Үзэл бодол
Б.Гантулга: Зах зээлийн зарчимд шилжвэл ипотекийн зээлийг төрийн оролцоогүй олгох нөхцөл бүрдэнэ
“Зууны мэдээ” сонин цаг үеийн хамгийн эрэлттэй, сонирхол татсан эрхмүүдийг “Трэнд зочин” буландаа онцолдог билээ. Ээлжит зочноор Монголын Ипотекийн корпорацийн гүйцэтгэх захирал Б.Гантулгыг урьж, ярилцлаа.
-Иргэдэд олгодог ипотекийн зээлээс Монголын Ипотекийн корпораци /МИК/ ашиг олоод байна. Хэрэв МИК дундаас нь хувь авдаггүй бол зээлийн хүү зургаагаас бага байх боломжтой гэсэн мэдээлэл цацагдлаа. Үүн дээр таниас албан ёсны тайлбар сонсмоор байна?
-Иргэдэд зургаан хувийн хүүтэй ипотекийн зээл олгоход манай компанийн оролцоо байдаггүй.
Үүнийг зээл олгодог процесстой холбон тайлбарлая. Засгийн газрын ипотекийн зээлийн хөтөлбөрийн хүрээнд Монголбанкнаас арилжааны банкуудад эх үүсвэрийг олгодог. Арилжааны банкууд шалгуур хангасан иргэдэд зээл олгодог. Тухайн зээл нь орон сууц худалдаж байгаа барилгын компаниудад очдог. Ингэхээр энэ зээлээс Монголын Ипотекийн корпораци ашиг олох үндэслэл байхгүй.
Монголын Ипотекийн корпораци бол хоёрдогч зах зээлд үйл ажиллагаа явуулдаг санхүүгийн байгууллага юм. Манай компани нэгэнт олгочихсон зээлийг арилжааны банкуудаас худалдаж авдаг. Тэр зээлээ багцалж үнэт цаас буюу ипотекийн зээлээр баталгаажсан бонд болгодог. Энэ бондоо хөрөнгө оруулагчдад худалддаг үйл ажиллагаа явуулдаг. Тодруулбал, арилжааны банкуудаас худалдаж авсан зээл бидний үүсгэн байгуулсан тусгай зориулалттай компанид очдог. Тусгай зориулалттай компани (ТЗК) нь ипотекийн зээлээр баталгаажсан бонд гаргах зориулалтаар байгуулагддаг, үнэт цаас гаргагч МИК-ийн охин компани юм. Зээлийн эрсдэлийг тусгай зориулалттай компани өөрөө үүрдэг. Ийм эрсдэлээс сэргийлэх нөөц сан зайлшгүй шаардлагатай. Энэ шаардлагын хүрээнд ипотекийн зээл олгох хөтөлбөр эхэлсэн 2013 оноос хойш тухайн зээлийг худалдаж авсан тусгай зориулалттай компаниудын нөөц сан хуримтлагдсаар 282 тэрбум төгрөг болсон юм. Үүнийг МИК-ийн цэвэр ашиг гэж мэдээлсэн. Тийм биш.
Мөн компани үйл ажиллагаа явуулж байгаа бол шимтгэл авахаас өөр гарцгүй. Олон төрлийн зардал гарч байгаа учир шимтгэл авч байгаа. Гэхдээ иргэдээс шимтгэл авдаггүй. Тухайн зээлийг худалдаад авсан тусгай зориулалттай компаниас авдаг. Тусгай зориулалтын компанийг анх байгуулагдах зардлыг нь бид төлдөг. Тус компани орлогоо банкуудаар дамжуулж авдаг. Үйлчилгээ үзүүлсний төлбөрийг банкуудад олгоно. Үнэт цаас болгох ажлыг гардан хийсэн байгууллагад шимтгэл төлнө. Энэ мэтчилэн олон төрлийн зардал иргэдээс бус тусгай зориулалтын компаниас гардаг.
ЗЭЭЛИЙН ТӨЛӨЛТИЙГ ХОЙШЛУУЛСАН ЗАРДЛЫГ МИК НӨӨЦ САНГААСАА ГАРГАСАН
-Хуримтлагдсан нөөц санг эрсдэл үүссэн тохиолдолд гэхээр иргэд зээлээ төлж чадахгүйд хүрвэл ашигладаг гэж ойлголоо. Цар тахалтай холбоотой Засгийн газар ипотекийн зээлийн төлөлтийг хойшлуулсан. Энэ алдагдлыг бас нөөц сангаас гаргасан уу?
