Үзэл бодол
Мөнхийн дуудлага буюу хос дэнс
Сэтгүүлч Надмидцэрэнгийн Туяа
Анхаараарай, анхаараарай!
Хүн тээгч, хөгжлийн ачаа үүрэгч, төмөржсөн эриний бэлгэдэл, түргэн галт тэрэг дуут дохио хангинуулсаар ирж явна. Амьдрал бол хөдөлгөөн, айсуй галт тэрэг шиг яаруу.
Л.Н.Толстой “Анна Каренина” зохиолоороо Оросын уран зохиолд “Галт тэрэг ба үхэл” сэдвийг оруулсан гэх. Зохиолч өөрөө галт тэрэгний буудал дээр насан эцэслэсэн бөгөөд амьдралынхаа сүүлийн жилүүдэд дорно дахины гүн ухааныг шимтэн судалж, сэтгэлийн амар амгалан, туйлын үнэнийг хайсаар байжээ. Энэ эрэл хүн төрөлхтний мөнхийн дагуул. Түрүүлж сэхээрэгчдээс хариулт нэхэн шаналгадаг үүрдийн асуулт.
“Би хариулъя!” гэж зоригтой дуугарах цөөхөн хүнийг цаг үе нь, газар орон нь, ард түмэн нь төрүүлдэг тэнгэрийн хишигт талархнам.
Асуултын хариу болгож, Аннаг хөтөлсөөр найруулагч Наранбаатар ирж явна.
Тахлыг давсан жүжиг
Дүрэмт хувцас нь хуучирсан, ширвээ сахалтай шуудан зөөгч малгайгаа аван мэндчилээд, эгэлдрэглэн үүрсэн том цүнхнээсээ шаргал дугтуй гаргаж өгөв. Дугтуйнд ганц үр байлаа...
Тайлж тайлбарлахын аргагүй ийм зүүд найруулагчид арваад жилийн өмнө иржээ. Тархиндаа үндэслүүлж, бодолдоо ургуулж явсаар, орчуулагч Н.Пүрэвдагвад санал тавив. Наранбаатарын онцолсон гол зөрчил, улаан шугам, өөр өнцөг, дүрийн өгүүлэмж, санаа зорилго шингэсэн, гурван эхээс хянан орчуулсан 2 бүлэг, 25 үзэгдэлт “Анна Каренина буюу бүтэлгүй хайрын дууль” жүжгийн зохиол 2018 онд найруулагчийн гар дээр ирлээ. Төдий том хэмжээний романыг түүвэрлэн, цөм агуулгыг барьж хөрвүүлнэ гэдэг тун амаргүй. Нэгэнт энэ давааг давсан хойно драматургийг зохих байранд урлан шигтгэж, “долоо хэмжсээр” 15 үзэгдэлт найруулагчийн зохиол бэлэн боллоо.
Оросын Тула мужийн “Ясная Поля¬на” эдлэн. Лев Николаевичийн төрж өссөн, туурвил бүтээлүүдээ бичиглэсэн тэмдэгт газар. Өндөр өвгийнхөө гэр му¬зейн эрхлэгчээр ажиллаж асан, дөрөв дэх үеийн В.И.Толстой 2008 онд Монголд зурвасхан ирэхдээ “Би энд ирэхийг мөрөөдөж байсан” хэмээжээ. Үүнээс 11 жилийн дараа Монголын УДЭТ-ын “Анна Каренина” жүжгийн баг хамт олны төлөөлөл алдарт зохиолчийн төрөлх нутгийг зорин очив. Найруулагчийн нүдэнд туссан нь зүүнтээ залсан Будда болон судрууд.
“Хөрөг зураг, хүрэн улаан жаазнууд, хүн хүний онцгой дүр. Орос орон бол хөрөг юм”. Нөхдөөсөө холдон нуурын эрэг дээр ганцаар суухдаа өөр юу бодож, ямар мэдрэмж тээсэн бол? Намрын нуур, намрын салхи... Намрын шим Наранбаатар найруулагчийн онгод хөгийг оргилуулдаг гэнэм. Олз омог дүүрэн аяллаас тэд ирээд үйлдвэр техник, тайзны сургуулилт өрнөлөө.
2020 оны хоёрдугаар сар.
