Үзэл бодол
Гэрэлт эрвээхийн нислэгийн замаар...
Эрвээхийн үслэг далавч юутай гоо үзэсгэлэнтэй гоёмсог вэ?...
Үгээр өгүүлшгүй гэрэлт эрвээхий бяцхан охины гар дээрээс нислээ. Содон даашинзтай бяцхан охин гэрэлт эрвээхэйн нислэгийн замыг даган гүйв. Гэрэлт эрвээхий нислэгийн энэ зам өнгөт ертөнцийн нууц руу тэмүүлэх зам байлаа. Тэр цагаас хойш Мөнхөөгийн Ариундэлгэр өнөөг хүртэл тэр л гоёмсог эрвээхийн нислэгийн замаар явсаар байгаа билээ.
М.Ариундэлгэр: - Би айлын бага охин. Хоёр ах, хоёр эгчтэй. Ээж минь дунд сургуульд Хими биологийн багш. Аав маань зурагийн инженер хүн. Би аав шигээ зураг зурах дуртай. Миний бага нас их сонин. Ээжийгээ дагаад үсчний газар хамт ороод толинд хараад сууж байгаа ээжийгээ, ээжийг минь улам гоё сайхан болгож байгаа эгч нарыг хараад суух их дуртай байлаа. Үсчин гоо сайхны газрын үнэр мөн их сонин. Гоё сайхан байх, гоёж гангалах эмэгтэй хүнд их чухал байхыг тэндээс мэдэж авсан билээ. Цэцэрлэгээс ээж минь намайг аваад үсчин гоо сайхны газар дагуулан орох бүрд би их баярладаг байлаа. Би ээжийгээ, гоо сайханч эгч нарыг хараад л гайхаад л сууна. Би мөн адал явдалд дуртай. Ах нартайгаа илүү их тоглож наадаж өссөн болохоор цагдаа, хуульч болмоор санагдана.
Мөн эгч маань Анагаахын их сургуульд сурдаг байсан болохоор эмч ч болдог юм билүү гэж боддог байлаа. Гэхдээ л намайг гоо сайхны ертөнц өөртөө татсаар байсан юм. Өнөөх өнгөт ертөнц арван хоёр настайдаа Хүүхдийн ордонд гадаад хэлний ангид бүртгүүлсэн мөртлөө хувцас загвар зохион бүтээх ангид сэтгэл татагдаад тэр дугуйланд орж суралцсан юм. Мөн анхны том алхам нь тэр. Би бүр дунд сургуулийн сурагчдын дунд зохиогддог хувцас загвар зохион бүтээх “Үнсгэлжин” тэмцээнийг Нармандах багш маань дугуйлангаараа анх санаачилж, оролцож байлаа. Бүгдийн дуртай “Үнсгэлжин” нэрт үлгэрийн ядуу охин шидэт дохиураар дохиход үзэсгэлэнт гоо охин болдог агшин мөн миний хамгийн дуртай агшин. Би яг л тэр агшны сайн сайхан, гоо үзэсгэлэнг бусдад авчрахыг хүсдэг. Хүмүүсийг, охид эмэгтэйчүүд, эрчүүдийг гоё сайхан хувцас өмсөж, баяр жаргалтай байцгаахыг харах хүслэнтэй.
Хоёр дахь том алхам маань арван найман настайдаа гэнэт нүүр будагч “Make up” артист болохоор шийдсэн минь. Тэр шийдвэр маань миний хувьд их том шийдвэр болсон. Тэгээд “Соёл эрдэм” Их сургуулийнхаа япон хэлний ангийг төгсөөд япон оронд очиж суралцана гэж шийдсэн. Сургуулиа дүүргээд өөрийнхөө хүслийг биелүүлж япон орныг зориод мөн япон хэлний бэлтгэл сургуульд нэг жил суралцав. Энэ зуур цаашид юу хийхээ сайн тунгаах бүрд ямар нэгэн зөн билгээр байгаль шинжлэлийн зүгтээ явсаар байлаа. Миний бодлоор ээжийн маань нөлөө байсан болов уу. Ээж маань байгаль дэлхийн судлал буюу хими биологийн багш болохоор бие даагаад ургамал амьтны амьдралыг багаасаа гайхан сонирхсоор ирсэн. Тэр сонирхол намайг хөтөлсөөр би нутагтаа Монголдоо байгаль орчны яаманд зуны цагаар орчуулга хийдэг байсан болоод ч тэр үү япон улсын Хөдөө аж ахуйн их сургуулийн Хот тохижуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн ангид магистр хамгаалахаар яваад орчихсон юм. Тэнд лаборатори ажлууд, шинжилгээ судалгаа их хийдэг байлаа. Харамсалтай нь сургалтын төлбөр нэг их өндөр байв. Мөн энд шинжилгээ судалгаа их хийлгэдэг гадуур өдөржин явцгаана. Харин тэр үед миний нүүр их эмзэг арьстай байсан тул наранд харшиж түлэгдээд улайж хорсоход их зовуурьтай байлаа.
Би хуурай эмзэг арьстай. Тэгээд нүүрээ, өөрийнхөө эмзэг арьсаа хэрхэн аврах вэ? хэрхэн хамгаалах вэ? гэж бодохдоо ерөөсөө л гоо сайхан ч болъё энэ мэргэжлээр суралцъя гэж шийдэв. Ингээд япон улсдаа алдартай “Мисс Парис” Гоо сайхны мэргэжлийн сургуульд элсэн орсон юм. Энэ сургууль 20 гаруй жилийн түүхтэй япон орондоо 140-өөд салбартай. Мөн хятад улсад салбартай. Харьяа салбарууд нь япон орон даяар салонтой. “Мисс Парис” сургуулийн захирал Шимамура хэмээх хүн нь Франц улсад нарийн мэргэжил эзэмшсэн, сургуульдаа суралцдаг мэргэжлийн гоо сайханчдыг мэрэгжлийн өндөр төвшинд бэлтгэгддэгээрээ нэртэй. Уг сургуульд суралцах хоёр жилийн хугацаандаа би их зүйл ойлгон мэдэж авсан. Өөрийнхөө нүүр царай, арьс үс, бие махбодыг бүхэлд нь шинжлэх ухааны үүднээс мэдэж эхэлсэн. Энэ сургуульд би хүний биеийн анатоми, физиологи судалж үзэхээс эхлүүлээд мэргэжлийн гоо сайханчуудын үндсэн дөрвөн иллэг (массаж) бариаг хийж сурсан. Өөрийнхөө нүүр царайг гоё сайхан байлгахын ухаанд суралцсан минь арьс хэт эмзэг учраас ямар арчилгаа хийх ёстойгоо мэдэж авсан.
