Цаг үе
Аливаа зүйлийн төлөөх мөнгө: Мөнгөн гуйвуулга нь авлигын эсрэг нөлөөтэй юу?
Мөнгөн гуйвуулга буюу цагаачдын гэр бүл, найз нөхдөө тэжээхийн тулд илгээж буй мөнгө, бараа бүтээгдэхүүн нь хөгжиж буй орнуудад улам бүр чухал болж байна. Гаити, Гондурас, Тажикстан зэрэг орнуудад мөнгөн гуйвуулга нь тус тусын ДНБ-ий 20 гаруй хувийг бүрдүүлдэг. Сонирхолтой нь, эдгээр мөнгө хүлээн авагч орнуудын ихэнх нь Транспэрэнси Интернэшнл байгууллагын авлигын төсөөллийн индексээр дэлхийн хамгийн их авлигад идэгдсэн орнуудын тоонд багтдаг. Хэдийгээр энэ хамаарал нь учир шалтгааныг дангаараа тодорхойлдоггүй ч их хэмжээний мөнгөн гуйвуулгын урсгал нь хүлээн авагч улс дахь авлигад ямар нэгэн чухал нөлөө үзүүлж байна уу? гэсэн асуулт урган гарч байна.
Гайхалтай нь энэ асуултыг шинжлэх ухааны бүтээлд "бараг үл тоомсорлодог". Мөнгөн гуйвуулга ба авлига хоёрын уялдаа холбоог судалсан цөөхөн хэдэн судалгаа байдаг бөгөөд энэ сэдвээр бичсэн цөөн тооны баримт бичгүүд нь өөр хоорондоо тэс өөр дүгнэлтэд хүрч байна.
Энэ бүтээлүүдийн нийтлэг үзэл баримтлал бол тухайн улс руу их хэмжээний мөнгөн гуйвуулга хийх нь тухайн улс доторх авлигыг нэмэгдүүлэх магадлалтай гэж үздэг. Яагаад ийм байдгийн гол шалтгаан нь мөнгөн гуйвуулга нэмэгдэхийн хэрээр авлига авсан албан тушаалтнуудад илүү их мөнгө олдох боломжтой болдог. Жишээлбэл, мөнгөн гуйвуулга хүлээн авсан хүмүүс энэ мөнгөөр зөвхөн албан ёсны ажилчдыг хахуульдах замаар олж авах боломжтой бараа, үйлчилгээг худалдан авахад ашиглахыг хүсдэг. Үнэн хэрэгтээ авлига өгөх магадлалтай хүмүүсийн нийлүүлэлт нэмэгдэхийн хэрээр авлига авагчдын эрэлт нэмэгддэг.
Мөнгөн гуйвуулга яагаад илүү их авлигатай холбоотой байж болох тухай хоёр дахь үндэслэл бол хувь хүмүүс гадаадад байгаа хамаатан садан, найз нөхдөөсөө мөнгө авах үед тэдгээр хүлээн авагчид дотоодын Засгийн газраасаа бага хамааралтай байдаг явдал юм. Тэд авлигад шууд өртөх болон цэвэр засаглалыг шаардах үйл ажиллагаа явуулах магадлал бага байдаг. Энэ нь төрийн албан хаагчдад авлигын хэрэгт ороход зардал багатай болгодог. Өөрөөр хэлбэл, мөнгөн гуйвуулга нь авлигыг хүлээн авагчдыг илүү тэсвэртэй болгодог. (Энэ үндэслэл нь эхний үндэслэлтэй зарим талаараа зөрчилдөж байгааг тэмдэглэх нь зүйтэй: Эхний үндэслэл нь мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчид авлигад идэгдсэн албан тушаалтнуудын нөлөөнд илүү өртөх магадлалтай гэж үздэг. Харин хоёр дахь үндэслэл нь хүлээн авагчийн орлогыг нэмэгдүүлэх нь тэднийг дотоодын авлигад өртөх магадлал багатай гэж үзэж байна.)