Жүжгийг уран сайхны зөвлөлөөр хянуулан хэлэлцүүлэв. Сайшаал шүүмжлэл, айдас эргэлзээ аль аль нь байлаа. “Зоригийг чинь үнэлж байна. Гэхдээ чи галаар наадаж байна шүү!” гэсэн анхааруулга ч сонслоо. Аргагүй дээ, зуугаад жил дэлхийн цараатай томоохон театрууд, дэлгэцнээ янз бүрийн хэлбэрээр хэдэн арван удаа тавигдсан алдарт “Анна Каренина” юм чинь.
“Гал аюултай, гэхдээ галыг бас эрхшээж болно”. Найруулагч Наранбаатарын авьяас, ур чадвар, туршлага тэмүүлэл, цогтой энэ үгэнд театрынхан, уран бүтээлчид, зөвлөлийнхөн ч бүрэн итгэсэн юм. Жүжиг үзэгчдийн хүртээл болтлоо хичнээн олон хүний хүч хөдөлмөр шингэж, цаг хугацаа, саад бэрхшээл туулдгийг хүмүүс төдийлөн мэдэхгүй. Тэр дундаа ахмад, дунд, залуу үе, оюутнууд нэгдсэн 70 гаруй уран бүтээлчдийн ансамбль, гэрэл, тайз, маркетинг гээд арын албаны өргөн бүрэлдэхүүнтэй том бүтээлийн ард юу эс өрнөх...
Найруулагчийн онож харсан гол дүрийн нэгэн жүжигчин театраас гарсан, гэрлийн төхөөрөмж хэдэнтээ шатсан, халаалтгүй хүйтэн, ханиад томуу элбэг, жүжигчдийн эрүүл мэнд барагтай, үүр цайтал ажилласаар байсныг тэд үнэндээ тоодоггүй юм билээ. Харин театр нээгдэхгүй, уран бүтээлээ үзэгчдэд хүргэхгүй удсандаа л шаналж, тэсэж ядан хүлээсэн. Бэлдсээр, сайжруулсаар, дахин хянаж, нягталсаар...
Эрх чөлөө ба эсрэг биш эсрэг
2020 оны аравдугаар сарын 3.
УДЭТ. Хонх гурвантаа цохиж, хөшиг нээгдлээ. Цар тахлыг давж, цаг улирлыг тоолсоор, “илүү тээлттэй” Анна ингэж Монголд мэндлэв.
Энэ жүжгийн дүрүүд, үзэл санаа, тавилт ч, тайз ч үзэгчдэд бодол төсөөллийн эрх чөлөөг олгосон, нэг асуултад олон хариулт өгч болохоор ухаалаг бас сонин. Гол дүрээ хоёр, гурав, магадгүй түүнээс олон Аннагаар илэрхийлсэн нь бодитой бас хийсвэр, үзэгдэх ба үл үзэгдэх, хуучин бас шинэ.
*Алексей Александровичийн эхнэр, Серёжа хүүгийн ээж Анна Аркадьевна.
*Хайр дурлалын өмнө нүцгэрч, Вронскийн “бийрээр” дахин төрсөн шинэ бүсгүй.
*Алексей Крыловичид ухаангүй дурлаж, охин төрүүлсэн ээж.
*Төрөх, үхэх зэрэгцэн хаалга тогшиход, гэмшил уучлал эрэн, хоёр эрийн дунд “цовдлогдсон” үйлийн үр.
*Баталгаагүй гэр бүлд төрсөн, ирээдүй нь бүрхэг бяцхан Анна. Хэдийгээр жүжигт биеэр харуулаагүй ч, үйл явдлын нэгэн гогцоо, аврал бас дөнгө мэт хамгийн гунигтай дүр.
*Эмэгтэйчүүдийн эрх чөлөө, сонголтын төлөө, хүчирхийлэл гадуурхалд цэг тавихыг хүссэн тэмцэгч.
*Дотоод хүн буюу хувь заяа хэмээгч Анна. Энэ дүрийг толины тусгал, хүсэл, хойд нас, тэнгэр элч, бүр хорон санаа гэж ч харж болохоор.
Тайзан дээрх гурван Алексей зургаа болоод төсөөлөлд тань хөлхөж байж ч мэднэ. Нэг хүнээр илэрхийлсэн энэ дүрүүд үзэл санааны улаан шугамыг тодотгож, олон ургальч сэдлээр тунгаан шигшихэд чиглүүлжээ.
Энэ жүжгийг үзсэн хэн бүхэнд сонирхон сонжсон, өлгөж цохсон, ухаж түншсэн, ухаарч ойлгохын төлөөх асуулт, хариулт байгаа бол зорилгын сум чухам байгаа оносон гэлтэй.