Би нүүрээ буруу арчилж байсан байлаа. Нэг үгээр хэлбэл арьсны тос ус хоёрын харьцааг алдагдуулсан байв. Нүүрний арьс үрэвсэх гол шалтгаануудыг сайтар мэдсэн ба арчилгаа тордлогоог өгөх учиртай гоо сайхны бүтээгдэхүүнийг хэрхэн сонгох ойлголтыг олж мэдэх нь чухаг болохыг мөн бүр дотороосоо, сэтгэлээсээ гэрэлтэх нь бүхнээс чухал болохыг өөртөө нээсэн минь байлаа. Тийм ээ... Гадаад гоо үзэмж мөн дотоод гоо үзэсгэлэн гэж буй. Урьд өмнө нь аливааг сайтар мэдээгүйгээс бас сайн таниагүйгээсээ чанартай гэж сурталчилсан нь үнэ өртөг ихтэй ч гэсэн гоо сайхны бүтээгдэхүүнд мөнгө төгрөг зориулахдаа орц найрлагад нь төдийлөн анхаарал хандуулахгүй авах, арьсныхаа бүтэц бие махбодынхоо онцлогийг мэдэхгүйгээс таарах таарахгүй бүтээгдэхүүн хэрэглэх, мэргэжлийн гоо сайханчаас мэргэжлийн зөвлөгөө авах, наад зах нь арьсныхаа бүтцийг шинжлүүлж тодорхойлуулахыг мэдэхгүй явсан байв. Сургуулиа төгсөөд сургуулийнх нь салбар салонд ажиллалаа. Хагас жил ажиллахдаа олон зүйлийг ажиглаж мэдсэн юм. Миний дотор өөр хүсэл байсан.
Ажлынхаа газрын үйл явцыг харахад арга барил нэг л баригдмал нэг л чөлөөт бус мөн өөрийн санаагаар өөрчлөх зүйл их байлаа. Бусдынхаар бус өөрийн санаагаар шинэ салон үүсгэн байгуулъя, бие даая гэж шийдсэн юм. Ингээд “Каридес” салоноо үүсгэн байгуулж нэгэн япон хүнтэй хамтарлаа. Өмнө нь ажиллаж байсан сургуулийнхаа салбар салоны хатуу журам болох үйлчлүүлэгч нэг удаа үйлчлүүлсний дараа 12 удаагийн төлбөрөө урьдчилан төлсөн байх ёстой. Энэ журмыг өөрийн үүсгэн байгуулагдсан салондоо шууд өөрчилж хүмүүс дуртай үедээ хүрэлцэн ирэх боломжтой, төлбөрөө тухайн тухайн цагтаа төлөөд явдаг болгов. Төлбөрөө хүмүүст төлөх боломжоо мөн цаг хугацаагаа өөрсдөө өөртөө хэрхэн зохицуулахаа мэдэх зэрэг үйлчилгээ маань уян хатан бодлогоор эхэлсэн. Энэ нь японд бараг анх удаагаа гоо сайхны салбарт төлбөрийн мөн цаг хугацааны асуудлын чөлөөт хэлбэр болсон билээ.
Манай “Каридес” салоны энэ чөлөөт хэлбэр нь оюутнууд ба бага нялх хүүхэдтэй ээжүүдэд маш их таалагдсан. Үйлчлүүлэгч төлбөрөө бүтнээр нь эхэлж төлөх шаардлагагүй дуртай цагтаа ирж үйлчлүүлж, гоо сайхны зөвлөгөөгөө авч хүссэн үедээ үйлчилгээндээ орох болцгоосон. Манай салон аажим аажмаар өргөжиж нүүрний мөн бүтэн биеийн алжаал тайлах иллэг заслын үйлчилгээгээ нэмсэн билээ. Би өөрийн үүсгэн байгуулсан “Каридес” салоноо ажиллуулахын хажуугаар “Си Бон” хэмээх мянга гаруй гоо сайханчтай том сүлжээ бүхий салоны Роппонги салбарт давхар ажилласан юм. Би өөрөө бие даасан салонтой мөн мэргэжлийн хэдий ч гол нь том хэмжээний гоо сайхны салоны үйл ажиллагаа дотоод зохион байгуулалтыг сурахыг маш их хүсэж байлаа. Хагас жилийн дотор “Си Бон” гоо сайхны салоны нэгэн салбарт ажиллахдаа шилдэг ажилтан нь болж “Элит” гэх саарал формтой болсон.
Энгийн ажилтнууд нь ногоон өнгийн формтой. “Си Бон” гоо сайхны нэг бүтээгдэхүүн гэхэд л зуун тавиас гурван зуун долларын үнэтэй. Нэлээн өндөр зэрэглэлийн газар. Бүтээгдэхүүн зарах нь цалин орлого ажлын үзүүлэлтэд чухлаар нөлөөлнө. Би гоо сайхны бүтээгдэхүүнийг үйлчлүүлэгчдэд хүчилж худалдаалдаггүй. Хүмүүсийн арьсны асуудлыг чин сэтгэлээсээ сонсож тэдэнд зөв тохирсон бүтээгдэхүүнийг сонгон өгдөг байсан. Гол нь тэдний санаа сэтгэлийн зовуурь мөн хүслийг нь анхааралтай сонсож эргэлзээ тээнэгэлзээг нь арилгаж, гоо сайхны бүтээгдэхүүн худалдан авалтад нь чин сэтгэлээсээ тусалдаг байлаа. Том компаниудад үйлчлүүлсэн үйлчлүүлэгч нар тухайн өдөр өөртөө үйлчилсэн үйлчлэгч нар буюу гоо сайханч нарынхаа үнэлгээг мэйлээр явуулдаг байлаа. Тухайн үед надад дандаа таван од бүхий онц сайн үнэлгээ ирж, зарсан барааныхаа дүнгээр бол дундаж ч үйлчлүүлэгчдийн сэтгэл ханамж үнэлэлт гэдгээр бусдаас илүү тэргүүлж бүр тэргүүн байрт оров.
Жилийн дотор шилдэг тэргүүний гоо сайханч болж Хавайн арал руу аялах эрхийн бичгээр шагнуулж байлаа. Мөн бүх гоо сайханчдын тэмцээн болоход “Топ арав”-т шалгарч, дараа нь Тайван улс руу аялж билээ. “Си Бон” компанид ажиллаж байхад надад бүх зүйл нь шалгуур байсан ба мөн бие биеэ даагаад салан авч явж чадах уу? хүнтэй харьцах чадвар, мэдлэг, боловсрол өөрт минь хэр байна вэ? хэмээх олон шалгуурыг би өөртөө тавьж итгэл үнэмшилтэй болсоор байлаа. Би тэр салоноос ихийг суралцаж тэндээ хэсэг ажиллах хүсэлтэй байсан ч харамсалтай нь өөрийн салоноо даатгасан хамтрагч маань цаашид хамтран ажиллах боломжгүй гээд явахад нь салоноо өөрөө өөд нь татахаар зориг шулуудсан юм. Хоёр салбар салон маань хаагдахад хүрсэн байлаа. Би Токио дахь Китасэнжү-д байх салоноо авч үлдэв. Тэр үед би бүтэн нэг өдөр бодож суулаа.
Салоноо хаах уу? Дахин шинээр бүхнийг эхлэх үү? гэж. Учир нь намайг салондоо эргэн ирэхэд ерөөсөө л дампуурсан байлаа. Би бүгдийг шинээр бүр дахин шинээр эхлэхээр шийдсэн. Банкнаас зээл авсан. Өмнө нь салонд маань ирж үйлчлүүлдэг байсан мянгаад хүнд гараараа захиа бичиж, өдөр болгон хөлөө цуцтал ийш тийш явж өнөөх захидлуудаа шуудангийн хайрцагт хийсээр л явсаар л байлаа. Салонд маань чин сэтгэлийн үгстэй захидлыг маань авцгаасан үйлчлүүлэгч маань эргээд ирж эхэлцгээсэн юм. Эхэндээ сард хорин хүн ирж байсан бол улмаар гурван сард наян хүн ирж үйлчлүүлэх болсон. Сүүлдээ зуу зуугаараа ирцгээсэн.
