Үзэл бодол
Авлигын мэдээлэл бэлтгэхийн тулд сэтгүүлчид илүү ихийг золиослосоор...
Тавдугаар сарын 3-ны өдөр Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдөр тохиож, эрэн сурвалжлах сэтгүүлчид авлигыг таних, илрүүлэх, илчлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэж байгааг онцлон тэмдэглэх завшаан гарлаа.
Энэ нь дэлхий даяар сэтгүүлчид болон бие даасан чөлөөт хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд авторитар дэглэм, зохион байгуулалттай гэмт хэрэг, нөлөө бүхий хүмүүстэй холбоотой авлигын гэмт хэргийн талаарх мэдээллийг ил болгоход илүү аюултай нөхцөл үүсэн нэмэгдэж байгааг хүлээн зөвшөөрөх боломжит үе юм.
Мальт болон Словак улсад авлигыг илчлэснийхээ төлөө Дафни Каруана Жализиа, Яан Күсак зэрэг сэтгүүлчид амиа алдсан ноцтой хэрэг гарсан нь дэлхий дахинаа хэтэрхий түгээмэл зүйл болоод байна.
Европын холбооны төв хэсэгт гарсан дээрх аллага нь олон нийтийн дургуйцлыг ихэд төрүүлж, гэмт хэрэг үйлдэгчдийг шүүхээр болсон байна. Хууль эрх зүйн орчин сул, авлигын түвшин өндөртэй улс орнуудад энэ төрлийн хэргийг шүүх нь илүү бэрхшээлтэй байх болно. Бодит байдал дээр Авлигийн төсөөллийн индескээр авлигийн түвшин өндөр гэж тооцогддог улс орнуудад хэвлэл мэдээлэл, сэтгүүлчдийн хамгаалалт сул байгаа хандлага анзаарагдаж байна.
Өмнөх судалгаанаас харахад авлигын түвшин өндөртэй улсад 7 хоног бүрт дунджаар хамгийн багадаа нэг сэтгүүлч амиа алдаж байгаа бол авлигийн талаарх мэдээлэл бэлтгэж байхдаа 5 сэтгүүлч бүрийн нэг нь амиа алддаг гэх тоон үзүүлэлт байна. Дэлхийн өнцөг булан бүрт сэтгүүлчид өөрсдийн ажлаа хийж гүйцэтгэснийхээ төлөө өдөр тутам амь насаа эрсдэлд оруулсаар байна.
Зарим засгийн газар, улс төрчид шүүмжлэлт дуу хоолойг дарахын тулд хууль эрх зүй болон айлган сүрдүүлэх арга хэлбэрийг ашигладаг. Жишээ нь: Монгол Улсад төр засаг нь худал мэдээлэл тараахыг зогсоох арга хэмжээ авсан (гэмт хэрэгт тооцсон) нь хэвлэлийн эрх чөлөөг эрс хязгаарласан юм. Юу нь баримт, юу нь зохиомол болохыг дураараа шийдвэрлэх боломжтой байх нь сэтгүүлчид ихээхэн хэмжээний торгууль, эсхүл нийтэд тустай ажил хийх, эсхүл зорчих эрхийг хязгаарлах ял авах боломжтой болгож байна.
Хэдийгээр худал мэдээлэл тараахыг таслан зогсоох нь чухал ч бидний судалгаа засгийн газар болон иргэний нийгмийн байгууллагууд худал мэдээлэлтэй тэмцэх арга замууд байгааг харуулдаг. Бодит байдалд Монгол Улс үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөг хязгаарлахын тулд хууль ашиглаж, мөн сэтгүүлчдэд хатуу хариуцлага оногдуулж байна.
Жишээлбэл Монголын чөлөөт сайт “Urug.mn”-ний сэтгүүлч У.Болортуяа нь Монголын хамгийн том төрийн өмчит зэсийн компани болох Эрдэнэтийн авлигыг ил болгохоор ажиллаж байсан бөгөөд түүнийг амыг нь таглахын тулд тавьсан саналаас татгалзаж, гэрээ байгуулахгүй гэсний дараагаар тус компанийн нийлүүлэгчдийн нэг нь Болортуяагийн эсрэг шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан байдаг.