Хар хүрэм, тортой хар малгай духдуулсан ихэмсэг Анна, цав цагаан даашинзтай гэнэхэн Анна, олны дунд онцгойрон бүжих, тас хар хун мэт гоо Анна... Наранбаатарын хоёр өнгө, эсрэг биш эсрэгийн хослол энэ бүтээлд илтэд шингэжээ. Хайр харуусал, үнэн худал, бурхан чөтгөр, сүнс махан бие, цас бороо, өдөр шөнө, төрөх үхэх...Эхлэлээс төгсгөл хүртэл таныг дүүжин савлуурт “тарчлаана”. Жүжгийн дараа ч тархи, зүрх хоёр чинь зөрж лугшиж мэднэ. Нэг нь үгүй бол нөгөө нь үл орших эсрэг тэсрэг, хоёр тал, хос нэгдэл, арга билгээр хоймсуулан сүлжсэн найруулагчийн ур энд буй.
Тайзнаас бүх зүйлийг бодитоор харуулж, гарцаагүй хариулт өгөхөөс татгалзаж, хүмүүст өөрийнхөөрөө дүгнэх эрх олгохын сацуу мөн үүрэг хүлээлгэж чаджээ. Нийгэм, цаг үе ч биднээс сонголт шийдвэртээ хариуцлагатай, үнэнч байхыг шаардаж байгаа билээ.
Найруулагчдын сонгодог хүүхнүүд
Бүсгүй ертөнц гэдэг урлагийн халуун сэдэв. Театр, тайз гоо үзэсгэлэнгээр гэрэлтэж, үзэгчид харж таашаахуйн хүслээр зорин, догдлон ирдэг. Олон давхар оньсон цоожтой “бүсгүй гэр” ур эв, ов ухаан, омголон бадрангуйд нээгддэг. Үе үеийн найруулагчдын бүтээхийн шунал, бардам зан, хүсэл аазгайг хөдөлгөж байдаг нууцлаг бөгөөд сонгодог хүүхнүүдийг тэд өөрийнхөөрөө урласан байдаг. Түүх сөхье.
1984 он.
Дэлхийн олон оронд 150 шахам жил үзэгчдийн оюуны соёлыг арвижуулсаар ирсэн Норвегийн зохиолч Г.Ибсений “Нора” жүжгийг найруулагч Г.Доржсамбуу өвөрмөцөөр тавьж, Монголын театрын урлагт сонгодог жүжгийн шинэ арга дэгийг бий болгожээ. Жүжиг эхлэхэд Нора жижигхэн гурвалжин дотроос гарч ирдэг. Тайзаар тусгаарлагдсан жүжигчний тоглолтыг үзэгчдэд ойртуулж, “хана нураах” шинэ төлөв хандлагыг ийн эхлүүлсэн.
“Бид гэрлээд найман жил болсон ч анх удаа чин сэтгэлээсээ ярилцах гэж байна. Чи намайг хайрладаггүй. Бүх зүйлийг өөрийнхөөрөө л хийдэг. Би чамайг ердөө л хөгжөөх үүрэгтэй” гэж Нора нөхөртөө хэлдэг. Үйл явдал өрнөсөөр тайлал нь гэрээсээ явахаар шийдэж буй бүсгүйн тэсрэлт байв. Жүжгийн тайз, орчны шилжилт, эргэлдэх шооны шийдлүүд нь найруулагч, зураач хоёрын /Г.Доржсамбуу, Б.Төмөрхуяг/ эвсэг хамтрал, “өгч авах” мэдрэмжээр амилан босжээ. Норагийн дүрийг бүтээсэн Төрийн шагналт, ардын жүжигчин Н.Сувд “Би Норад тоглосноор амьдралын хийгээд мэргэжлийн ур чадварын бас нэгэн их сургууль төгссөн. Жүжиг тухайн үедээ дуулиан тарьж, эрэлт хэрэгцээт бүтээл болсон юм” хэмээжээ.
2020 он.
Л.Н.Толстой “Анна Каренина”-гаа мөн өдгөөгөөс 150 жилийн тэртээ зохиосон бөгөөд найруулагч Н.Наранбаатарын бодит ахуйгаас хийсвэр сэтгэхүйд шилжсэн, шинэ сонин арга барилаар амилан жүжиг болов. Үндсэн чигийг орчин цагийн сэтгэл зүйн драм руу татаж, шилжилт хийсэн гэж болохоор.