Одоо бол манай салон мянга гурван зуугаад үйлчлүүлэгчидтэй. Би ажилдаа дэндүү дуртай. Өглөө 11 цагт салоноо нээн орой 21 цаг хүртэл ажиллана. Өглөө болгон ажилдаа урам зориг дүүрэн яарч ирдэг. Халширч байсан удаа нэг ч байхгүй. Ядрах үе бий гэхдээ бусдын нүүрэнд тодорч байгаа баяр баясгалан надад их хүч урам зоригийг өгдөг. Би багаасаа л бусдыг гоё сайхан болж байгаад баярладаг байсан. Тэр тусмаа ээжийгээ дагаад гоо сайхны газар ороод толинд өөрийгөө харж баярлаж байгаа ээжийгээ хараад бүр ихээр баярладаг байсан. Яг түүн шигээ хүмүүсийг баярлахад нь даган баярлаж баясдаг. Би хүнийг хараад л мэддэг болсон гэх үү дээ. Биеийнх нь аль хэсэгт сульдаж ядарсан байна нүүр нь үү? хүзүү нь үү? гээд л. Энэ хүнд ийм тусламж хэрэгтэй байна. Ийм засал чухал байна гээд гоо засал, сэтгэл заслын тус дэмээ өгнө. Ирсэн хүн болгон маш их баярлалаа гээд гэртээ харина. Тэгэхдээ бас таарах таарахгүй хүн гэж байна.
Үйлчлүүлэгчээ бурхан гэж үзээд хий хоосон магтах худал үнэн, урдуур хойгуур нь гүйх бус найз шиг нь шулуун шударга харилцаж, болохгүй бүтэхгүй байгааг нь ил тод шууд хэлдэг. Энэ маань бусад салоноос өөр юм шиг байгаа юм. Чин сэтгэлээсээ шулуун шударга ил тод харилцаанд мань үйлчлүүлэгчид минь их дуртай байдаг. Тиймдээ ч намайг Китасенжүгийн онэ сан буюу манайхаар эгч, аниа гэж авгайлдаг. Гоо сайхны газар гэдэг ганцхан хүний нүүр царайг нь тодруулж буюу гоё сайхан болгохдоо бус сэтгэл зүрхийг нь гэрэлтүүлдэгт гол үйлс нь оршино гэж ойлгох ёстой. Гоо сайхан гэдэг бол угаасаа л энэ зүйл шүү дээ. Тиймээс би анх ирсэн зочиндоо зориуд цаг гаргадаг. Хүн сэтгэлээ нээх бүртээ сэтгэл нь цэлмэдэг. Бусдын сэтгэлийг нээх хэрэгтэй.
Органик бүтээгдэхүүнтэй учирсан минь
Японд ирээд найм дахь жилийн нүүрийг үзэж байлаа. Би дахиад суралцахыг хүссэн юм. Дайканяма гэдэг гангачуудын газарт “Cosme Kitchen” гэдэг органик гоо сайхны барааны дэлгүүр анх удаа нээгдсэн юм. Байгалийн гаралтай бүтээгдэхүүн худалдаалах тэр дэлгүүрт оронгуут Монголын маань уул ус, өвс ногоо бүр ганга өвс ч үнэртэх шиг. Нэг л сэтгэлд ойр сэтгэгдэл төрүүлсэн юм. Үнэхээр байгалийн цэнгэг ариун тансаг үнэр үнэртсэн бөгөөд тэндээс байгалийн органик бүтээгдэхүүн худалдан авч хэрэглэж эхлэв. Байгалийн жинхэнэ зуун хувийн орцтой гоо сайхны бүтээгдэхүүн хэрэглэх нь өөрийгөө жинхэнэ утгаар нь арчилж хамгаална гэсэн үг.
Хүний бие өөрийгөө эрүүлжүүлэх нарийн тогтолцоотой. Байгаль дэлхий мөн адил. Орчин үеийн гоо сайхны бүтээгдэхүүнүүд ийм тийм химийн хүчтэй бодисуудтай байдаг. Хүмүүс бид химийн орц найрлагатай бүтээгдэхүүн их хэрэглэдэг учраас арьсныхаа ус тосны харьцааг их алдагдуулдаг. Би цэвэр байгалийн гаралтай гоо сайхны бүтээгдэхүүн хэрэглэж эхэлсэн цагаасаа химийн найрлагатай гоо сайхны бүтээгдэхүүн хэрхэн арьс үсэнд сөргөөр нөлөөлдгийг анх удаа ул суурьтай ухаарч ойлгосон. Жишээлбэл химийн найрлагатай шүдний оо, уруулын будаг маш аюултай. Бидний дотоод эрхтэнд хүчтэй сөргөөр нөлөөлнө. Химийн найрлагатай шүдний оо аман дахь салстыг гэмтээж, хамгаалах тогтолцоог эвдэнэ. Бүр химийн гаралтай нүдний будаг чийгтэй нүд нулимсаар дамжин цаашилбал нүдний хараанд сөргөөр нөлөөлнө. Тийм учраас бие махбодынхоо өөрийгөө хамгаалах тогтолцоо нөхөн төлжих чадварыг ямагт тэжээн тэтгэх байгалийн бүр цэвэр байгалийн гаралтай бүтээгдэхүүнийг хүмүүс заавал хэрэглэх учиртай. Байгалийн органик гаралтай саван хэрэглэ.
Бие угаагч шингэн саван мөн л байгалийн цэвэр найрлагатай байх хэрэгтэй. Халуун усанд ороход арьсны бүх нүх сүвүүд нээгдсэн байдаг. Арьс шууд шингээж авдаг. Хэрэв химийн нэгдлүүдтэй шингэн саван хэрэглэвэл мөн л гэмтэнэ. Ер нь байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүн хэрэглэвэл арьсанд шингэж цаашилбал цус руу орж бүр цаашилбал дотоод эрхтнүүдэд сайнаар нөлөөлнө. Монголчууд бол тэжээхүй ухаан хэмээнэ. Би салондоо монголынхоо чацарганатай “Гуа марал” хэмээх арьс арчилгааны байгалийн цэвэр гар найрлагатай бүтээгдэхүүнийг үйлчилгээндээ хэрэглэж мөн зарж борлуулж байна. Жишээлбэл манай монгол оронд ургадаг чацаргана хэмээх жимс бол онгон дагшин газар ургадаг. Чацарганыг жимсний хаан бөгөөд хаан жимс гэж монголчууд маань хэлцгээдэг. Салондоо японы органик гоо сайхны бүтээгдэхүүнийг үйлчилгээндээ зориулж, хэрэглэдэг. Байгалийн бүтээгдэхүүн хэрэглэж эхэлснээр дотоод сэтгэл сонирхол хүртэл өөрчлөгдөнө. Амьдарч буй эх дэлхийгээ ойлгоно мөн хайрлана. Ганцхан хүн төрөлхтөн амьдарч байгаа бус ан амьтан, ургамал, амьтай бүхнийг бие биеэсээ хамаарсан дэлхий ертөнц дээр бид аж төрцгөөж байна.