Мөнгөн гуйвуулга авлигыг нэмэгдүүлэх магадлалтай гэсэн санаа нь зөн совинтой мэт санагдаж болох ч эргэлзээ төрүүлж байна. Үнэн хэрэгтээ, бусад хүчин зүйлсийн нөлөөг тооцсоны дараа их хэмжээний мөнгөн гуйвуулгын урсгал нь авлигын түвшин бага байгаатай холбоотой байж болох зарим нотолгоо байдаг. Яагаад ийм байж болох вэ? Мөнгөн гуйвуулга авлигыг бууруулдаг гэж үзэж байгаа хүмүүсийн хувьд дээрх хоёр үндэслэл нь эргэлзээ төрүүлж байна:
Нэгдүгээрт: Мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчид илүү их мөнгөтэй болсноор авлигад идэгдсэн доод түвшний албан тушаалтнуудын сонирхлыг татахуйц бай болж болох ч, мөнгө хүлээн авагчдын эдийн засгийн байр суурь нэмэгдэж байгаа нь эдгээр хээл хахуулийг төлөхийг эсэргүүцэхэд хүргэж болох юм. Түүнчлэн, авлига авах хандлагатай байж болох төрийн доод түвшний зарим албан тушаалтнууд өөрсдөө мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчид байдаг тул нэмэлт орлогын эх үүсвэр болох хахуульд найдах нь бага байдаг. (Энэ сүүлчийн зүйл бол хүнд сурталтай хүмүүсийн цалинг нэмэгдүүлэх нь бага хэмжээний хээл хахуулийг бууруулж чадна гэсэн танил аргументийн хувилбар юм.)
Хоёрдугаарт: Мөнгөн гуйвуулга авлигыг ихэсгэдэг гэж үздэг хүмүүсийн хувьд тухайн мөнгийг хүлээн авагч байгаа хүмүүс төрөөс хамаарал багатай байх нь авлигын эрсдэлийг бууруулдаг гэж үзэж байгаа бол харин эсрэг байр суурьтай хүмүүсийн хувьд мөнгө хүлээн авагчид нь төрөөс хамаарал бага байх нь ард түмнээсээ алдсан улс төр, мөнгөний дэмжлэгийг эргүүлэн авахын тулд авлигад идэгдсэн байгууллагуудыг шинэчлэх дарамтыг албан тушаалтнуудад үүсгэдэг гэж үзэж байна. Нэмж дурдахад, мөнгө хүлээн авагчдын орлогын гадаад эх үүсвэр нь институтийг сайжруулахын тулд төрд шахалт үзүүлэх эрмэлзлийг бууруулдаг хэдий ч тэдний орлого өндөр байснаар дагаад хариуцлагаа нэмэгдүүлэхийг шаарддагтай холбоотой байж болох юм.
Эдгээр эсрэг байр суурийг баримталж буй хүмүүс тус бүр тодорхой, хязгаарлагдмал, эмпирик судалгаанаас дэмжлэг авсан байдаг. Эдгээр дүгнэлтийн зөрүүг юу тайлбарлаж байна вэ?
Цөөн тооны судалгаа нь учир шалтгааны механизмыг ялгаж, үнэлэхэд хүндрэлтэй байгаа тул тодорхой зүйл хэлэхэд хэцүү ч одоо байгаа судалгааг нарийвчлан судлах нь ялгаатай үр дүнг тайлбарлаж болох хоёр чухал хүчин зүйлийг харуулж байна.
Нэгдүгээрт: Мөнгөн гуйвуулгын мөнгийг хүлээн авагч улсын авлигад үзүүлэх нөлөө нь тухайн улсын Засгийн газар хэр ардчилсан эсэхээс шалтгаална. Ардчилсан муутай төр нь олон нийтийн өмнө хариуцлага багатай байдаг тул мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчдын зүгээс ирж буй шинэчлэлийн дарамтад хариу үйлдэл үзүүлэх нь бага байх болно. Цаашилбал, мөнгөн гуйвуулга нь хүн амыг бараа, үйлчилгээгээр хангахад зарцуулагдах төрийн эх үүсвэрийг чөлөөлдөг тул ардчилсан дэглэм багатай улс төрийн өрсөлдөөнийг (ялангуяа цэргийн зардлыг) зогсоох үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхэд эдгээр нөөцийг ашиглах магадлалтай бөгөөд энэ нь авлигыг нэмэгдүүлэх хандлагатай байдаг.
Хоёрдугаарт: Мөнгөн гуйвуулга илгээгч улсын байгууллагууд (өөрөөр хэлбэл цагаачид ажиллаж байгаа улс) эх орондоо байгаа мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчдын зан байдлыг тодорхойлоход үүрэг гүйцэтгэдэг. Илүү ардчилсан институт бүхий улс оронд амьдарч буй цагаачид мөнгөтэйгөө хамт тодорхой үнэт зүйлсийг дамжуулж болох бөгөөд эдгээр нь хүлээн авагчид мөнгийг хэрхэн зарцуулдаг (эсвэл зарцуулдаггүй) талаар мэдээлдэг. Илүү ардчилсан орнуудаас илгээсэн мөнгөн гуйвуулга хүлээн авагчид улс төрийн оролцоо, авлигатай тэмцэх хөтөлбөрийг дэмжих замаар эх орондоо ардчиллын үнэт зүйлсийг сурталчлах магадлал өндөр байдаг.