Жүжиг эхлэхэд дөрвөлжин толины өмнө хоёр Анна зогсоно. Үзэгчдийг толины тусгалаас өөрийгөө олж хараасай гэж хүссэн мэт. Гэрлээд мөн л найман жил болж байгаа Анна, Долли нарын зовлон, тэвчиж тэсэж өнгөрүүлсэн амьдрал. Нийгэм, хууль, зэрэг зиндаа, ёс суртахуун гэх нөмрөг доорх хүлээс гинж, эрхээ эдэлж, хүслээ биелүүлэх төлөөс, чөлөөлөгдөхүйн золиос. Энэ бол бүсгүйчүүд бидний төлөө дуугарсан уран бүтээлчийн эмзэглэл. Маш цомхон минимал тайзанд хөшиг, гэрэл, хаалга, цаг, хөрөг зураг өөрийн орон зайндаа. Нүсэр эд хэрэгсэлгүй, амьд тайз буюу хүнээр илэрхийлсэн зоригтой өөрчлөлт, өнгөний тоглолт, гэрэл сүүдрийн тусгал найруулагч, зураач хоёрын /Н.Наранбаатар, Т.Ганхуяг/ ур, санаа нийлсэн шинэ туршилт мөн.
1984 ба 2020. 36 жилийн дараах жирийн бус давхцал. Нэг нутаг усаар овоглодог, эрдмийн театрын өв залгамжлагчдад үргэлжлэх холбоо, үелзэл хэмнэлийн огтлолцол, цаг хугацаа, орон зайнаас үл хамааран нэг дуудлага, нэг хараа байх шиг санагдана. Энэ тухай театрынхан ч ярьдаг, Наранбаатар ч үгүйсгэдэггүй билээ. Аннагийн дүрийг бүтээсэн СТА Н.Баярмаагийн театрт бүтээсэн анхны дүр нь шинэчлэн тавьсан “Нора” жүжгийн гол дүр байсанд одоо гайхах зүйл алга. Бас Сувд багшдаа /анхны Нора/ нууцлаг гол дүрээ зориулан өгсөн найруулагчийн өглөгт талархаж байна. Доржсамбуу найруулагч Нораг “Хүүхэлдэйн байшин”-д хорихыг хүсээгүй шиг, Наранбаатар найруулагч Аннаг үхлээс аварчээ. Тэд эмэгтэй хүнийг хайрлаж, өмөөрч чанга дуугарчээ.
Наранбаатарын өрөг
2020 оны аравдугаар сарын 31.
УДЭТ-ын уран бүтээлчид “Анна Каренина” жүжгээ сарын турш 28 удаа тоглож, 160 мянга гаруй үзэгчдэд хүргэлээ. “Энд одоо, өнөөдөр үзэгчдийн амталж байгаа сэтгэл хөдлөлийг өөр юугаар ч сольж орлуулах арга байхгүй” хэмээн аугаа К.С.Станиславский дуу алдсан. Нээрээ л, юугаар, яаж орлуулах вэ дээ? Баганат байшингийн шатаар өгсөж, том хүнд хаалгаар ороод л өөр ертөнцөд ирсэн мэт. Улаан сандал, улаан хөшиг, удаан хүнгэнэх хонхны цуурай. Би театрт жүжиг үзэж байна...
*Алдаа онооны хос зам өмнө дурайж, сануулга мэт галт тэрэгний дохио чихэнд хадаж, ариулах мэт цагаахан цас бударч, амьдралыг таллан хуваах мэт “агааран хана” зааглана /хар, цагаан хөшиг, хиймэл цас, гэрэл, шум, хөгжим/
*Стивагийн овжин заль мэх, тогтворгүй байдал, Левиний өөртөө итгэлгүй зан, нийгэмтэй зөрчилдөх байдлыг эсрэгцүүлэн, хошин байдлаар үзүүлсэн нь энэ хүнд жүжгийн салхивч мэт /хувцас, биеийн хэл, дуу хоолойны өнгө, хөдөлгөөн, шум, гэрэл, жижиг хэрэглэл/
*Аннаг өөр эртэй дотно байгааг харсан Каренин эхнэрээ бүжгэнд урих боловч, зүрхний хэмнэл, сэтгэлийн долгион эвлэхгүй, цааш ганцаар бүжиглэнэ /харц, нүүрний хувирал, хөдөлгөөн, хөгжим, гэрэл/
*Морин тойруулга, уралдааны талбар. Морь-хүүхэн, эрчүүдийн зугаа, хүн-мал, нийгмийн гажуудал /хувцас, хөлийн товшилт, авиа аялга, арын сүүдэр ший/
*Анна, Доли, Кити. Агуулгын гурван салаа, гурван дүрийн амьдрал ба хувь заяаны өгүүлэмж /шар, цагаан, улаан жаазнууд, гурван сандал, хөдөлгөөн, зургаан үг, хөгжим/
Театрын бүтээл хөгжим, хөдөлгөөн, гэрлээр нүд чихний баясгаланд хөтөлдөг. “Анна Каренина” жүжигт эдгээр нэгдлүүд хоршин найрч, нэгэн цул болжээ. Тайз, техник орчин үеийн шаардлагаас хоцрогдсон, шинэчлэх шаардлагатай байгаа. Мэргэжлийн ажилчид хүрэлцээгүй, гэрэлтүүлэгт л гэхэд зургаан хүн “дөрвөн мөчөөрөө” ажиллаад ч цөөддөг.