Тиймээс эх дэлхий, байгаль, газар шороо, эх нутгаа хайрлах, хамгаалах, тэтгэх үзэл санааг өөрөөсөө бий болгож мөн өрөөл бусдад ойлгуулж, үлгэрлэж явахаас эхэлнэ. Манай монголчууд зуун жилийн өмнө ямар ч химийн хольцгүй байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүн хэрэглэдэг байсан. Бид химийн хольцтой бүтээгдэхүүнээс шууд татгалзацгаахад бидэнд онгон дагшин орон оршихуй бий болно. Бид нүүдэлчин улс. Байгаль дэлхийтэйгээ хамгийн ойр улс. Байгаль дэлхий ертөнцийн хуулийг бид илүү сайн мэднэ. Харин үйлдвэрлэл үсрэнгүй хөгжсөн гэх улс орнууд хямд төсөр түүхий эдээр их хэмжээний үйлдвэрлэл явуулах болсон. Эдгээр үйлдвэрүүдийн бүтээгдэхүүн тэр чигтээ химийн хольц найрлагатай. Дэлхийн нэг, хоёрдугаар дайны үеэр нүсэр үйлдвэрүүд эрчимжсэн. Органик байгалийн бус бүтээгдэхүүнд нефтийн гаралтай барьцалдуулагч, хатаагч, хүний биед сөрөг нөлөөтэй химийн бодис их хэмжээгээр байдаг. Бидний өдөр тутамдаа хэрэглэдэг шампунь, шингэн саван, хувцас угаагч нунтаг, аяга таваг угаагч шингэн зэрэгт химийн янз бүрийн бодистой бөгөөд угаалтуурын усаар дамжиж газар шингэж, хөрс шороо бохирдуулдаг. Байгалийн гамшиг нь түүнээс үүдэлтэй бөгөөд хорт утаа, хорт бодистой бороо хүртэл зарим нүсэр хотуудад ордог шүү дээ. Энэ бол нууц биш үнэн. Байгаль дэлхийн хэм хэмнэл рүү халдах, баялгууд руу нь шунах, ашиг орлогын төлөө хямд төсөр бөөнд нь үйлдвэрлэх химийн найрлагатай бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэгчдэд гол буруу бий. Эх дэлхийгээ хайрлах хэрэгтэй. Япон бол саяхан арваад жилийн өмнөөс л органик гэдэг ойлголтыг анхаарч, анзаарч эхэлсэн болов уу.
Анх органик гоо сайхны бүтээгдэхүүн хэрэглэхэд эхний зургаан сар нүүрэн дээрх тууралт олигтой эдгэхгүй. Нэг зүйл дутагдаж байгаа юм уу эсвэл илүүдээд ч байгаа юм уу нэг л сонин санагдсан. Гэтэл энэ нь химийн хурдтай найрлага орцтой гоо сайхны бүтээгдэхүүн удаан хугацаагаар олон жил хэрэглэснийх байлаа. Арьс дасчихсан. Хэрэглэхгүй бол нэхэх. Энийг нэхлээ гээд хэрэглэх тусам алсуур бие махбодод улам бүр муугаар нөлөөлөх, харин үүнийг сайн мэдэж, тэвчин байгалийн буюу органик бүтээгдэхүүнээ хэрэглэж эхлэх хэрэгтэй. Хүн хүний арьсны онцлог өөр өөр зарим нь удаан зарим нь тун түргэн байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүнийг бие махбоддоо хүлээж авдаг. Би ганцхан гоо сайхны бүтээгдэхүүн бус бүх хэрэглээгээ байгалийн органик цэвэр бүтээгдэхүүн болгосон. Би байгалийн гоо сайхны бүтээгдэхүүн хэрэглэх болсноор хэдэн жил үргэлжилсэн арьсны маань асуудал тун түргэн шийдэгдсэн. Одоо крем пудр хоёр тавих шаардлагагүй болсон. Гоо сайхны бүтээгдэхүүн авахдаа бүсгүйчүүд, эрэгтэйчүүд өнгө үзэмж үнэрээр сонгодог ч гол нь шошгон дахь орц найрлага агууламжийг нь сайн мэдэж, худалдан авцгаах нь тун чухал. Байгалийн органик бүтээгдэхүүнүүдэд бие махбодод ашигтай тэжээл өгөх чухал зүйлсийн найрлагууд агуулагдсан байдгаараа онцгой онцлогтой.
Манай гоо сайхны салон хамтарч чацарганы тостой серүмийг бүтээсэн. Мөн салон “Blum” хэмээх органик гоо сайхны бүтээгдэхүүний албан ёсны борлуулагч. Бас Ароматерапистийн болон бүтэн биеийн, нүүрний иллэг массаж хийх сургалтыг давхар явуулдаг. Толгойн оройгоос хөлийн ул хүртэл хийдэг бүтэн биеийн бариа, иллэг засал бөгөөд долоон техник найман үйлчилгээтэй. Ийм массаж буюу гоо сайхны иллэг бариа засал японд бараг байдаггүй. Органик байгалийн гоо сайхны бүтээгдэхүүнүүд маань байгалийн цэвэр зуун хувь орц найрлагатай учир хүмүүст би хэрэглүүлэхийг хүсдэг. Энэ бол маш тансаг.
Байгалийн гаралтай бүтээгдэхүүнтэй учирснаар маш их эдийн засгийн хэмнэлт бий болсон. Хэрэглээ энгийн хэрнээ чанартай болж бие эрүүл саруул, сэтгэл их өөдрөг болсон. Учир нь ертөнц дэлхий өөрөө гайхамшигтай шүү дээ. Аливаа зүйлсийн цаад мөн чанарыг нь би танин мэдэхийг хүсдэг, хичээдэг болсон. Хэн хаана ямар байгалийн гайхамшгаар үүнийг бүтээв аль ой тайга, тал нутгийн ургамал цэцэгс вэ хэмээн бүр л ихээр сонирхдог болсон.
Мөн би салоныхоо нүүр царайг илтгэх “Butterfly pea” /Clitoria ternatea L/ буюу “Хөх эрвээхий” хэмээх цэцгийн буюу эмийн ургамлын цайгаар зочдоо дайлдаг. Жишээ нь нимбэг хийхээр ягаан өнгөтэй болж хувирдаг. “Хөх эрвээхий” хэмээх энэ цэцэг эквадорын халуун бүсэд ургадаг. Энэхүү эмийн ургамлын цэнхэр өнгө нь нэрс жимсэнд байдаг антошианин бодисоор дөрөв дахин их баялаг. Тиймээс нүд, ходоод, арьсанд сайнаар нөлөөлж, эд эсийг хамгаалах бас анти оксидант бодисоор нэг арвин хөгшрөлтийн эсрэг үйлчилгээтэй. Химийн бордоогоор бордоогүй байгалийн төрхөөрөө ургасан эмийн ургамал. Энэ амтат цэцгийн цай нь хүнд уужруулан тайвшруулдаг. Салоны минь нэрийг тогтоогоогүй ч өнөөх “Хөх цэцгийн” цайтай газар гэж яривал сайхан. “Манай монгол бүсгүйчүүд гуа үзэсгэлэн төгөлдөр, хүчирхэг билээ. Аливаа зүйлд сонголтоо зөв хийж яваасай. Үр хүүхдүүддээ байгаль дэлхийн гайхамшгийг таниулж мөн мэдүүлж ирээдүй рүү хөтөлж яваасай гэж чин сэтгэлээсээ хүсэж байна.” хэмээн Ариундэлгэр бүсгүй инээмсэглэн өгүүлэв.