-Ипотекийн зээлийн хүүг төлөх хугацаа 30 жил буюу урт. Энэ хугацаанд ямар нэгэн шалтгаанаар иргэн зээлээ төлж чадахгүйд хүрэх эрсдэлтэй. Тухайлбал, эдийн засгийн чадамж буурахад өрхийн орлогод нөлөөлж зээлээ төлж чадахгүйд хүрэх тохиолдол гарна. Нөөц сангийн нийт багцын нэг хувийг зээлээ төлж чадахгүйд хүрсэн иргэдэд зарцуулдаг. Бонд эзэмшигчдэд төлбөрийг нь бид цаг бүр төлөх үүрэгтэй учир зээлийн хүү орж ирэхгүй тохиолдолд энэ мөнгийг төлөхийн тулд тодорхой эх үүсвэр хэрэгтэй. Энэ нь нөөц сан юм. Нөөц сангаас тусгай зориулалтттай компаниас ямар нэгэн зарлага гарахгүй. Хуримтлуулж байгаад шаардлагатай үед зарцуулдаг.
Цар тахал нөөц сангийн үр ашгийг бидэнд маш сайн ойлгууллаа. COVID-19-ийн эрсдэлээс иргэдээ хамгаалахын тулд Засгийн газар он дуустал ипотекийн зээлийн хүүг хуримтлуулахгүйгээр хойшлуулах шийдвэр гаргасан. Тухайн үед МИК арилжааны бусад байгууллагатай хамтраад аль болох иргэдэд чирэгдэл учруулахгүй байхаар зээлийн хүүгийн төлөлтийг хойшлуулсан. Энэ хугацаанд нийт зээл авсан иргэдийн 87 хувь нь зээлийн төлөлтийг хойшлуулах хүсэлтэд хамрагдсан. Ингэснээр иргэд зээлийн хүүгээ хоёр жилийн хугацаанд төлөхгүй болсон. Гэвч тусгай зориулалттай компаниудын бондын төлбөрийг бид хугацаа алдалгүй төлөх ёстой. Мөнгө орж ирэхгүйгээс бид бондоо төлж чадахгүйд хүрсэн. Энэ үед нөөц сангаасаа бонд эзэмшигчдэд өгөх ёстой хүүгийн төлбөрийг цаг хугацаанд нь төлсөн. Өнгөрсөн хугацаанд 330 тэрбум гаруй төгрөгийг нөөц сангаасаа гарган иргэдийн өрхийн орлогыг бууруулахгүй байх төрийн бодлогыг дэмжсэн. Энэ эх үүсвэр нь Монголбанк зургаан хувийн ипотекийн зээлийг тасралтгүй гаргах боломжийг бүрдүүлсэн. Тиймээс нөөц сан цаашид ч байх ёстой. Хэрэв нөөц сан байхгүй байсан бол зээлийн төлөлтийг хойшлуулах шийдвэрийг Засгийн газар гаргах боломжгүй байсан. Эсвэл Засгийн газар 330 гаруй тэрбум төгрөгийг гаргах байсан юм. Эдийн засгийн хүнд нөхцөлд энэ шийдвэрийг хэрэгжүүлэх боломжийг нөөц сан олгосон. 28 тусгай зориулалттай компани тус тусдаа 28 нөөц сантай. Тухайн иргэний зээлийг худалдаж авсан тусгай зориулалттай компани бонд эзэмшигчид төлөх ёстой мөнгийг нөөц сангаасаа гаргасан гэсэн үг.
-Хэдийгээр нөөц сангаасаа мөнгө гаргасан ч зээлийн төлөлтийг хойшлуулсантай холбоотой танайх алдагдал хүлээсэн үү?
-Манай байгууллагын бүртгэл олон улсын стандартаар явдаг. Стандартынхаа дагуу бүртгэл хийхэд групп компанийн хэмжээнд 2020 онд 112 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай, 2021 онд 146 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажилласан. Энэ оны эцсээр алдагдал нэмэгдэхээр байна. Гэвч бонд эзэмшигчдэд төлөх мөнгөө нөөц сангаас төлөөд явж байгаа. Засгийн газрын шийдвэрийн дараа бонд эзэмшигчдийн хурал зарлаад нөхцөл байдлыг танилцуулсан. Тиймээс бонд эзэмшигчдийн тусгай шийдвэрийг гаргаад явж байна. Ирэх жилийн нэгдүгээр сарын 1-нээс иргэд ипотекийн зээлээ төлөөд эхлэхээр компанийн алдагдал буураад явах болов уу.