Энэ бол Монгол дахь хэвлэлийн эрх чөлөөнд халдсан хамгийн сүүлийн тохиолдол юм. “Zarig.mn”-ийн сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийн хувьд гэхэд 2019 онд 12 удаа, 2020 онд 4 удаа хэн нэгнийг гүтгэсэн гэх шалтгаанаар буруутгадсан. Эдгээр хэргийг түүний мэдээнд нэр нь дурдагсдан улс төрчид өдөөсөн юм. Хэдийгээр тэрээр энэ бүгдийг амжилттай даван гарсан ч түүний эсрэг гаргасан нэг нэхэмжлэлд Монголын жирийн сэтгүүлчийн 2 сарын дундаж цалинтай тэнцэх хэмжээний /800 ам доллар/ торгуулийг төлөх ёстой хэвээрээ байгаа юм.
Египтэд төр засаг нь хэвлэл мэдээллийн байгууллага дахь хяналтыг нэмэгдүүлэх, мөн худал мэдээлэл тараасан сэтгүүлчдийг хорихын тулд коронавирус цар тахал буюу Ковид-19-ийг ашиглаж байна. “Эмнести интернэшнл” олон улсын байгууллагын мэдээлсэнээр төрөөс гаргасан тодорхой дүрэм, журмыг мөрдөөгүй хараат бус, чөлөөт хэвлэл мэдээллүүдэд ажлаа алдах, эсхүл улам дордуулж байцаалт өгөх, шоронд хоригдох эрсдэл бий болж байна гэсэн юм.
Бенин дэх Игнасо Сосөү шиг зарим сэтгүүлчид ажлынхаа явцад төрийн албан хаагчийг дурдсаныхаа төлөө хоригдож байгаа талаар Сэтгүүлчдийг хамгаалах хорооноос мэдээлж байна.
Сэтгүүлчийн эсрэг үйлдэж буй гэмт хэрэг дэлхий дахинд өсч байгаа бөгөөд Засгийн газрууд сэтгүүлчдийг хамгаалахын тулд нэн даруй арга хэмжээ авах шаардлагатай байна. Хамгийн гол нь бидэнд нөлөөлж буй авлигыг илчлэхийн тулд ажиллаж буй сэтгүүлчидтэй бид нэгдмэл байгаагаа илэрхийлэх ёстой юм.
Эх сурвалж: https://www.transparency.org
Үзэл бодол
С.Эрдэнэболд: Парламент хүний эрхийг тогтолцооны төв болгохоор ажиллаж байна
Улсын Их Хурлын Хүний эрхийн дэд хорооны дарга С.Эрдэнэболдтой ярилцлаа.
-Хүний эрхийг хангах, хамгаалахад манай эрх зүйн орчин ямар байна вэ?
-Би 2024 оны 10 дугаар сарын 22-нд Дэд хорооны даргаар сонгогдсон. Түүнээс хойш хүний эрхийг зүгээр нэг нийгмийг доргиосон, шуугиан тарьсан үед хөндөж яриад өнгөрдөг бус, эрх зүйн орчинд тогтвортой, тасралтгүй анхаарч шинэчлэл хийх шаардлагатайг ойлгосон. Хууль тогтоох байгууллагын хувьд бид зөвхөн хууль батлаад зогсох биш, түүний хэрэгжилт, хүний эрхэд үзүүлэх нөлөөлөлд хяналт тавих үүрэгтэй.
-УИХ энэ бүрэн эрхийнхээ хугацаанд бүх үйл ажиллагаагаа “хүн төвтэй” байхаар тодорхойлж, стратегиа баталсан, энэ хүрээнд хүний эрхийн чиглэлд ямар ахиц гарч байна вэ?
-Энэ стратеги бол парламентын үйл ажиллагааг илүү чадавхжуулах, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, гарч буй шийдвэр бүр хүний эрхийн шалгуурыг давах ёстой гэдэг хатуу үзэл баримтлалтай. Өнгөрсөн намрын чуулганаар л гэхэд 100 орчим шийдвэр, хууль, тогтоол гарсан. Улсын Их Хурлаас гарч буй аливаа шийдвэр хүний эрхийг зөрчихгүй байх зарчмыг бид баримталж ажиллаж байна.