“Жүжгийн 70 гаруй хувьд массын хөдөлгөөн зонхилж, утга хөдөлгөөний солбицол неоклассик бүжгийн төрөл ба биомеханикийг хослуулсан” гэж бүжиг, хөдөлгөөний найруулагч Д.Энхбаатар онцолсон. Дэлхийн хүмүүс ойлгох глобаль хөгжмийг голчлон 20 гаруй хөгжим бичиж, даяараа мэдэх шилмэл танил аялгуунаас ашигласан хөгжмийн зохиолч Ш.Өлзийбаярын шийдэл ч зөвхөн Монголдоо бус, Орос болоод дэлхийн тайзнаа тэмүүлэх найруулагчийн том зорилгод нийцэж байна. Жүжигт нийгмийн тусгал, орчин цагийн шинэ хандлага, бэлгэдэл ба ёр цээр, уламжлалт сэтгэлгээ, шашин, гүн ухааны ойлголтууд ч багтсан.
Бурхан хүнийг гайхамшигтай бөгөөд аймшигтайгаар бүтээжээ. Аймшигтай байдгийн үр нь муу үг ба бодол. /Аннаг хүмүүс хорт хэлээрээ сүлбэсэн/
Гайхамшигтай байдгийн учир нь хайр. Хүн насан туршдаа Бурхан ба хайрыг тус тусад нь эрж хайдаг. Угтаа Бурхан бол хайр гэдгийг эрт ухаарч, эрлээ нэгтгэвэл амьдрал үл дуусах ч юм бил үү? Бүгд гэм зэмтэй ч хайр түүнийг далдалдаг. /Анна хайраар зөвтгөгдөнө/
Хайр бол мөнхийн дуудлага, хүмүүний дэнс. Энэ дэнсэнд та бид тэнцэх эсэхээ одоо нэг шалгахад гэмгүй.
Тайзыг шатрын хөлөг гэвэл найруулагч бидэнтэй “зэрэг тоглолт” хийлээ. Түүний нүүдлийг бид өөр өөрийнхөөрөө төсөөлж байсан. Тэр “мастер тоглогч” гэдгээ дахин батлав. Тулааны талбарт олон дайсан байлаа ч, өөрийгөө ялах нь хамгийн том ялалт. Өөрчлөгдсөн, шинэ Наранбаатарыг бүтээнэ гэдэг бас эрсдэлтэй. Чансаатай шатарчин өрсөлдөгчөө хөгжүүлж байдгийн адил чанартай уран бүтээлээр үзэгчдийн ухаан сэтгэхүйг тэлэх нь найруулагчийн үүрэг гэдгийг тэр эрт ухаарсан. Гурван цагийн өрөгт Наранбаатар биднийг алсын хараатай, уран нүүдлүүддээ уяж хожлоо. “Санасандаа хүрч чадав уу?” гэхэд “70 хувь” гэж хариулсан. Тэр хийсэндээ ханаж бардсангүй.
2020 оны арван нэгдүгээр сарын 12.
Монгол улсын мэргэжлийн театрын урлагийн эх үүсгэл Д.Нацагдоржийн нэрэмжит УДЭТ 89 жилээ угтаж байна. Ачаагаа дэнхийтэл үүрсээр эрдмийн театр оршин байна. Алга ташилт, атаа бартаа дундуур Наранбаатар найруулагч бүтээсээр явна.
Үзэл бодол
С.Эрдэнэболд: Парламент хүний эрхийг тогтолцооны төв болгохоор ажиллаж байна
Улсын Их Хурлын Хүний эрхийн дэд хорооны дарга С.Эрдэнэболдтой ярилцлаа.
-Хүний эрхийг хангах, хамгаалахад манай эрх зүйн орчин ямар байна вэ?
