимдаж, уурлах ч шаардлага гарсангүй. Хаашаа очихоо, яахаа мэдэхгүй төөрч, тэнэсэн ч үгүй. Асуудал эв зүйгээр шийдэгдэж, гэрээ хэлцэл байгуулаад газраа чөлөөлж өгч байна. Улаанбаатарчуудад хэрэгтэй, улс орны амьдралд ашигтай зүйл хийж байгааг иргэд дэмжиж байна.
Дөрвөн уулын дунд Алтан тэвшийн хөндийд одоогоос 242 жилийн тэртээ суурьшсан Улаанбаатар хотын зовлон их. Агаар, хөрсний бохирдол ихтэй, ус цахилгааны хангамж муу, үер усны далангүй, хэт төвлөрсөн, иргэд нь ажилгүйдэл, ядууралд баригдсан, ундны ус нь хомстож байгаа гэх мэтээр зовлон тоочоод, тоо баримт бичээд байвал уртаас урт жагсаалт гарна. Харин энэ зовлонг нимгэлэх ганц боломж бол өнөөдөр хэрэгжиж байгаа “Улаанбаатар хотын гэр хорооллыг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр”. Нийслэлийнхний амьдралыг нийтээр нь өөрчилж чадах энэ хөтөлбөрийг “Гэр хороолол дахь инженерийн хувьсгал гэж нэрлэсэн нь хий хоосон магтаал бус гэдгийг дээрх баримтууд гэрчилнэ.
Үзэл бодол
О.Батнайрамдал: Бакалаврын төвшинд суралцагчдад тэтгэлэг, магистр, докторын төвшинд бол зээл олгохоор зохицуулах нь зөв байна
Монгол Улсын Их хурлын Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын байнгын хорооны 2024 оны 10 дугаар сарын 15-ны өдрийн 02 тоот тогтоолоор Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаа, журмын биелэлтэд хяналт шалгалт хийх, холбогдох санал, дүгнэлт гаргах шийдвэрийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий Ажлын хэсгийг байгуулсан. Энэхүү ажлын хэсгийг УИХ-ын гишүүн О.Батнайрамдал ахалж байна. Түүнтэй уулзаж ярилцсан юм.
-Ажлын хэсэг байгуулагдах шаардлага юу байв?
-Засгийн газрын татвар төлөгчдийн мөнгөөр санхүүждэг 23 сангийн нэг нь Боловсролын зээлийн сан юм. Хамгийн үнэ цэнэтэй, тэр хэрээрээ хамгийн их хөрөнгө оруулалттай сан юм. Гэхдээ энэ сан өнгөрсөн хугацаанд зээл олгох журмаасаа эхлээд эргэн төлөлт хүртэл олон асуудлыг дагуулсаар байна. Нийтдээ 360 тэрбум төгрөгийн гадаад зээлийн санхүүжилт олгосон боловч эргэн төлөлтөд асуудал үүсч байна. Боловсролын зээлийн сан журмаар зохицуулагдаж ирсэн. Энэхүү мөрдөгдөж буй журам 27 хуудас бүхий олон удаагийн нэмэлт өөрчлөлт орсон учраас ойлгомжгүй, ишлэлээс ишлэгдсэн маягтай баримт бичиг болжээ. Тиймээс журам бүрэн шинэчлэглэх зайлшгүй шаардлага үүссэн. Ингээд 2025 оны сонгон шалгаруулалтаас өмнө Боловсролын сангийн зээлийн журмыг шинэчлэхээр ажиллаж байна. Манай ажлын хэсэг санал, дүгнэлтээ боловсруулан Байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцүүлж, холбогдох яаманд хүргүүлэхэд бэлэн болоод байна.
-Боловсролын зээлийн сангийн журмын төсөлд ямар ямар өөрчлөлт оруулах саналыг боловсруулсан бэ?