Хэрэв эдгээр таамаг үнэн зөв бол Орос Улс дахь цагаач ажилчдын мөнгөн гуйвуулгаа голчлон явуулдаг автократ улс болох Тажикстан Улсын авлигын асуудлыг улам хурцатгах магадлалтай юм. Гэвч Гаити Улс шиг автократ болон ардчиллын хооронд тэмцэж байгаа, АНУ-д ажиллаж, амьдарч байгаа цагаачдын тоо ихтэй улсад мөнгөн гуйвуулга нь илүү эерэг нөлөөтэй байж магадгүй юм.
Дахин хэлэхэд, одоогоор бидэнд мөнгөн гуйвуулгын түвшин хүлээн авагч орнуудын авлигад хэрхэн нөлөөлж байгааг тодорхой хэлэх хангалттай мэдээлэл байхгүй байна. Цаашид энэ сэдвээр хийх судалгаа нь илгээгч болон хүлээн авагч орнуудын байгууллагуудын харьцангуй ач холбогдлыг илүү нарийвчлан судалж, шилжилт хөдөлгөөний янз бүрийн замууд авлигад хэрхэн нөлөөлж байгааг авч үзэх ёстой. Судалгааны явц ахих тусам цагаачдыг хүлээн авч буй улс орнууд дотооддоо цагаачдад дэмжлэг үзүүлж, эдийн засгийн боломжуудыг санал болгосноор авлигатай тэмцэх хөтөлбөрөө гадаадад сурталчлах боломжтой гэдгийг мэдэж болно.
Цаг үе
Газрын тосны хайгуулын Хэрлэнтохой XXVIII талбайд бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ байгуулав
Монгол Улсын Засгийн газрын 2024 оны 10 дугаар сарын 23-ны өдрийн 137 дугаар тогтоолоор Газрын тосны хайгуулын Хэрлэнтохой XXVIII талбайд “Монголиа Фойсон Энержи” ХХК-тай Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу байгуулах эрхийг Ашигт малтмал, газрын тосны газарт олгосон юм.
Энэ хүрээнд Ашигт малтмал, газрын тосны газрын дарга Л.Баярмандал “Монголиа Фойсон Энержи” компанийн гүйцэтгэх захирал Мен Зи Ли нар Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг өнөөдөр үзэглэлээ.
Ёслолын арга хэмжээнд Ашигт малтмал, газрын тосны газрын Газрын тосны бүтээгдэхүүний газрын дарга Б.Түвшинжаргал, Төрийн захиргааны удирдлагын газрын дарга Ш.Ганхуяг, Газрын тосны хайгуулын хэлтсийн дарга Э.Мөнх-Ирээдүй, Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн яамны Эрдэс баялгийн бодлогын газрын Газрын тосны бодлого хариуцсан ахлах шинжээч А.Пүрэв болон яам, агентлагийн холбогдох газрын удирдлагуудаас гадна “Фойсон Энержи Холдингс Лимитед” компанийн хөрөнгө оруулагч “Бээжин Фуайер хөрөнгө оруулалт” компанийн захирал Луй Күн нарын бусад зочид төлөөлөгчид оролцов.
Монгол Улс газрын тосны бүтээгдэхүүний хэрэгцээгээ дотоодын эх үүсвэрээр хангахыг зорин, Дорноговь аймгийн Алтанширээ сумын нутагт Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийг барьж, 2027 онд ашиглалтад оруулахаар ажиллаж байна. Иймд тус үйлдвэрийг түүхий тосоор хангах, нөөцийг нэмэгдүүлэхэд “Монголиа Фойсон Энержи” ХХК-ийн Хэрлэнтохой XXVIII талбайн хайгуулын ажил маш чухал үүрэгтэй гэдгийг Ашигт малтмал, газрын тосны газрын дарга Л.Баярмандал нээлтэд хэлсэн үгэндээ онцоллоо.