-Хүний эрхийн дэд хороо иргэний нийгмийн байгууллагуудтай байнгын уулзалт зохион байгуулаад багагүй хугацаа өнгөрсөн. Энэ механизм хэр үр дүнтэй байна вэ?
-Хүний эрхийн дэд хороо 2024 оны 12 дугаар сараас эхлэн сар бүрийн хоёр дахь долоо хоногийн Лхагва гарагт төр хувийн хэвшил, төрийн бус байгууллагууд, олон улсын байгууллагууд, судлаачидтай хамтран, хүний эрхийг хангах, хамгаалах чиглэлээр сэдэвчилсэн уулзалт-хэлэлцүүлгийг хийж байна. Бодлогын түвшинд санал дэвшүүлж, хэлэлцдэг. Үүний үр дүнд хүний эрхийн чухал асуудлуудыг нийгмийн олон талт оролцоотойгоор хэлэлцэж, гарц шийдэл гаргаж эхэлсэн. Тухайлбал, өнгөрсөн оны 12 дугаар сард UPR буюу НҮБ-ын Хүний эрхийн Зөвлөлийн ээлжит нэгдсэн хэлэлцүүлэгт илгээх Монгол Улсын тайлангийн талаар, энэ оны 1 дүгээр сард НҮБ-ын зөвлөмжийн хэрэгжилтийн тухай, 3 дугаар сард хүүхдийн хорих ангийн нөхцөл байдлыг, 4 дүгээр сард Байгаль орчны холбогдох хууль тогтоомж дахь хүний эрх хэрэгжилтийн талаар, 5 дугаар сард гэр бүлийн хүчирхийллийн нөхцөл байдал, гарц шийдлийн талаар онцлон, хэлэлцсэн байна.
-Эрх зүйн орчныг сайжруулах чиглэлээр ямар алхамууд хийгдэж байна вэ?
-Хамгийн энгийн жишээ гэхэд төрийн байгууллага хоорондын уялдаа муу, мэдээллийн зөрүү нь хүний эрхийн асуудалд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Нэг асуудлаар байгууллага бүр өөр мэдээлэлтэй, нэг сэдвийн талаар өөр ойлголттой ажиллаж байна. Хууль тогтоогчдын зүгээс үүнийг төрийн байгууллага хооронд уялдаагүй байдал, тогтолцооны хийдэл гэж үзэж байгаа.
Монгол Улсад өнөөдрийн байдлаар 2000 гаруй журам нийгмийн харилцааг зохицуулж, тэдгээрт хүний эрхийг хязгаарлаж, зөрчсөн заалтууд байх нь түгээмэл байна. Бид энэ байдлыг өөрчилж, хүний эрхийг хязгаарлах бол зөвхөн хуульд үндэслэн, байж болох хамгийн бага хэмжээнд хязгаарладаг болох эрх зүйн шинэчлэл хийх зорилттойгоор шат дараалсан ажлуудыг хийж, хэрэгжүүлж байна.
Парламентын гишүүн “…иргэн, улсын ашиг сонирхлыг эрхэмлэн, … Монгол Улсын Үндсэн хуулийг дээдлэн сахиж…” гэж тангараг өргөдөг бөгөөд энэ агуулгаараа “хүний эрхийг хамгаалах” тангарагтай гэсэн үг. Бид тангарагаа сахиж, ажил хэрэг болгохын тулд парламентын хяналтын чиг үүргээ илүү эрчимжүүлж, хариуцлагатай гүйцэтгэх шаардлагатай.
-Улсын Их Хурал энэ бүрэн эрхийнхээ хугацаанд "хүн төвтэй" стратегийг хэрэгжүүлснээр ямар үр дүнд хүрэх вэ?