- Ер нь бол Боловсролын зээлийн сан алсын хараагаасаа эхлээд стратегийн хувьд шинэчлэл хийх шаардлага буй болжээ. Жишээлбэл, Боловсролын зээлийн сан гэх атлаа нийт санхүүжилтийн 87 орчим хувь нь тэтгэлэг болж олгогдож байна. Эдийн засгийн бүтэц өөрчлөгдөх тусам хөдөлмөрийн зах зээлтэй уялдаад эрэлт хэрэгцээтэй мэргэжилтэй нийцүүлэн Боловсролын зээлийн сангийн стратегийг тодорхойлох ёстой. Боловсролын зээлийн сангийн санхүүжилтийн 35-45 хувь нь Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит тэтгэлэгт буюу бакалаврын боловсрол эзэмшихэд олгогдож байна. Гэтэл дэлхийн 100 топ сургуульд тэнцсэн хүүхдэд зээл хэлбэрээр олгогдож байна. Энэ нь харьцангуй ялгаатай байдал үүсээд байгаа юм. Мөн өндөр мөнгөн дүнгээр буюу 100-200 мянган ам. долларын зээл авсан оюутан бакалавраа төгсч ирээд зээлийг эргэн төлөх нь асуудалтай. Ер нь дөнгөж бакалаврын түвшний боловсрол эзэмшээд өндөр хэмжээний зээл төлөх нь хэцүү учраас зээлийн эргэн төлөлт ч тааруу явж ирсэнтэй холбоотой байх.
Тэгэхээр бакалаврын төвшинд эргэн төлөгдөх нөхцөлгүйгээр тэтгэлэг, магистр, доктор буюу ахисан төвшинд зээл олгохоор зохицуулах нь зөв байна. Өөрөөр хэлбэл, ахисан төвшинд зээлээр суралцагч санхүүгийн хувьд зээлийг эргэн төлөх боломжтой болсон байна. Хоёрдугаарт, гадаадын их, дээд сургуульд суралцах хүүхдийн сонгон шалгаруулалтыг эрэмбэ, ерөнхий тест явуулж шалгаруулж байна. Зөвхөн эрэмбийг харах нь өрөөсгөл учраас тухайн хүүхэд өөрсийн санаачлагаар тэтгэлэг авсан бол үнэлэгдэж, оноожуулалтад нь ордог байх ёстой. Мөн тухайн сургуулийн төлбөрийн хэмжээг оноожуулалтад тусгах нь зөв хэмээн үзэж байна. Яагаад гэвэл зарим сургууль эрэмбэ нь ойролцоо атлаа хэд дахин илүү төлбөртэй байх тохиолдол байдаг. Жишээлбэл, АНУ-ын Стэнфордын Их сургуульд 200 мянган ам.доллараар суралцуулахаар нэг хүүхэд явуулах нь уу эсвэл эрэмбээрээ ойролцоо Токиогийн их сургуульд яг энэ төсвөөр 10 хүүхэд суралцуулах уу гэдгийг бололцох ёстой. Энэ мэт уялдааг оноожуулалтад шингээж өгч байж, харилцан ашигтай, хүртээмжтэй зээлийн олголтыг шинэчлэн хэрэгжүүлэх боломжтой хэмээн үзсэн.
- Төрийн албан хаагчдыг мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэхэд зээлийн сангаас тэтгэлэг өгч болох уу?
- Төрийн албан хаагчдыг бодлогоор дэмжин чадавхжуулах хүрээнд гадаад болон дотоодын сургалтын байгууллагад магистр, докторын үндсэн хөтөлбөрт хамруулах боломжийг бүрдүүлнэ. Мөн шаардлагатай тохиолдолд гадаад хэлний бэлтгэлд хамруулах боломжийг олгоно. Түүнээс гадаадад суралцаад төгссөн хүүхэд тухайн орондоо ажлын туршлага хуримтлуулж ирэх боломжийг олгох уян хатан зохицуулалтыг тусгалаа. Хэрвээ эргэн ирэхгүй бол тэтгэлэг зээл хэлбэрт шилжиж, эргэн төлөгдөх нөхцөлттэй байна. Тухайн суралцагч энэ бүхнээ бүрэн ялгаж ойлгосон байхын тулд журмын шинэчлэл мөн чиглэж байна. Мөн зорилтот бүлэгт чиглэсэн буцалтгүй тусламжаар суралцах боломжийг журамд тусгах ёстой юм.
-Зээлийн эргэн төлөлтөөр дараагийн зээлийг олгох зарчмаар төсөвлөсөн. Тэгэхээр зээлийн эргэн төлөлтийг сайжруулахад хэрхэн анхаарч ажиллах вэ?