Мөн тэрбээр “Монгол Улсын урт, дунд хугацааны хөгжлийн бодлогод газрын тосны хайгуулын ажлыг эрчимжүүлж, нөөцийг өсгөх, олборлолтыг нэмэгдүүлэх зорилтыг тусгаж, эдийн засгийн үр өгөөж өндөртэй төслүүдэд хөрөнгө оруулагчдыг урьж, эрх зүйн таатай, тогтвортой орчин бүрдүүлэхэд онцгой анхаарч, олон шинэчлэл хийсэн энэ цаг үед та бид энэхүү гэрээг үзэглэж байна. Тиймээс газрын тосны салбарын төр засгийн бодлого, хууль тогтоомжтой уялдаж, хариуцлагатай уул уурхайн зарчмыг хэрэгжүүлж, орон нутагтайгаа харилцан ойлголцож, сум, орон нутгийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулах, байгаль орчин, нийгмийн нөлөөллийг харгалзах, үйл ажиллагаагаа сурталчлан таниулах зэргээр гэрээгээр хүлээсэн үүргээ сайтар биелүүлж ажиллах”-ыг “Монголиа Фойсон Энержи” компанийн удирдлагуудад сануулж, эрэл хайгуулын ажилд нь амжилт хүссэн юм.
“Монголиа Фойсон Энержи” компанийн гүйцэтгэх захирал Мен Зи Ли хэлсэн үгэндээ “Монгол Улсын холбогдох бүх л хууль тогтоомжийг чанд мөрдөж, гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлж ажиллана” гэдгээ илэрхийлэв.
Газрын тосны хайгуулын Хэрлэнтохой XXVIII талбайд “Монголиа Фойсон Энержи” ХХК-тай байгуулсан энэхүү гэрээ нь Монгол Улсын Засгийн газар газрын тосны хайгуулын шинэ талбайд 8 жилийн дараа хийж буй Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ юм.
“Монголиа Фойсон Энержи” ХХК нь хайгуулын 8 жилийн хугацаанд нийт 49,7 сая ам.долларын хөрөнгийг хайгуулын талбайн геологийн мэдээлэл цуглуулах, тайлал хийх, соронзон болон хүндийн хүчний судалгаа 20,000км2, 2 хэмжээст чичирхийллийн судалгаа 2000 тууш/км, 3 хэмжээст чичирхийллийн судалгаа 400 км2 талбайд тус тус хийж, хайгуулын 13 цооног өрөмдөх, дээжлэлт, цооногийн иж бүрэн судалгаа, туршилт, шингэн хагалбар, хайгуул, судалгаа, нөөцийн тайлан боловсруулах зэрэг ажлуудад зарцуулахаар төлөвлөсөн бөгөөд байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх ажилд 575,000 ам.долларыг зарцуулахаар төлөвлөсөн байна.
“Монголиа Фойсон Энержи” ХХК-ийн хөрөнгө оруулагч “Бээжин Фуайер хөрөнгө оруулалт” ХХК нь 2007 оноос хойш газрын тос, уламжлалт бус газрын тосны хайгуул, ашиглалтын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж ирсэн олон улсын туршлагатай компани бөгөөд тус талбайд өрөмдлөг, шингэн хагалбар болон каротажийн ажлуудыг гүйцэтгэнэ гэж Ашигт малтмал, газрын тосны газраас мэдээллээ.
Цаг үе
Хог шатсан дуудлага нэмэгдэх хандлагатай байна
Он гарснаас хойш нийслэлийн хэмжээнд гал түймрийн 1700 гаруй дуудлага бүртгэгдэж, үүнээс 17 хувийг хогийн цэг, хогийн суваг шатсан дуудлага мэдээлэл эзэлж байна.
Сүүлийн өдрүүдэд энэ төрлийн дуудлага нэмэгдэх хандлагатай байна.
Иймд хогийн суваг, хогийн цэгт ил гал гаргахгүй, тамхины ишийг бүрэн унтрааж, аюулгүй байдлаа хангахыг Нийслэлийн Онцгой байдлын газраас онцгойлон анхааруулж байна.
Цаг үе
Хилийн зурваст зөвшөөрөлгүй нэвтэрч, хулгайн ан хийх гэж байсан иргэдийг саатууллаа
Хилийн цэргийн 0277 дугаар ангийн ... дугаар салбарын хариуцсан хэсэгт 2024 оны 11 дүгээр сарын 18-ны өдөр Завхан аймгийн Баянтэс сумын Хачиг багийн 6 иргэн 1 автомашин, 5 морин уналгатайгаар хулгайн ан хийх зорилготойгоор хилийн зурваст зөвшөөрөлгүй нэвтэрчээ.
Тус ангийн хилчид дээрх хэргийг илрүүлэн хуулийн дагуу шийдвэрлэлээ гэж Хил хамгаалах ерөнхий газраас мэдээллээ.