ОДООГИЙН ТОГТОЛЦОО БАЙХГҮЙ БОЛ ЗУРГААН ХУВИЙН ЗЭЭЛ ОЛГОЖ ЧАДАХГҮЙ
-Иргэд ипотекийн зээлээ авахдаа зөвхөн банктай харилцдаг учир Монголын Ипотекийн корпораци үнэхээр хэрэгтэй юу гэсэн эргэлзээ үүсээд байна. Таны ярианаас арилжааны банкууд иргэдэд зээл олгох үндэс суурийг МИК бүрдүүлдэг гэж ойлголоо?
-Анх ипотекийн зээлийн хөтөлбөр эхэлснээс хойш 2013-2016 он хүртэл эх үүсвэрийг нь Монголбанк гаргасан. Монголбанк арилжааны банкуудад нэг жилийн хугацаатай зээл олгоод арилжааны банкууд энэ зээлийг нь 20 жилийн хугацаатайгаар иргэдэд олгодог байсан юм. Харин 2017 оноос хойш МИК-ийн үүсгэн байгуулсан тусгай зориулалттай компанийн гаргасан бондын эргэн төлбөрийг Монголбанк хурааж аваад эх үүсвэрээ буцаагаад арилжааны банкуудад олгож байна. Хөтөлбөрийн эх үүсвэр тогтвортой үргэлжлэх нөхцөлийг бүрдүүлж байгаа байгууллагуудын нэг нь Монголын Ипотекийн корпораци юм.
Орон сууц санхүүжилтийн тогтолцоог системээр нь харвал Монголбанк эх үүсвэрийг нь олгосон байна. Арилжааны банкууд зээл олгосон байна. Энэ зээлийг МИК орон сууц санхүүжилтийн корпораци гэсэн байгууллага худалдаж аваад ипотекийн зээлээр баталгаажсан бонд буюу үнэт цаас болгож хувиргаад түүнийг нь хөрөнгийн зах зээл дээрх хөрөнгө оруулагч буюу Монголбанк, арилжааны банкууд авдаг. Эцэст нь банкаар дамжаад иргэдэд зээл болон очиж байгаа юм. Энэ тогтолцоонд байгаа аль нэг байгууллага байхгүй болчихвол ипотекийн зээл олгох хөтөлбөр цааш үргэлжилж чадахгүй. Хэрэв МИК байхгүй буюу үнэт цаас болгодог тогтолцоогүй болбол зургаан хувийн зээл олгох боломжгүй болно. Орон сууц санхүүжилтийн компани зээлийг нь худалдан авах учир арилжааны банкууд зах зээлийн өртгөөс доогуур зургаан хувийн зээл олгож байгаа юм.
Зургаан хувийн зээлийн бүтцийг авч үзвэл 60 хувь нь нэг эх үүсвэртэй. 40 хувьд нь арилжааны банкуудын 9, 10 хувийн эх үүсвэр багтаж байна. Үүнийг нэгтгэвэл иргэдэд очиж байгаа зургаан хувийн зээлийн хөтөлбөр дунджаар 4.6 хувийн өртөгтэй. Үүний үлдэгдэл 1.4 хувь нь үйлчилгээ үзүүлж байгаа банкуудын зардлыг нөхөхөд зориулагдсан юм. Азийн хөгжлийн банкны зээлээр олгосон зээлийн долларын хүү 7-8 хувь байсан. Төгрөгийн зээл нь 17-18 хувь байсан. Банкууд өөрсдийн эх үүсвэрээр олгож байсан зээлийн хүү 18-25 хувь, үүнээс ч их байсан удаа бий.
-МИК байгуулагдахаас өмнө иргэд 20 жилийн урт хугацаатай зээл авах боломжгүй байсан. Энэ нь арилжааны банкнуудын системтэй холбоотой юу?