- 2025 оны улсын төсөвт Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаанд 158,4 тэрбум төгрөг төсөвлөгдсөн. Түүний 33,6 тэрбум нь зээлийн эргэн төлөлтөөс санхүүжихээр тусгасан. Өөрөөр хэлбэл, эргэн төлөлт заавал хийгдэж байж Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулна. Зээлийн эргэн төлөлт хийгдэхгүй бол дотоодын их,дээд сургуульд суралцагч хүүхдүүд Монгол банкны хар жагсаалтад бичигддэг. Харин гадаадад суралцахаар зээл аваад эргэн төлөлт хийгээдгүй бол энэ хар жагсаалтад ордоггүй. Энэ ялгавартай байдлыг халах хэрэгтэй учраас журмын төсөлд санал тусгасан байгаа. Зээлийн эргэн төлөлтийг сайжруулах, зээлийн санг шударга ёсны зарчимд нийцүүлэхийн тулд шинэчлэл хийхээр саналыг боловсруулсан юм.
Үзэл бодол
Харилцан хөрөнгө оруулж, хамтран ажиллахыг уриаллаа
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн Бүгд Найрамдах Чех Улсад хийж буй төрийн айлчлал үргэлжилж байна. Айлчлалын хүрээнд Прага хотноо болсон Чех-Монголын бизнес форумд хоёр орны төрийн тэргүүн оролцож, харилцан хөрөнгө оруулж, хамтран ажиллахыг аж ахуйн нэгжүүдэд уриаллаа.
Хоёр Ерөнхийлөгчийн хэлсэн үгнээс хүргэж байна.
МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ УХНААГИЙН ХҮРЭЛСҮХ:
Эрхэм хүндэт Ерөнхийлөгч өө,
Эрхэм хүндэт хатагтай, ноёд оо,
Эрхэм хүндэт бизнесийн төлөөлөгчид өө,
Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Чех Улс хоорондын худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхээр бизнес форумд хүрэлцэн ирсэн бизнес эрхлэгчид, баялаг бүтээгч Та бүхэнд энэ өдрийн мэндийг өргөн дэвшүүлье.
Бүгд Найрамдах Чех Улсын Ерөнхийлөгч Петр Павелын урилгаар үзэсгэлэнт сайхан Чех Улсад хийж буй төрийн айлчлалын хүрээнд хоёр улсын хамтарсан бизнес форумыг Эрхэм Ерөнхийлөгч тантай хамтран нээж байгаадаа баяртай байна.
Энэ жил манай хоёр улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 75 жилийн ой тохиож буй хэдий ч хоёр орны ард түмний харилцаа, худалдаа, эдийн засгийн харилцаа үүнээс ч олон жилийн түүхтэй билээ.
1920-иод оны эхээр тухайн үеийн Чехословак иргэд манай улсад анхны шар айрагны үйлдвэр байгуулах, цахилгаан холбоо суурилуулахад гар бие оролцож байсны зэрэгцээ Замын-Үүд чиглэлийн зургаан морин өртөөг хоёр иргэн зургаан жилийн хугацаатай түрээсэлж байсан мэдээ байдаг.
1990 оныг хүртэлх хугацаанд Чех Улс нь манай улсын худалдаа, хөрөнгө оруулалтын хоёр дахь том түнш байсан бөгөөд уул уурхай, ашигт малтмал, дэд бүтэц, аж үйлдвэр, эрүүл мэнд, хөдөө аж ахуй, барилгын салбарт хамтран ажиллаж байсан түүхэн уламжлалтай.
Тиймээс энэ уламжлалаа өнөө цагт улам өргөжүүлэн хөгжүүлэх хүсэл эрмэлзэл дүүрэн байгаагаа онцлон хэлье.
Чехийн “Шкода” автомашин, “Кароса” автобус, “Ява” мотоцикль, “Татра” хүнд оврын машин, гутал, буу зэвсэг, болор, шаазан эдлэл зэрэг нь монголчууд бидний хэзээний танил, хэрэглэж сурсан бараа, бүтээгдэхүүн бөгөөд эдгээрийн цаана “чех чанар” гэсэн ойлголт ямагт хамт байдаг билээ.
Чехийн Засгийн газар 1996-2017 онд манай улсад 50 гаруй сая ам.долларын хөгжлийн тусламж үзүүлсэн нь хоёр улсын худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд зохих хувь нэмрээ оруулсан. Энэ хамтын ажиллагааг цаашид улам харилцан ашигтай хөгжүүлэхэд энэ бизнес форум чухал ач холбогдолтой.