-Би 2024 оны 10 дугаар сарын 22-нд Дэд хорооны даргаар сонгогдсон. Түүнээс хойш хүний эрхийг зүгээр нэг нийгмийг доргиосон, шуугиан тарьсан үед хөндөж яриад өнгөрдөг бус, эрх зүйн орчинд тогтвортой, тасралтгүй анхаарч шинэчлэл хийх шаардлагатайг ойлгосон. Хууль тогтоох байгууллагын хувьд бид зөвхөн хууль батлаад зогсох биш, түүний хэрэгжилт, хүний эрхэд үзүүлэх нөлөөлөлд хяналт тавих үүрэгтэй.
-УИХ энэ бүрэн эрхийнхээ хугацаанд бүх үйл ажиллагаагаа “хүн төвтэй” байхаар тодорхойлж, стратегиа баталсан, энэ хүрээнд хүний эрхийн чиглэлд ямар ахиц гарч байна вэ?
-Энэ стратеги бол парламентын үйл ажиллагааг илүү чадавхжуулах, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, гарч буй шийдвэр бүр хүний эрхийн шалгуурыг давах ёстой гэдэг хатуу үзэл баримтлалтай. Өнгөрсөн намрын чуулганаар л гэхэд 100 орчим шийдвэр, хууль, тогтоол гарсан. Улсын Их Хурлаас гарч буй аливаа шийдвэр хүний эрхийг зөрчихгүй байх зарчмыг бид баримталж ажиллаж байна.
-Хүний эрхийн дэд хороо иргэний нийгмийн байгууллагуудтай байнгын уулзалт зохион байгуулаад багагүй хугацаа өнгөрсөн. Энэ механизм хэр үр дүнтэй байна вэ?
-Хүний эрхийн дэд хороо 2024 оны 12 дугаар сараас эхлэн сар бүрийн хоёр дахь долоо хоногийн Лхагва гарагт төр хувийн хэвшил, төрийн бус байгууллагууд, олон улсын байгууллагууд, судлаачидтай хамтран, хүний эрхийг хангах, хамгаалах чиглэлээр сэдэвчилсэн уулзалт-хэлэлцүүлгийг хийж байна. Бодлогын түвшинд санал дэвшүүлж, хэлэлцдэг. Үүний үр дүнд хүний эрхийн чухал асуудлуудыг нийгмийн олон талт оролцоотойгоор хэлэлцэж, гарц шийдэл гаргаж эхэлсэн. Тухайлбал, өнгөрсөн оны 12 дугаар сард UPR буюу НҮБ-ын Хүний эрхийн Зөвлөлийн ээлжит нэгдсэн хэлэлцүүлэгт илгээх Монгол Улсын тайлангийн талаар, энэ оны 1 дүгээр сард НҮБ-ын зөвлөмжийн хэрэгжилтийн тухай, 3 дугаар сард хүүхдийн хорих ангийн нөхцөл байдлыг, 4 дүгээр сард Байгаль орчны холбогдох хууль тогтоомж дахь хүний эрх хэрэгжилтийн талаар, 5 дугаар сард гэр бүлийн хүчирхийллийн нөхцөл байдал, гарц шийдлийн талаар онцлон, хэлэлцсэн байна.
-Эрх зүйн орчныг сайжруулах чиглэлээр ямар алхамууд хийгдэж байна вэ?
-Хамгийн энгийн жишээ гэхэд төрийн байгууллага хоорондын уялдаа муу, мэдээллийн зөрүү нь хүний эрхийн асуудалд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Нэг асуудлаар байгууллага бүр өөр мэдээлэлтэй, нэг сэдвийн талаар өөр ойлголттой ажиллаж байна. Хууль тогтоогчдын зүгээс үүнийг төрийн байгууллага хооронд уялдаагүй байдал, тогтолцооны хийдэл гэж үзэж байгаа.
Монгол Улсад өнөөдрийн байдлаар 2000 гаруй журам нийгмийн харилцааг зохицуулж, тэдгээрт хүний эрхийг хязгаарлаж, зөрчсөн заалтууд байх нь түгээмэл байна. Бид энэ байдлыг өөрчилж, хүний эрхийг хязгаарлах бол зөвхөн хуульд үндэслэн, байж болох хамгийн бага хэмжээнд хязгаарладаг болох эрх зүйн шинэчлэл хийх зорилттойгоор шат дараалсан ажлуудыг хийж, хэрэгжүүлж байна.