Үзэл бодол
О.Батнайрамдал: Бакалаврын төвшинд суралцагчдад тэтгэлэг, магистр, докторын төвшинд бол зээл олгохоор зохицуулах нь зөв байна
Монгол Улсын Их хурлын Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын байнгын хорооны 2024 оны 10 дугаар сарын 15-ны өдрийн 02 тоот тогтоолоор Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаа, журмын биелэлтэд хяналт шалгалт хийх, холбогдох санал, дүгнэлт гаргах шийдвэрийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий Ажлын хэсгийг байгуулсан. Энэхүү ажлын хэсгийг УИХ-ын гишүүн О.Батнайрамдал ахалж байна. Түүнтэй уулзаж ярилцсан юм.
-Ажлын хэсэг байгуулагдах шаардлага юу байв?
-Засгийн газрын татвар төлөгчдийн мөнгөөр санхүүждэг 23 сангийн нэг нь Боловсролын зээлийн сан юм. Хамгийн үнэ цэнэтэй, тэр хэрээрээ хамгийн их хөрөнгө оруулалттай сан юм. Гэхдээ энэ сан өнгөрсөн хугацаанд зээл олгох журмаасаа эхлээд эргэн төлөлт хүртэл олон асуудлыг дагуулсаар байна. Нийтдээ 360 тэрбум төгрөгийн гадаад зээлийн санхүүжилт олгосон боловч эргэн төлөлтөд асуудал үүсч байна. Боловсролын зээлийн сан журмаар зохицуулагдаж ирсэн. Энэхүү мөрдөгдөж буй журам 27 хуудас бүхий олон удаагийн нэмэлт өөрчлөлт орсон учраас ойлгомжгүй, ишлэлээс ишлэгдсэн маягтай баримт бичиг болжээ. Тиймээс журам бүрэн шинэчлэглэх зайлшгүй шаардлага үүссэн. Ингээд 2025 оны сонгон шалгаруулалтаас өмнө Боловсролын сангийн зээлийн журмыг шинэчлэхээр ажиллаж байна. Манай ажлын хэсэг санал, дүгнэлтээ боловсруулан Байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцүүлж, холбогдох яаманд хүргүүлэхэд бэлэн болоод байна.
-Боловсролын зээлийн сангийн журмын төсөлд ямар ямар өөрчлөлт оруулах саналыг боловсруулсан бэ?
- Ер нь бол Боловсролын зээлийн сан алсын хараагаасаа эхлээд стратегийн хувьд шинэчлэл хийх шаардлага буй болжээ. Жишээлбэл, Боловсролын зээлийн сан гэх атлаа нийт санхүүжилтийн 87 орчим хувь нь тэтгэлэг болж олгогдож байна. Эдийн засгийн бүтэц өөрчлөгдөх тусам хөдөлмөрийн зах зээлтэй уялдаад эрэлт хэрэгцээтэй мэргэжилтэй нийцүүлэн Боловсролын зээлийн сангийн стратегийг тодорхойлох ёстой. Боловсролын зээлийн сангийн санхүүжилтийн 35-45 хувь нь Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит тэтгэлэгт буюу бакалаврын боловсрол эзэмшихэд олгогдож байна. Гэтэл дэлхийн 100 топ сургуульд тэнцсэн хүүхдэд зээл хэлбэрээр олгогдож байна. Энэ нь харьцангуй ялгаатай байдал үүсээд байгаа юм. Мөн өндөр мөнгөн дүнгээр буюу 100-200 мянган ам. долларын зээл авсан оюутан бакалавраа төгсч ирээд зээлийг эргэн төлөх нь асуудалтай. Ер нь дөнгөж бакалаврын түвшний боловсрол эзэмшээд өндөр хэмжээний зээл төлөх нь хэцүү учраас зээлийн эргэн төлөлт ч тааруу явж ирсэнтэй холбоотой байх.
Тэгэхээр бакалаврын төвшинд эргэн төлөгдөх нөхцөлгүйгээр тэтгэлэг, магистр, доктор буюу ахисан төвшинд зээл олгохоор зохицуулах нь зөв байна. Өөрөөр хэлбэл, ахисан төвшинд зээлээр суралцагч санхүүгийн хувьд зээлийг эргэн төлөх боломжтой болсон байна. Хоёрдугаарт, гадаадын их, дээд сургуульд суралцах хүүхдийн сонгон шалгаруулалтыг эрэмбэ, ерөнхий тест явуулж шалгаруулж байна. Зөвхөн эрэмбийг харах нь өрөөсгөл учраас тухайн хүүхэд өөрсийн санаачлагаар тэтгэлэг авсан бол үнэлэгдэж, оноожуулалтад нь ордог байх ёстой. Мөн тухайн сургуулийн төлбөрийн хэмжээг оноожуулалтад тусгах нь зөв хэмээн үзэж байна. Яагаад гэвэл зарим сургууль эрэмбэ нь ойролцоо атлаа хэд дахин илүү төлбөртэй байх тохиолдол байдаг. Жишээлбэл, АНУ-ын Стэнфордын Их сургуульд 200 мянган ам.доллараар суралцуулахаар нэг хүүхэд явуулах нь уу эсвэл эрэмбээрээ ойролцоо Токиогийн их сургуульд яг энэ төсвөөр 10 хүүхэд суралцуулах уу гэдгийг бололцох ёстой. Энэ мэт уялдааг оноожуулалтад шингээж өгч байж, харилцан ашигтай, хүртээмжтэй зээлийн олголтыг шинэчлэн хэрэгжүүлэх боломжтой хэмээн үзсэн.
- Төрийн албан хаагчдыг мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэхэд зээлийн сангаас тэтгэлэг өгч болох уу?
- Төрийн албан хаагчдыг бодлогоор дэмжин чадавхжуулах хүрээнд гадаад болон дотоодын сургалтын байгууллагад магистр, докторын үндсэн хөтөлбөрт хамруулах боломжийг бүрдүүлнэ. Мөн шаардлагатай тохиолдолд гадаад хэлний бэлтгэлд хамруулах боломжийг олгоно. Түүнээс гадаадад суралцаад төгссөн хүүхэд тухайн орондоо ажлын туршлага хуримтлуулж ирэх боломжийг олгох уян хатан зохицуулалтыг тусгалаа. Хэрвээ эргэн ирэхгүй бол тэтгэлэг зээл хэлбэрт шилжиж, эргэн төлөгдөх нөхцөлттэй байна. Тухайн суралцагч энэ бүхнээ бүрэн ялгаж ойлгосон байхын тулд журмын шинэчлэл мөн чиглэж байна. Мөн зорилтот бүлэгт чиглэсэн буцалтгүй тусламжаар суралцах боломжийг журамд тусгах ёстой юм.