Энэ удаагийн төрийн айлчлалаар хоёр улс “Иж бүрэн түншлэлийн тухай Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Чех Улсын Хамтарсан тунхаглал” гаргасны зэрэгцээ, “Тэрбум мод”, “Хүнсний хангамж, аюулгүй байдал”, “Цагаан алт” үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд чехийн дэвшилтэт техник, технологи, ноу-хау, инновац нутагшуулж, бизнес эрхлэгчдээ дэмжихээ илэрхийллээ.
Монгол Улсын төр, засаг “Халамжаас хөдөлмөрт, олборлолтоос боловсруулалтад, импортоос экспортод” шилжих суурь шинэчлэл хийж байна. Эрчим хүчний дотоодын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх, аж үйлдвэржилт, бүсчилсэн хөгжил, шинэ хотын бүтээн байгуулалт зэрэг стратегийн ач холбогдол бүхий, эдийн засгийг тэлэх 14 мега төсөл хэрэгжүүлэхийг зорьж байна.
Энэ хүрээнд аж үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулахад онцгой анхаарч, эдгээр санал, санаачилга, зорилтыг хэрэгжүүлэхэд бидний найдвартай түнш, өндөр аж үйлдвэржсэн чехийн бизнес эрхлэгчдийн мэдлэг, туршлага, дэвшилтэт техник, технологи, инновац, хөрөнгө оруулалт онцгой чухал үүрэгтэй.
Энд хуран чуулсан бизнес эрхлэгч та бүхэнд ч бидэнтэй хамтран ажиллах хүсэл, сонирхол дүүрэн байгаа гэдэгт итгэлтэй байна.
Монгол Улс хөрөнгө оруулалтын бодлогоо улам сайжруулж, тогтвортой, тууштай байж, “Итгэлтэй, найдвартай, удаан хугацааны түнш” байх зарчим баримтлан, хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулах, хөрөнгө оруулагчдын эрх ашгийг хамгаалах чиглэлээр шинэчлэл хийж байгааг хэлэхэд таатай байна.
Далайд гарцгүй манай хоёр улсын хувьд ачаа бараа тээвэрлэлт бидний тулгамдсан асуудал байдаг билээ. Монгол Улс төмөр зам, автозам болон агаарын тээврийн салбарын хамтын ажиллагааг “гуравдагч хөрш” улсуудтай өргөжүүлэн хөгжүүлэх зарчим баримталж байна.
Чехийн аж ахуйн нэгжүүдтэй хамтран карго, тээвэр ложистикийн шинэ шийдлүүдийг эрэлхийлэх сонирхолтой байна.
Хоёр улсын худалдааны эргэлт жил ирэх тусам нэмэгдэж байгаа хэдий ч манай экспортын хэмжээ чамлалттай хэвээр байна. Иймд Европын Холбооны хөнгөлөлтийн ерөнхий системийн хүрээнд 7,200 нэр төрлийн бараа, бүтээгдэхүүнийг Европын Холбооны зах зээлд гаалийн татваргүй гаргах боломжийг ашиглаж, бизнесийн хамтын ажиллагаагаа улам өргөжүүлэхийг уриалж байна.
Бизнес форумыг зохион байгуулж буй хоёр орны төр, засгийн байгууллага, Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим, бизнесийн төлөөлөл, хамтрагч, дэмжигч байгууллагуудад гүн талархал илэрхийлье.
Та бүхнийг Монгол Улсад хөрөнгө оруулж, харилцан ашигтай хамтран ажиллахыг урьж байна.
БҮГД НАЙРАМДАХ ЧЕХ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ ПЕТР ПАВЕЛ:
Эрхэм хүндэт Ерөнхийлөгч өө,
Эрхэм сайд Липавский,
Эрхэмсэг хатагтай, ноёд оо,
Өнөөдөр Чех-Монголын бизнес форумын нээлтэд оролцож, үг хэлэх завшаан тохиож байгаад баяртай байна.