Парламентын гишүүн “…иргэн, улсын ашиг сонирхлыг эрхэмлэн, … Монгол Улсын Үндсэн хуулийг дээдлэн сахиж…” гэж тангараг өргөдөг бөгөөд энэ агуулгаараа “хүний эрхийг хамгаалах” тангарагтай гэсэн үг. Бид тангарагаа сахиж, ажил хэрэг болгохын тулд парламентын хяналтын чиг үүргээ илүү эрчимжүүлж, хариуцлагатай гүйцэтгэх шаардлагатай.
-Улсын Их Хурал энэ бүрэн эрхийнхээ хугацаанд "хүн төвтэй" стратегийг хэрэгжүүлснээр ямар үр дүнд хүрэх вэ?
-Хүний эрхийн асуудал нь ямар нэг даргын пи ар, эсвэл сонгуулийн үеэр ярьдаг сэдэв биш. Энэ бол чөлөөт, ардчилсан нийгмийн суурь, үнэт зүйл. Хүний эрхийг хамгаалах нь Улсын Их Хурлын гишүүн бүрийн, төрийн байгууллага бүрийн, төрийн бүх шатны байгууллагын үүрэг юм.
Парламентын үнэт зүйл нь олон хууль баталснаараа бус, баталсан хуулиуд нь амьдрал дээр хүний эрхийг бодитойгоор хангаж, хамгаалж чадсан эсэхээр хэмжигдэнэ. Иргэн бүрийн жижиг мэт санагдах асуудлыг ч томруулж харж, хамгаалж, шийдвэрлэх нь парламентын хариуцлага юм.
Үзэл бодол
Өнөөдөр Аугаа их Ялалтын баярын өдөр
Өнөөдөр тавдугаар сарын 9. Аугаа их Ялалтын баярын 80 жилийн ойн өдөр. Мөн хүн төрөлхтөн хор уршгийг нь хэзээ ч үл мартах аймшигт дайны утаагаар дэлхийг нөмөрч, 71 сая хүний халуун амийг авч одсон Дэлхийн хоёрдугаар дайн Европын бүс нутагт дуусч фашист Герман шударга ёсны төлөө тэмцэгч олон улсын эв нэгдлийн хүчний өмнө үг дуугүй бууж өгсөн түүхт өдөр.
Тус дайны үеэр амь үрэгдэгсдийн олонх нь энгийн иргэд, хүүхэд, эмэгтэйчүүд байсан гэдэг. Дэлхийн II дайнд 61 улс орон, дэлхийн хүн амын 80 орчим хувь оролцож, 110 сая гаруй хүн цэргийн албанд татагдсан тоо баримт бий. Дайны нийт өртөг нь 1944 оны ханшаар триллион америк доллар болсон нь түүхэн дэх хамгийн өндөр өртөгтэй дайн гэж тооцогддог.
Хүн төрөлхтний түүхэн дэх хамгийн том энэхүү зэвсэгт мөргөлдөөний үеэр тэр үеийн ЗХУ-ын дайчид фашистын Герман болон тэдний холбоотнуудын 600 дивизийг бут ниргэжээ. ЗХУ-ыг эзлэн авахаар төлөвлөж байсан Адольф Гитлерийн армийн цахилгаан дайны төлөвлөгөө Москвагийн дэргэдэх тулалдааны үеэр нуран унасан. Зөвлөлтийн дайчид Сталинградаас Берлин хүртэл ялалт байгуулж явахдаа фашистуудад эзлэгдсэн Европ тивийн талыг чөлөөлжээ. Фашистын Герман үг дуугүй бууж өгөх актад тавдугаар сарын 8-нд төв Европын цагаар 22.43 минут буюу Москвагийн цагаар тавдугаар сарын 9-ний 00.43 цагт гарын үсэг зурсан юм.
НҮБ-ын шийдвэрээр дэлхийн II дайны дурсамж, эвлэрлийн өдөр болгон энэ өдөр Орос улсад хүн төрөлхтний түүхийн хамгийн аймшигт дайнаас эргэж ирээгүй төрөл төрөгсдөө гэр бүл, төрөл төрөгсөд нь дурсан санаж, Парист Францын төрийн тэргүүн нэр нь тодорхойгүй цэргийн булшинд цэцэг өргөн, цэргийн анги ёслон жагсдаг байна. Германд энэ л өдрийг нацизмаас чөлөөлөгдсөн өдөр гэж хүндэтгэн тэмдэглэдэг.