-Зээлийн эргэн төлөлтөөр дараагийн зээлийг олгох зарчмаар төсөвлөсөн. Тэгэхээр зээлийн эргэн төлөлтийг сайжруулахад хэрхэн анхаарч ажиллах вэ?
- 2025 оны улсын төсөвт Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаанд 158,4 тэрбум төгрөг төсөвлөгдсөн. Түүний 33,6 тэрбум нь зээлийн эргэн төлөлтөөс санхүүжихээр тусгасан. Өөрөөр хэлбэл, эргэн төлөлт заавал хийгдэж байж Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулна. Зээлийн эргэн төлөлт хийгдэхгүй бол дотоодын их,дээд сургуульд суралцагч хүүхдүүд Монгол банкны хар жагсаалтад бичигддэг. Харин гадаадад суралцахаар зээл аваад эргэн төлөлт хийгээдгүй бол энэ хар жагсаалтад ордоггүй. Энэ ялгавартай байдлыг халах хэрэгтэй учраас журмын төсөлд санал тусгасан байгаа. Зээлийн эргэн төлөлтийг сайжруулах, зээлийн санг шударга ёсны зарчимд нийцүүлэхийн тулд шинэчлэл хийхээр саналыг боловсруулсан юм.
Үзэл бодол
Харилцан хөрөнгө оруулж, хамтран ажиллахыг уриаллаа
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн Бүгд Найрамдах Чех Улсад хийж буй төрийн айлчлал үргэлжилж байна. Айлчлалын хүрээнд Прага хотноо болсон Чех-Монголын бизнес форумд хоёр орны төрийн тэргүүн оролцож, харилцан хөрөнгө оруулж, хамтран ажиллахыг аж ахуйн нэгжүүдэд уриаллаа.
Хоёр Ерөнхийлөгчийн хэлсэн үгнээс хүргэж байна.
МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ УХНААГИЙН ХҮРЭЛСҮХ:
Эрхэм хүндэт Ерөнхийлөгч өө,
Эрхэм хүндэт хатагтай, ноёд оо,
Эрхэм хүндэт бизнесийн төлөөлөгчид өө,
Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Чех Улс хоорондын худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхээр бизнес форумд хүрэлцэн ирсэн бизнес эрхлэгчид, баялаг бүтээгч Та бүхэнд энэ өдрийн мэндийг өргөн дэвшүүлье.
Бүгд Найрамдах Чех Улсын Ерөнхийлөгч Петр Павелын урилгаар үзэсгэлэнт сайхан Чех Улсад хийж буй төрийн айлчлалын хүрээнд хоёр улсын хамтарсан бизнес форумыг Эрхэм Ерөнхийлөгч тантай хамтран нээж байгаадаа баяртай байна.
Энэ жил манай хоёр улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 75 жилийн ой тохиож буй хэдий ч хоёр орны ард түмний харилцаа, худалдаа, эдийн засгийн харилцаа үүнээс ч олон жилийн түүхтэй билээ.
1920-иод оны эхээр тухайн үеийн Чехословак иргэд манай улсад анхны шар айрагны үйлдвэр байгуулах, цахилгаан холбоо суурилуулахад гар бие оролцож байсны зэрэгцээ Замын-Үүд чиглэлийн зургаан морин өртөөг хоёр иргэн зургаан жилийн хугацаатай түрээсэлж байсан мэдээ байдаг.
1990 оныг хүртэлх хугацаанд Чех Улс нь манай улсын худалдаа, хөрөнгө оруулалтын хоёр дахь том түнш байсан бөгөөд уул уурхай, ашигт малтмал, дэд бүтэц, аж үйлдвэр, эрүүл мэнд, хөдөө аж ахуй, барилгын салбарт хамтран ажиллаж байсан түүхэн уламжлалтай.
Тиймээс энэ уламжлалаа өнөө цагт улам өргөжүүлэн хөгжүүлэх хүсэл эрмэлзэл дүүрэн байгаагаа онцлон хэлье.
Чехийн “Шкода” автомашин, “Кароса” автобус, “Ява” мотоцикль, “Татра” хүнд оврын машин, гутал, буу зэвсэг, болор, шаазан эдлэл зэрэг нь монголчууд бидний хэзээний танил, хэрэглэж сурсан бараа, бүтээгдэхүүн бөгөөд эдгээрийн цаана “чех чанар” гэсэн ойлголт ямагт хамт байдаг билээ.
Чехийн Засгийн газар 1996-2017 онд манай улсад 50 гаруй сая ам.долларын хөгжлийн тусламж үзүүлсэн нь хоёр улсын худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд зохих хувь нэмрээ оруулсан. Энэ хамтын ажиллагааг цаашид улам харилцан ашигтай хөгжүүлэхэд энэ бизнес форум чухал ач холбогдолтой.
Энэ удаагийн төрийн айлчлалаар хоёр улс “Иж бүрэн түншлэлийн тухай Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Чех Улсын Хамтарсан тунхаглал” гаргасны зэрэгцээ, “Тэрбум мод”, “Хүнсний хангамж, аюулгүй байдал”, “Цагаан алт” үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд чехийн дэвшилтэт техник, технологи, ноу-хау, инновац нутагшуулж, бизнес эрхлэгчдээ дэмжихээ илэрхийллээ.
Монгол Улсын төр, засаг “Халамжаас хөдөлмөрт, олборлолтоос боловсруулалтад, импортоос экспортод” шилжих суурь шинэчлэл хийж байна. Эрчим хүчний дотоодын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх, аж үйлдвэржилт, бүсчилсэн хөгжил, шинэ хотын бүтээн байгуулалт зэрэг стратегийн ач холбогдол бүхий, эдийн засгийг тэлэх 14 мега төсөл хэрэгжүүлэхийг зорьж байна.
Энэ хүрээнд аж үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулахад онцгой анхаарч, эдгээр санал, санаачилга, зорилтыг хэрэгжүүлэхэд бидний найдвартай түнш, өндөр аж үйлдвэржсэн чехийн бизнес эрхлэгчдийн мэдлэг, туршлага, дэвшилтэт техник, технологи, инновац, хөрөнгө оруулалт онцгой чухал үүрэгтэй.
Энд хуран чуулсан бизнес эрхлэгч та бүхэнд ч бидэнтэй хамтран ажиллах хүсэл, сонирхол дүүрэн байгаа гэдэгт итгэлтэй байна.
Монгол Улс хөрөнгө оруулалтын бодлогоо улам сайжруулж, тогтвортой, тууштай байж, “Итгэлтэй, найдвартай, удаан хугацааны түнш” байх зарчим баримтлан, хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулах, хөрөнгө оруулагчдын эрх ашгийг хамгаалах чиглэлээр шинэчлэл хийж байгааг хэлэхэд таатай байна.
Далайд гарцгүй манай хоёр улсын хувьд ачаа бараа тээвэрлэлт бидний тулгамдсан асуудал байдаг билээ. Монгол Улс төмөр зам, автозам болон агаарын тээврийн салбарын хамтын ажиллагааг “гуравдагч хөрш” улсуудтай өргөжүүлэн хөгжүүлэх зарчим баримталж байна.