-Монголын Ипотекийн корпораци байгуулагдахаас өмнө банк, иргэн хоёр хоорондоо харилцаж байсныг анхдагч зах зээл гээд байгаа юм. Ийм бүтэцтэй байх үед банк богино хугацааны эх үүсвэртэй учир иргэдэд 20-30 жилийн урт хугацаатай зээл олгох боломжгүй байсан юм. Үүнийг цаг хугацааны зөрүү гэнэ. Банкны зээлийн эргэн төлөлтийн хугацаа эх үүсвэртэйгээ дүйцэх ёстой. Нэг жилийн эх үүсвэртэй бол зээлийг нэг жилийн хугацаанд төлөх ёстой. Гэтэл ипотекийн зээлийн эргэн төлөх хугацаа урт учир банк үүнийг өөр дээрээ удаан байлгах боломжгүй.
Хоёрдугаарт, арилжааны банкны өөрийнх нь эх үүсвэрийн өртөг өндөр. Тиймээс МИК байгуулагдахаас өмнө арилжааны банкууд өөрийн эх үүсвэрээр ипотекийн зээл гаргаж чаддаггүй байсан. Харин Азийн хөгжлийн банкнаас 15 сая ам.долларыг ипотекийн зээл болгож олго гэж банкуудад хуваарилснаар анх ипотекийн зээл олгож эхэлсэн түүхтэй. Харин орон сууц санхүүжилтийн тогтолцоо гарч ирснээр хоёрдогч зах зээл гэж нэрлээд байгаа үнэт цаасны компани арилжааны банкнуудын зээлийг худалдаж авсан. Зээлийг худалдаж авснаар дахин зээл олгох орон зай үүсэж байгаа юм. Бондоор дамжуулж арилжааны банкуудад зээл олгох эх үүсвэрийг бүрдүүлээд байгаа юм. Ипотекийн зээлийн хүү анх найман хувь байсныг хоёр жилийн өмнө зургаан хувь болгосон нь зээлийн нөхцөл сайжирсантай холбоотой. Эдийн засгийн байдал сайжирч, өрхийн орлого нэмэгдэх тусам өртөг нь буурна.
Орон сууцны хүртээмжийг нэмэгдүүлж, хүн бүрт хүргэх нь энэ хөтөлбөрийн зорилго юм. Өр, орлогын харьцаа 45 хувиас ихгүй байх ёстой гэдэг шаардлага нь иргэнийг эдийн засгийн дарамтаас чөлөөлж, хамгаалж байгаа хэрэг юм. Зээлийн хүүгийн эргэн төлөлтийг 20 жил гэж томъёолсон нь орон сууцны өртөг өндөртэй холбоотой. Иргэнээс бага хэмжээний мөнгө гаргахын тулд 30 жил болгож өөрчилж байгаа юм. Үүнийг иргэдийг орон сууцтай болгох том боломж гэж хардаг.
2019 ОНД ОЛОН УЛСЫН ЗАХ ЗЭЭЛЭЭС 300 САЯ АМ ДОЛЛАР БОСГОСОН
-МИК-ийг 2006 онд Засгийн газар болоод Монголбанкны шийдвэрээр арилжааны 10 банк хамтарч байгуулсан. Тухайн үеийн орон сууцны зээл олгох нөхцөл ямар байв. Судалгааг хэрхэн хийж байсан бэ?
-Засгийн газар 2004 онд 40 мянган айлын орон сууцыг барьж ашиглалтад оруулсан. Үүнтэй зэрэгцээд орон сууцнуудыг иргэдэд хэрхэн худалдаалах вэ гэсэн асуудал үүссэн. Тухайн үед арилжааны банкууд ипотекийн зээл олгодоггүй байсан. Азийн хөгжлийн банк 15 сая ам.долларын зээл олгосон. Ингэснээр шалгуур хангасан иргэд орон сууцны зээл авах боломж бүрдсэн. Арилжааны банкууд ипотекийн зээлтэй холбоотой дүрэм журам гаргаж, зээлийг судалж эхэлсэн. Монгол Улсад ипотекийн зээлийн тогтолцоо тогтвортой үргэлжлэхэд ямар бүтэц байх вэ гэдгийг судлахаар олон улсын банк санхүүгийн байгууллагад хандаж байсан юм билээ.