Хоёр талаас ийм өндөр ирцтэй оролцоно гэж төсөөлөөгүй гэдгээ хүлээн зөвшөөрч байна. Монгол Улс хэдийгээр хүн амын хувьд жижиг зах зээл хэдий ч манай аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд маш сонирхолтой зах зээл болсны илрэл гэж үзэж байна.
Бизнес форумыг зохион байгуулсан хоёр талын бүх хүн, байгууллагад талархал илэрхийлье.
Монгол бол бидний олон арван жил хамтран ажиллаж ирсэн уламжлалт түнш юм. Өнөөдөр миний бие Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхэд хэлэхдээ, Монгол Улсын үйлдвэржилт, хөгжилд манай улс бага ч гэсэн хувь нэмрээ оруулсанд бахархаж явдгаа илэрхийллээ.
Эрдэнэтийн зэсийн ордыг нээсэн Чехословакийн геологичид, Улаанбаатарын томоохон эмнэлгүүдийн нэгийг барьсан инженерүүд, цахилгаан станцуудад ажилласан мэргэжилтнүүдийг энд дурдаж болно.
Эрдэнэт бол бидний нөхөрлөлийн бэлгэ тэмдэг болсон. Чехийн аж ахуйн нэгжүүд энд орон сууц барьж, дулаанаар хангаж, үйлдвэр барихаар төлөвлөж, чех шар айраг хүртэл исгэж байна.
Бид аж ахуйн нэгжүүдээ зөвхөн бараа, бүтээгдэхүүнээ борлуулаад зогсохгүй, Монголын эдийн засагт бодитой, урт хугацааны нэмүү өртөг бий болгохын төлөө зорьж ажиллахыг дэмжиж ирсэн.
Бид үүнийг үргэлжлүүлэхийг хүсэж байгаа нь гарцаагүй. Энэ бизнес форум, бизнес эрхлэгчид ч үүнд нөлөөлнө гэдэгт итгэлтэй байна.
Ашигт малтмалын хайгуул, олборлолтын чиглэлээр 70 шахам жил хамтран ажиллаж байгаа шигээ хөдөө аж ахуй, хүнсний үйлдвэр, барилга, усны менежмент, байгаль орчныг хамгаалах, батлан хамгаалах, тээвэр зэрэг бусад салбарт ч хамтарч ажиллах хүсэлтэй байна.
Энэ танхимд байгаа чехийн аж ахуйн нэгжүүд энэ талаар ярилцахад бэлэн байна. Бидний харилцан яриа гэж нэрлэдэг зүйлийг зөвхөн улстөрчид бус бизнесменүүд, эрдэмтэд, тамирчид, аялагчид бий болгодог.
Иймд өнөөдөр та бүхэн эдгээрийг бэхжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ, өмнө нь байгуулсан хамтын ажиллагааны Санамж бичгийн хүрээнд бодит ажлууд хийгдэж, үр дүнд хүрнэ гэдэгт итгэлтэй байна.
Үзэл бодол
Ц.Идэрбат: Малын индексжүүлсэн даатгал цаашдаа ч албан журмын даатгал болохгүй
Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны намрын ээлжит чуулганаар Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжсэн. Иймд хуулийн төслүүдийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын хэсгийг Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны 2025 оны 06 дугаар тогтоолоор байгуулан, ажлын хэсгийн ахлагчаар Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Идэрбат, гишүүдэд Ж.Батжаргал, С.Ганбаатар, Р.Сэддорж, У.Отгонбаяр нар ажиллаж байгаа билээ. Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Идэрбатаас чуулганы завсарлагааны хугацаанд ажлын хэсгийн үйл ажиллагааны явц байдлын талаар зарим зүйлийг асууж тодрууллаа.
-Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг хэлэлцэх, сайжруулах цаг үеийн хэрэгцээ шаардлага нь юу байгаа бол…?
-Хөдөө аж ахуй нь Монгол Улсын эдийн засгийн хувьд дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 10-12 хувь, ажиллах хүчний 27-28 хувийг бүрдүүлдэг томоохон салбар. Ялангуяа мал аж ахуй нь газар нутгийн хувьд томоохон га талбайг эзэлж, байгаль, цаг уурын эрс тэс нөхцөл байдал, уур амьсгалын өөрчлөлт зэрэг олон талын онцлогоос шалтгаалсан өндөр эрсдэлтэй салбар. Малчдын амьдралын баталгаа болсон мал сүргийг зуд болон бусад гэнэтийн эрсдэлээс хамгаалах зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газар нь Дэлхийн банктай хамтран Малын индексжүүлсэн даатгал төслийг 2005-2014 оны хооронд амжилттай хэрэгжүүлсэн. Улмаар Улсын Их Хурлаас 2014 онд Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай хуулийг батлан хэрэгжүүлснээс хойш 10 жил болж байна.