-Хүний эрхийн асуудал нь ямар нэг даргын пи ар, эсвэл сонгуулийн үеэр ярьдаг сэдэв биш. Энэ бол чөлөөт, ардчилсан нийгмийн суурь, үнэт зүйл. Хүний эрхийг хамгаалах нь Улсын Их Хурлын гишүүн бүрийн, төрийн байгууллага бүрийн, төрийн бүх шатны байгууллагын үүрэг юм.
Парламентын үнэт зүйл нь олон хууль баталснаараа бус, баталсан хуулиуд нь амьдрал дээр хүний эрхийг бодитойгоор хангаж, хамгаалж чадсан эсэхээр хэмжигдэнэ. Иргэн бүрийн жижиг мэт санагдах асуудлыг ч томруулж харж, хамгаалж, шийдвэрлэх нь парламентын хариуцлага юм.
Үзэл бодол
Өнөөдөр Аугаа их Ялалтын баярын өдөр
Өнөөдөр тавдугаар сарын 9. Аугаа их Ялалтын баярын 80 жилийн ойн өдөр. Мөн хүн төрөлхтөн хор уршгийг нь хэзээ ч үл мартах аймшигт дайны утаагаар дэлхийг нөмөрч, 71 сая хүний халуун амийг авч одсон Дэлхийн хоёрдугаар дайн Европын бүс нутагт дуусч фашист Герман шударга ёсны төлөө тэмцэгч олон улсын эв нэгдлийн хүчний өмнө үг дуугүй бууж өгсөн түүхт өдөр.
Тус дайны үеэр амь үрэгдэгсдийн олонх нь энгийн иргэд, хүүхэд, эмэгтэйчүүд байсан гэдэг. Дэлхийн II дайнд 61 улс орон, дэлхийн хүн амын 80 орчим хувь оролцож, 110 сая гаруй хүн цэргийн албанд татагдсан тоо баримт бий. Дайны нийт өртөг нь 1944 оны ханшаар триллион америк доллар болсон нь түүхэн дэх хамгийн өндөр өртөгтэй дайн гэж тооцогддог.
Хүн төрөлхтний түүхэн дэх хамгийн том энэхүү зэвсэгт мөргөлдөөний үеэр тэр үеийн ЗХУ-ын дайчид фашистын Герман болон тэдний холбоотнуудын 600 дивизийг бут ниргэжээ. ЗХУ-ыг эзлэн авахаар төлөвлөж байсан Адольф Гитлерийн армийн цахилгаан дайны төлөвлөгөө Москвагийн дэргэдэх тулалдааны үеэр нуран унасан. Зөвлөлтийн дайчид Сталинградаас Берлин хүртэл ялалт байгуулж явахдаа фашистуудад эзлэгдсэн Европ тивийн талыг чөлөөлжээ. Фашистын Герман үг дуугүй бууж өгөх актад тавдугаар сарын 8-нд төв Европын цагаар 22.43 минут буюу Москвагийн цагаар тавдугаар сарын 9-ний 00.43 цагт гарын үсэг зурсан юм.
НҮБ-ын шийдвэрээр дэлхийн II дайны дурсамж, эвлэрлийн өдөр болгон энэ өдөр Орос улсад хүн төрөлхтний түүхийн хамгийн аймшигт дайнаас эргэж ирээгүй төрөл төрөгсдөө гэр бүл, төрөл төрөгсөд нь дурсан санаж, Парист Францын төрийн тэргүүн нэр нь тодорхойгүй цэргийн булшинд цэцэг өргөн, цэргийн анги ёслон жагсдаг байна. Германд энэ л өдрийг нацизмаас чөлөөлөгдсөн өдөр гэж хүндэтгэн тэмдэглэдэг.
1945 оны тавдугаар сарын 9. Монголчуудын хувьд ч нэн чухал түүхэн тэмдэглэлт өдөр. Монголчууд бид ч энэ дайны хор уршгийг чамгүй амсаж, эрэлхэг хөвгүүд маань эх орноо хамгаалан тулалдаж явсан түүх хуучраагүй байна. Фашизмын эсрэг тэмцэлд амь насаа алдсан дэлхийн улс орнуудын эрэлхэг хүмүүс, тэдний дунд цусаа урсган, эрэлхэгээр тулалдаж, тэмцэж асан Монгол угсаатан олон зуун охид, хөвгүүдийн гэгээн дурсгалыг бүгд чимээгүй мэхийн зогсож хүндэтгэе!