Чехийн аж ахуйн нэгжүүдтэй хамтран карго, тээвэр ложистикийн шинэ шийдлүүдийг эрэлхийлэх сонирхолтой байна.
Хоёр улсын худалдааны эргэлт жил ирэх тусам нэмэгдэж байгаа хэдий ч манай экспортын хэмжээ чамлалттай хэвээр байна. Иймд Европын Холбооны хөнгөлөлтийн ерөнхий системийн хүрээнд 7,200 нэр төрлийн бараа, бүтээгдэхүүнийг Европын Холбооны зах зээлд гаалийн татваргүй гаргах боломжийг ашиглаж, бизнесийн хамтын ажиллагаагаа улам өргөжүүлэхийг уриалж байна.
Бизнес форумыг зохион байгуулж буй хоёр орны төр, засгийн байгууллага, Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим, бизнесийн төлөөлөл, хамтрагч, дэмжигч байгууллагуудад гүн талархал илэрхийлье.
Та бүхнийг Монгол Улсад хөрөнгө оруулж, харилцан ашигтай хамтран ажиллахыг урьж байна.
БҮГД НАЙРАМДАХ ЧЕХ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ ПЕТР ПАВЕЛ:
Эрхэм хүндэт Ерөнхийлөгч өө,
Эрхэм сайд Липавский,
Эрхэмсэг хатагтай, ноёд оо,
Өнөөдөр Чех-Монголын бизнес форумын нээлтэд оролцож, үг хэлэх завшаан тохиож байгаад баяртай байна.
Хоёр талаас ийм өндөр ирцтэй оролцоно гэж төсөөлөөгүй гэдгээ хүлээн зөвшөөрч байна. Монгол Улс хэдийгээр хүн амын хувьд жижиг зах зээл хэдий ч манай аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд маш сонирхолтой зах зээл болсны илрэл гэж үзэж байна.
Бизнес форумыг зохион байгуулсан хоёр талын бүх хүн, байгууллагад талархал илэрхийлье.
Монгол бол бидний олон арван жил хамтран ажиллаж ирсэн уламжлалт түнш юм. Өнөөдөр миний бие Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхэд хэлэхдээ, Монгол Улсын үйлдвэржилт, хөгжилд манай улс бага ч гэсэн хувь нэмрээ оруулсанд бахархаж явдгаа илэрхийллээ.
Эрдэнэтийн зэсийн ордыг нээсэн Чехословакийн геологичид, Улаанбаатарын томоохон эмнэлгүүдийн нэгийг барьсан инженерүүд, цахилгаан станцуудад ажилласан мэргэжилтнүүдийг энд дурдаж болно.
Эрдэнэт бол бидний нөхөрлөлийн бэлгэ тэмдэг болсон. Чехийн аж ахуйн нэгжүүд энд орон сууц барьж, дулаанаар хангаж, үйлдвэр барихаар төлөвлөж, чех шар айраг хүртэл исгэж байна.
Бид аж ахуйн нэгжүүдээ зөвхөн бараа, бүтээгдэхүүнээ борлуулаад зогсохгүй, Монголын эдийн засагт бодитой, урт хугацааны нэмүү өртөг бий болгохын төлөө зорьж ажиллахыг дэмжиж ирсэн.
Бид үүнийг үргэлжлүүлэхийг хүсэж байгаа нь гарцаагүй. Энэ бизнес форум, бизнес эрхлэгчид ч үүнд нөлөөлнө гэдэгт итгэлтэй байна.
Ашигт малтмалын хайгуул, олборлолтын чиглэлээр 70 шахам жил хамтран ажиллаж байгаа шигээ хөдөө аж ахуй, хүнсний үйлдвэр, барилга, усны менежмент, байгаль орчныг хамгаалах, батлан хамгаалах, тээвэр зэрэг бусад салбарт ч хамтарч ажиллах хүсэлтэй байна.
Энэ танхимд байгаа чехийн аж ахуйн нэгжүүд энэ талаар ярилцахад бэлэн байна. Бидний харилцан яриа гэж нэрлэдэг зүйлийг зөвхөн улстөрчид бус бизнесменүүд, эрдэмтэд, тамирчид, аялагчид бий болгодог.
Иймд өнөөдөр та бүхэн эдгээрийг бэхжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ, өмнө нь байгуулсан хамтын ажиллагааны Санамж бичгийн хүрээнд бодит ажлууд хийгдэж, үр дүнд хүрнэ гэдэгт итгэлтэй байна.
Үзэл бодол
Ц.Идэрбат: Малын индексжүүлсэн даатгал цаашдаа ч албан журмын даатгал болохгүй
Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны намрын ээлжит чуулганаар Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжсэн. Иймд хуулийн төслүүдийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын хэсгийг Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны 2025 оны 06 дугаар тогтоолоор байгуулан, ажлын хэсгийн ахлагчаар Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Идэрбат, гишүүдэд Ж.Батжаргал, С.Ганбаатар, Р.Сэддорж, У.Отгонбаяр нар ажиллаж байгаа билээ. Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Идэрбатаас чуулганы завсарлагааны хугацаанд ажлын хэсгийн үйл ажиллагааны явц байдлын талаар зарим зүйлийг асууж тодрууллаа.
-Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг хэлэлцэх, сайжруулах цаг үеийн хэрэгцээ шаардлага нь юу байгаа бол…?
-Хөдөө аж ахуй нь Монгол Улсын эдийн засгийн хувьд дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 10-12 хувь, ажиллах хүчний 27-28 хувийг бүрдүүлдэг томоохон салбар. Ялангуяа мал аж ахуй нь газар нутгийн хувьд томоохон га талбайг эзэлж, байгаль, цаг уурын эрс тэс нөхцөл байдал, уур амьсгалын өөрчлөлт зэрэг олон талын онцлогоос шалтгаалсан өндөр эрсдэлтэй салбар. Малчдын амьдралын баталгаа болсон мал сүргийг зуд болон бусад гэнэтийн эрсдэлээс хамгаалах зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газар нь Дэлхийн банктай хамтран Малын индексжүүлсэн даатгал төслийг 2005-2014 оны хооронд амжилттай хэрэгжүүлсэн. Улмаар Улсын Их Хурлаас 2014 онд Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай хуулийг батлан хэрэгжүүлснээс хойш 10 жил болж байна.
Монгол Улсын Их Хурлын 2020 оны 52 дугаар тогтоолоор баталсан ““Алсын хараа-2050” хөтөлбөр, Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын хүрээнд 2021-2030 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа”-ны хүрээнд хөдөө аж ахуйд даатгалын тогтолцоог боловсронгуй болгож, гэнэтийн эрсдэлээс учирч болох эдийн засгийн хохирол, эрсдэлийг бууруулна” гэж тус тус заасан. Энэ хүрээнд Засгийн газраас 2024 оны 01 дүгээр сарын 09-ний өдөр Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн.
Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн хуулийн төсөлд даатгалын нөхөн төлбөр олгох 6 хувийн босго үзүүлэлтийг өөрчлөн, уян хатан тогтоох, улмаар Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан малын хорогдлын дүнд үндэслэн даатгалын нөхөн төлбөрийг хэсэгчлэн урьдчилан олгох хоёр томоохон зохицуулалтыг тусгасан байгаа.