1945 оны тавдугаар сарын 9. Монголчуудын хувьд ч нэн чухал түүхэн тэмдэглэлт өдөр. Монголчууд бид ч энэ дайны хор уршгийг чамгүй амсаж, эрэлхэг хөвгүүд маань эх орноо хамгаалан тулалдаж явсан түүх хуучраагүй байна. Фашизмын эсрэг тэмцэлд амь насаа алдсан дэлхийн улс орнуудын эрэлхэг хүмүүс, тэдний дунд цусаа урсган, эрэлхэгээр тулалдаж, тэмцэж асан Монгол угсаатан олон зуун охид, хөвгүүдийн гэгээн дурсгалыг бүгд чимээгүй мэхийн зогсож хүндэтгэе!
Үзэл бодол
Л.Оюун-Эрдэнэ: “Эгийн голын УЦС” төслийг богино хугацаанд эхлүүлэхийн төлөө Засгийн газар ажиллана
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын Хантай багийн нутаг Эг, Сэлэнгийн бэлчирт байрлах “Эгийн голын усан цахилгаан станц” төслийн талбайд ажиллалаа.
Тус төсөл нь Засгийн газрын хэрэгжүүлэх 14 мега төслийн тавдугаарт эрэмбэлэгдсэн импортын эрчим хүчийг багасгах, Төвийн бүсийн өсөн нэмэгдэж буй эрчим хүчний хэрэглээг хангах чухал ач холбогдолтой төсөл юм.
Эрчим хүчний яам болон Монгол-Оросын хамтарсан экспертийн ажлын хэсгээс төслийн явц, цаашид анхаарах асуудлын талаар танилцууллаа. Уг төсөл Байгал нуурын биологийн олон янз байдал, дэлхий цэвэр усны нөөцөд сөрөг нөлөө үзүүлж магадгүй гэсэн шалтгаанаар олон жил гацсан.
“Дэлхийн өвийн хороо, ОУБХХ-ноос “Эгийн голын УЦС төслийг дангаар хэрэгжүүлэх нь Сэлэнгэ мөрөн, Байгал нуурын экосистемд мэдэгдэхүйц нөлөөлөл үзүүлэхгүй” болохыг тэмдэглэжээ. Гэхдээ төслийн байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээг ЮНЕСКО-ийн аргачлал болон олон улсын стандартын дагуу боловсруулах чиглэл өгсөн байна.
Энэ хүрээнд 2025-2026 онд Эгийн голын УЦС-ын Сэлэнгэ мөрний сав газрын экосистемд үзүүлэх өөрчлөлтийг тодорхойлох судалгаа, байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээ, УЦС-ын туслах боомт болон үндсэн ТЭЗҮ-ийн нэмэлт судалгаа хийж, төслийн бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх бэлтгэл ажлыг хангана. Монгол-Оросын Экспертийн ажлын хэсэг 2026 оны эхний хагаст багтаан эцсийн дүгнэлт гаргахаар тохиролцжээ. Салбарын сайд нар төслийг хэрэгжүүлэхэд анхаарч байгаа бөгөөд судалгааны ажлуудад шаардлагатай санхүүжилтийг тухай бүр шийдвэрлэн ажиллахаа илэрхийлсэн юм.
Төслийн нөлөөллийн бүс дэх иргэд буюу Хантай, Баянгол багийн иргэд энэхүү төслийг ажил хэрэг болохыг 35 жил хүлээсэн, бүрэн дүүрэн дэмжиж байгаа, уг төслийг урагшлуулахын тулд төлөө ажиллаж Ерөнхий сайдад талархал илэрхийлээд, Засгийн газрын бодлого, шийдвэрийг дэмжихээ хэлж байлаа.
Мөн иргэд энэ уулзалтын үеэр өөрсдийн санаачилсан орон нутгийн хөгжлийг дэмжих, байгалийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх “Хантай” цогцолборын төслөө Ерөнхий сайд танилцууллаа.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Хойд бүсийн анхдугаар зөвлөгөөнд оролцогчид санал нэгтэйгээр Эгийн голын УЦС төслийг бүс нутагтаа хэрэгтэй, нэн яаралтай хэрэгжүүлэх ажлын нэгдүгээрт эрэмбэлснийг дурдаад улс орны эдийн засагт ач холбогдолтой мега төслийг нэгдсэн ойлголтоор дэмжиж байгаа нутгийн иргэдэд талархал илэрхийлэв. Эгийн голын УЦС-ын төслийг богино хугацаанд эхлүүлэхийн төлөө Засгийн газар бүхий л хүчээ дайчлан ажиллана гэлээ.