Үзэл бодол
Л.Оюун-Эрдэнэ: “Эгийн голын УЦС” төслийг богино хугацаанд эхлүүлэхийн төлөө Засгийн газар ажиллана
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын Хантай багийн нутаг Эг, Сэлэнгийн бэлчирт байрлах “Эгийн голын усан цахилгаан станц” төслийн талбайд ажиллалаа.
Тус төсөл нь Засгийн газрын хэрэгжүүлэх 14 мега төслийн тавдугаарт эрэмбэлэгдсэн импортын эрчим хүчийг багасгах, Төвийн бүсийн өсөн нэмэгдэж буй эрчим хүчний хэрэглээг хангах чухал ач холбогдолтой төсөл юм.
Эрчим хүчний яам болон Монгол-Оросын хамтарсан экспертийн ажлын хэсгээс төслийн явц, цаашид анхаарах асуудлын талаар танилцууллаа. Уг төсөл Байгал нуурын биологийн олон янз байдал, дэлхий цэвэр усны нөөцөд сөрөг нөлөө үзүүлж магадгүй гэсэн шалтгаанаар олон жил гацсан.
“Дэлхийн өвийн хороо, ОУБХХ-ноос “Эгийн голын УЦС төслийг дангаар хэрэгжүүлэх нь Сэлэнгэ мөрөн, Байгал нуурын экосистемд мэдэгдэхүйц нөлөөлөл үзүүлэхгүй” болохыг тэмдэглэжээ. Гэхдээ төслийн байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээг ЮНЕСКО-ийн аргачлал болон олон улсын стандартын дагуу боловсруулах чиглэл өгсөн байна.
Энэ хүрээнд 2025-2026 онд Эгийн голын УЦС-ын Сэлэнгэ мөрний сав газрын экосистемд үзүүлэх өөрчлөлтийг тодорхойлох судалгаа, байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээ, УЦС-ын туслах боомт болон үндсэн ТЭЗҮ-ийн нэмэлт судалгаа хийж, төслийн бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх бэлтгэл ажлыг хангана. Монгол-Оросын Экспертийн ажлын хэсэг 2026 оны эхний хагаст багтаан эцсийн дүгнэлт гаргахаар тохиролцжээ. Салбарын сайд нар төслийг хэрэгжүүлэхэд анхаарч байгаа бөгөөд судалгааны ажлуудад шаардлагатай санхүүжилтийг тухай бүр шийдвэрлэн ажиллахаа илэрхийлсэн юм.
Төслийн нөлөөллийн бүс дэх иргэд буюу Хантай, Баянгол багийн иргэд энэхүү төслийг ажил хэрэг болохыг 35 жил хүлээсэн, бүрэн дүүрэн дэмжиж байгаа, уг төслийг урагшлуулахын тулд төлөө ажиллаж Ерөнхий сайдад талархал илэрхийлээд, Засгийн газрын бодлого, шийдвэрийг дэмжихээ хэлж байлаа.
Мөн иргэд энэ уулзалтын үеэр өөрсдийн санаачилсан орон нутгийн хөгжлийг дэмжих, байгалийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх “Хантай” цогцолборын төслөө Ерөнхий сайд танилцууллаа.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Хойд бүсийн анхдугаар зөвлөгөөнд оролцогчид санал нэгтэйгээр Эгийн голын УЦС төслийг бүс нутагтаа хэрэгтэй, нэн яаралтай хэрэгжүүлэх ажлын нэгдүгээрт эрэмбэлснийг дурдаад улс орны эдийн засагт ач холбогдолтой мега төслийг нэгдсэн ойлголтоор дэмжиж байгаа нутгийн иргэдэд талархал илэрхийлэв. Эгийн голын УЦС-ын төслийг богино хугацаанд эхлүүлэхийн төлөө Засгийн газар бүхий л хүчээ дайчлан ажиллана гэлээ.