-Ажлын хэсгээс хуулийн төслийг сайжруулахаар хэрхэн ажиллаж байна вэ?
-Өнгөрсөн хугацаанд ажлын хэсэг хоёр, дэд ажлын хэсэг нэг удаа хуралдсан бөгөөд Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг сайжруулахын төлөө ажиллаж байна, бид. Учир нь УИХ-ын гишүүд ард түмний төлөөлөл тул тэдний дэвшүүлсэн саналыг төсөлд тусгах нь зүйтэй гэж үзэж байна. Тухайлбал, Сангийн яамнаас өгсөн мэдээллээр уг даатгалын системийн 80 хувийг арилжааны хоёрхон банкаар дамжуулан хамруулсан байдаг. Мөн бодит амьдрал дээр малчид зээл авах, эсвэл шагналын бүрдүүлбэрт ашиглах үүднээс даатгалд хамрагдсаар иржээ. Өөрөөр хэлбэл, малчдыг даатгалд бүрэн хамруулах, эрсдэлээс хамгаалах үндсэн агуулгадаа чиглээгүй байна гэж үзэж болно. Иймд Ажлын хэсгээс тооцооллыг сайтар нягтлан үзэх улмаар даатгалын нөхөн төлбөр олгох 6 хувийн босго үзүүлэлтийг бууруулах зайлшгүй шаардлагатай гэдэгтэй санал нэгтэй байна. Мөн олон жил даатгалд хамрагдсан иргэд даатгалын үр шимийг огт үзээгүй байх жишээтэй. Иймд тогтмол даатгалд хамрагдсан малчдад нэг удаа нөхөн төлбөрийг нь ахиухан олгох, урамшуулал, хөнгөлөлт олгох зэргээр уян хатан зохицуулалтыг тусгахаар зорьж байна. Мөн ажлын хэсгээс малын индексжүүлсэн даатгалд хамрагдсан малчдын даатгалын мөнгө ямар сангуудад хуваарилагдаж, хэдэн төгрөгийн хураамж авч байгаа зэргээр санхүүгийн схемийг тодорхой болгоход чиглэж ажиллана.
-Хуулийн төсөлд малын индексжүүлсэн даатгалыг албан журмын даатгал болгохоор өөрчилсөн мэт мэдээлэл иргэдийн дунд түгсэн. Энэ асуудалд таны байр суурь?
-Ийм ташаа ойлголтууд байгаа. Тиймээс нэг зүйлийг онцлон хэлэхэд малын индексжүүлсэн даатгал цаашдаа ч албан журмын даатгал болохгүй гэдгийг ажлын хэсгийн ахлагчийн хувьд албан ёсоор хэлье.
Засгийн газрын өргөн мэдүүлсэн төсөлд төрөөс хөнгөлөлттэй зээл авч байгаа нөхцөлд даатгалд хамрагдах шаардлагатай гэсэн зүйлийг “Үндэсний давхар даатгал” ХК-ийнхны зүгээс тусгасан байсан. Хуулийн төслийг чуулганаар хэлэлцэх үед гишүүд даатгалыг албан журмынх мэт ойлгогдохоор хуульчлан тусгаж болохгүй, журмаар зохицуул гэсэн байр суурийг илэрхийлсэн.
Гэхдээ нийгэмд ийм ташаа ойлголт төрүүлэх болсон бас нэгэн шалтгаан нь малчид банкнаас зээл авахад даатгал шаарддаг нь албан журмынх мэт ойлголтыг төрүүлдэгтэй холбоотой. Мөн нэг даатгалын компанид даатгуулсан байхад тухайн банк түүнийг нь хүлээн зөвшөөрөхгүй заавал өөрийн санал болгосон команид даатгуулахыг шаарддаг. Энэ нь нэг бус компанид давхар даатгал хийлгэхээс эхлээд малчдад чирэгдэл үүсгэдэг талаар гомдол санал их ирдэг.
Эцэст нь Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд албан журмынх болгох агуулгыг тусгаагүй, ажлын хэсгийн хуралдаан дээр ч ийм зүйл яриагүй, ярих ч үгүй гэдгийг тодорхой хэлье.
-Чуулганы завсарлагаанаар хуулийн төслийн талаар санал авах хэлэлцүүлгийг зохион байгуулахаар төлөвлөсөн. Үйл ажиллагаа хэр эрчимтэй өрнөж байгаа болон малчдын зүгээс даатгалтай холбоотой ямар саналыг дэвшүүлж байна вэ?
-Улсын Их Хурлын чуулганы завсарлагааны хугацаанд ажлын хэсгийн гишүүд малын индексжүүлсэн даатгалын үйл ажиллагаанд оролцогч талууд болох малчид, даатгалын компаниуд, банк, даатгалын зуучлагч нартай уулзалт зохион байгуулах, бүсчилсэн байдлаар орон нутагт ажиллаж байна. Мөн анх 2014 онд хуулийн төслийг боловсруулж байсан эрдэмтэн судлаачидтай уулзаж, тэдний саналыг сонсоно.
Түүнчлэн хуулийн төслийг танилцуулах, малын индексжүүлсэн даатгалын хуулийн хэрэгжилт, үр дүнгийн талаар малчид, даатгуулагч бусад этгээд, даатгагч нараас санал, асуулга авах зэрэг ажлын хэсгийн баталсан төлөвлөгөөний дагуу үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
Тухайлбал, миний хувьд орон нутгийн баг, малчдын хотонд очиж иргэдийн төлөөлөлтэй уулзан хуулийн төслийн талаар танилцуулж, саналыг сонсон ажиллаж байна. Өнгөрсөн онд зүүн бүсэд тохиосон байгалийн гамшгийн эсрэг хариу арга хэмжээ авахад малын индексжүүлсэн даатгал тодорхой хэмжээнд нэмэр болсон гэж малчид ярьж байна. Малчид Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлэхийн зэрэгцээ төслийг илүү сайжруулж, ахуй амьдралд нь ойр, бодитой хэрэгжихэд анхаарч ажиллахыг хүсэж байна. Тодруулбал, олон жил малын индексжүүлсэн даатгал төлсөн малчдад тодорхой урамшуулал, хөнгөлөлт олгох асуудлыг төсөлд тусгах шаардлагатай талаарх саналыг олонтаа хэлж байна. Мөн зудын нөхцөл байдал сум, орон нутгийн багуудад хамрах хүрээ нь харилцан адилгүй байдаг тул малын хорогдлын босго үзүүлэлтийг уян хатан тогтооход илүү анхаарч ажиллахыг хүсэж байлаа.
-Ажлын хэсгийн ажлын үр дүнг хэрхэн тооцоолж байна вэ?
-Ажлын хэсгээс ирэх дөрөвдүгээр сарын 15-ны өдөр гэхэд хуулийн төслийг Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны хуралдааны хэлэлцүүлэгт оруулахаар төлөвлөн ажиллаж байна. Ажлын хэсгийн гол зорилго амьдралд ойрхон, малчид даатгалын мөн чанарыг ойлгож, итгэдэг, тэдэнд үр өгөөжөө өгдөг даатгалын эрүүл схемийг бий болгох хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхэд чиглэж ажиллана хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.