Монгол Улсын Их Хурлын 2020 оны 52 дугаар тогтоолоор баталсан ““Алсын хараа-2050” хөтөлбөр, Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын хүрээнд 2021-2030 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа”-ны хүрээнд хөдөө аж ахуйд даатгалын тогтолцоог боловсронгуй болгож, гэнэтийн эрсдэлээс учирч болох эдийн засгийн хохирол, эрсдэлийг бууруулна” гэж тус тус заасан. Энэ хүрээнд Засгийн газраас 2024 оны 01 дүгээр сарын 09-ний өдөр Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн.
Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн хуулийн төсөлд даатгалын нөхөн төлбөр олгох 6 хувийн босго үзүүлэлтийг өөрчлөн, уян хатан тогтоох, улмаар Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан малын хорогдлын дүнд үндэслэн даатгалын нөхөн төлбөрийг хэсэгчлэн урьдчилан олгох хоёр томоохон зохицуулалтыг тусгасан байгаа.
-Ажлын хэсгээс хуулийн төслийг сайжруулахаар хэрхэн ажиллаж байна вэ?
-Өнгөрсөн хугацаанд ажлын хэсэг хоёр, дэд ажлын хэсэг нэг удаа хуралдсан бөгөөд Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг сайжруулахын төлөө ажиллаж байна, бид. Учир нь УИХ-ын гишүүд ард түмний төлөөлөл тул тэдний дэвшүүлсэн саналыг төсөлд тусгах нь зүйтэй гэж үзэж байна. Тухайлбал, Сангийн яамнаас өгсөн мэдээллээр уг даатгалын системийн 80 хувийг арилжааны хоёрхон банкаар дамжуулан хамруулсан байдаг. Мөн бодит амьдрал дээр малчид зээл авах, эсвэл шагналын бүрдүүлбэрт ашиглах үүднээс даатгалд хамрагдсаар иржээ. Өөрөөр хэлбэл, малчдыг даатгалд бүрэн хамруулах, эрсдэлээс хамгаалах үндсэн агуулгадаа чиглээгүй байна гэж үзэж болно. Иймд Ажлын хэсгээс тооцооллыг сайтар нягтлан үзэх улмаар даатгалын нөхөн төлбөр олгох 6 хувийн босго үзүүлэлтийг бууруулах зайлшгүй шаардлагатай гэдэгтэй санал нэгтэй байна. Мөн олон жил даатгалд хамрагдсан иргэд даатгалын үр шимийг огт үзээгүй байх жишээтэй. Иймд тогтмол даатгалд хамрагдсан малчдад нэг удаа нөхөн төлбөрийг нь ахиухан олгох, урамшуулал, хөнгөлөлт олгох зэргээр уян хатан зохицуулалтыг тусгахаар зорьж байна. Мөн ажлын хэсгээс малын индексжүүлсэн даатгалд хамрагдсан малчдын даатгалын мөнгө ямар сангуудад хуваарилагдаж, хэдэн төгрөгийн хураамж авч байгаа зэргээр санхүүгийн схемийг тодорхой болгоход чиглэж ажиллана.
-Хуулийн төсөлд малын индексжүүлсэн даатгалыг албан журмын даатгал болгохоор өөрчилсөн мэт мэдээлэл иргэдийн дунд түгсэн. Энэ асуудалд таны байр суурь?
-Ийм ташаа ойлголтууд байгаа. Тиймээс нэг зүйлийг онцлон хэлэхэд малын индексжүүлсэн даатгал цаашдаа ч албан журмын даатгал болохгүй гэдгийг ажлын хэсгийн ахлагчийн хувьд албан ёсоор хэлье.
Засгийн газрын өргөн мэдүүлсэн төсөлд төрөөс хөнгөлөлттэй зээл авч байгаа нөхцөлд даатгалд хамрагдах шаардлагатай гэсэн зүйлийг “Үндэсний давхар даатгал” ХК-ийнхны зүгээс тусгасан байсан. Хуулийн төслийг чуулганаар хэлэлцэх үед гишүүд даатгалыг албан журмынх мэт ойлгогдохоор хуульчлан тусгаж болохгүй, журмаар зохицуул гэсэн байр суурийг илэрхийлсэн.
Гэхдээ нийгэмд ийм ташаа ойлголт төрүүлэх болсон бас нэгэн шалтгаан нь малчид банкнаас зээл авахад даатгал шаарддаг нь албан журмынх мэт ойлголтыг төрүүлдэгтэй холбоотой. Мөн нэг даатгалын компанид даатгуулсан байхад тухайн банк түүнийг нь хүлээн зөвшөөрөхгүй заавал өөрийн санал болгосон команид даатгуулахыг шаарддаг. Энэ нь нэг бус компанид давхар даатгал хийлгэхээс эхлээд малчдад чирэгдэл үүсгэдэг талаар гомдол санал их ирдэг.
Эцэст нь Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд албан журмынх болгох агуулгыг тусгаагүй, ажлын хэсгийн хуралдаан дээр ч ийм зүйл яриагүй, ярих ч үгүй гэдгийг тодорхой хэлье.
-Чуулганы завсарлагаанаар хуулийн төслийн талаар санал авах хэлэлцүүлгийг зохион байгуулахаар төлөвлөсөн. Үйл ажиллагаа хэр эрчимтэй өрнөж байгаа болон малчдын зүгээс даатгалтай холбоотой ямар саналыг дэвшүүлж байна вэ?
-Улсын Их Хурлын чуулганы завсарлагааны хугацаанд ажлын хэсгийн гишүүд малын индексжүүлсэн даатгалын үйл ажиллагаанд оролцогч талууд болох малчид, даатгалын компаниуд, банк, даатгалын зуучлагч нартай уулзалт зохион байгуулах, бүсчилсэн байдлаар орон нутагт ажиллаж байна. Мөн анх 2014 онд хуулийн төслийг боловсруулж байсан эрдэмтэн судлаачидтай уулзаж, тэдний саналыг сонсоно.
Түүнчлэн хуулийн төслийг танилцуулах, малын индексжүүлсэн даатгалын хуулийн хэрэгжилт, үр дүнгийн талаар малчид, даатгуулагч бусад этгээд, даатгагч нараас санал, асуулга авах зэрэг ажлын хэсгийн баталсан төлөвлөгөөний дагуу үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
Тухайлбал, миний хувьд орон нутгийн баг, малчдын хотонд очиж иргэдийн төлөөлөлтэй уулзан хуулийн төслийн талаар танилцуулж, саналыг сонсон ажиллаж байна. Өнгөрсөн онд зүүн бүсэд тохиосон байгалийн гамшгийн эсрэг хариу арга хэмжээ авахад малын индексжүүлсэн даатгал тодорхой хэмжээнд нэмэр болсон гэж малчид ярьж байна. Малчид Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлэхийн зэрэгцээ төслийг илүү сайжруулж, ахуй амьдралд нь ойр, бодитой хэрэгжихэд анхаарч ажиллахыг хүсэж байна. Тодруулбал, олон жил малын индексжүүлсэн даатгал төлсөн малчдад тодорхой урамшуулал, хөнгөлөлт олгох асуудлыг төсөлд тусгах шаардлагатай талаарх саналыг олонтаа хэлж байна. Мөн зудын нөхцөл байдал сум, орон нутгийн багуудад хамрах хүрээ нь харилцан адилгүй байдаг тул малын хорогдлын босго үзүүлэлтийг уян хатан тогтооход илүү анхаарч ажиллахыг хүсэж байлаа.
-Ажлын хэсгийн ажлын үр дүнг хэрхэн тооцоолж байна вэ?
-Ажлын хэсгээс ирэх дөрөвдүгээр сарын 15-ны өдөр гэхэд хуулийн төслийг Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны хуралдааны хэлэлцүүлэгт оруулахаар төлөвлөн ажиллаж байна. Ажлын хэсгийн гол зорилго амьдралд ойрхон, малчид даатгалын мөн чанарыг ойлгож, итгэдэг, тэдэнд үр өгөөжөө өгдөг даатгалын эрүүл схемийг бий болгох хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхэд чиглэж ажиллана хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.