Тэр үед АНУ-ын Олон улсын хөгжлийн агентлаг-USAID эдийн засгийн бодлогын сэргээх төслийн хүрээнд зөвлөхүүд илгээгээд Монголын банк санхүүгийн салбарыг судалж байгаад зөвлөмж гаргасан. Энэ үеэрээ “Танай банк, санхүүгийн системд хоосон орон зай байна. Тэр нь орон сууц санхүүжилтийн компани. Энэ компани арилжааны банкуудын зээлийг худалдаж аваад түүгээрээ үнэт цаас гаргаад санхүүжилт гаргадаг. Ийм бүтэц тогтож байж ипотекийн зээлийг гаргах нөхцөл бүрдэнэ” гэсэн зөвлөмж өгсөн байдаг. Зөвлөмжийн хүрээнд Монголбанк болон тухайн үеийн 10 арилжааны банк нийлээд Монголын Ипотекийн корпорацийг 2006 оны аравдугаар сард албан ёсоор байгуулсан. Энэ компани дараагийн жилүүдэд орон сууц санхүүжилтийн эх үүсвэрийг бий болгоход төвлөрч ажилласан. Хууль эрх зүйн орчныг бий болгохын тулд холбогдох төрийн байгууллагуудтай хамтарч ажилласан. Хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаасны тухай хуулиар суурийг нь бүрдүүлсэн. Энэ хуулийг 2010 онд УИХ-аар хэлэлцэж батлаад 2011 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлсэн.
Хууль батлагдсан ч хөтөлбөр хэрэгжиж эхлээгүй. Дараагийн хоёр жилд нь гадаадаас зөвлөхүүд авчирч туршлага судалсан. Манай улсын ипотекийн зээлийн тогтолцоо Малайз улсын орон сууц санхүүжилтийн компанийн үйл ажиллагаатай нэлээд төстэй. Малайзын энэ компанид ажиллаж байсан экспертүүдийг уриад энэ нөхцөлд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх суурийг бэлдэж байлаа.
-МИК-ийг Монголбанк анх байгуулсан учир төрийн оролцоо их бий гэж ойлгохоор байна. Өмчлөлийн тухайд танайх ямар байдаг юм бэ?
-Анх үүсгэн байгуулахад Монголбанк дөрвөн хувь, бусад арилжааны банкууд 9.6 хувийг эзэмшинэ гэсэн ижил гараанаас эхэлсэн. Тухайн үед дүрмийн сан 11 сая төгрөгтэй байсан. Үүнийгээ нэмэх санал гаргаад хувьцаа эзэмшиж байсан байгууллагууддаа санал тавиад одоогийн хувь эзэмшил өөрчлөгдөж эхэлсэн. 2015 онд олон нийтийн компани болохоор шийдвэрлэн хувьцаагаа хөрөнгийн бирж дээр нээлттэй зарж эхэлсэн. Ингэснээр санхүүгийн тайлангаа нийтэд ил байлгадаг компани болсон гэсэн үг. Зарласан хувьцааны 15 хувийг хөрөнгийн биржээр дамжуулж борлуулсан. Энэ үед Монгол Улсын Хөгжлийн банк тодорхой хэмжээний хувьцааг авсан байсан. Тус банк одоогоор хамгийн том хувьцаа эзэмшигчид тооцогдож байна. Төрийн өмчит байгууллага гэвэл Төрийн банк, Хөгжлийн банк нийлээд 17.8 хувийг эзэлдэг. Бусад нь хувийн эзэмшлийн аж ахуйн нэгж, иргэд эзэмшиж байна. МИК ОССК нь МИК холдингийн охин компани учир 100 хувь хувийн компанид тооцогддог.
Манай байгууллага хоёр тусдаа үйл ажиллагаа явуулдаг. Нэгдүгээрт, үйл ажиллагаа нь үнэт цаасжуулах буюу Засгийн газрын хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэн явуулах эх үүсвэрийг бий болгох юм. Үүнээс гадна зах зээлийн нөхцөлтэй зээлүүдийг арилжааны банкуудаас худалдаж авдаг. Энэ хүрээнд ашигтай үйл ажиллагаа явуулдаг. Тухайлбал, 2019 онд олон улсын зах зээлээс Засгийн газрын баталгаагүйгээр 300 сая ам.доллар босгосон. Энэ эх үүсвэр нь ипотекийн зээл гарах нөхцөлийг бүрдүүлсэн юм.
ЗЭЭЛИЙН ЭХ ҮҮСВЭРИЙГ 100 ХУВЬ ХУВИЙН ХЭВШЛЭЭС ГАРГАХ БОЛОМЖТОЙ
-Ипотекийн зээл олгох одоогийн тогтолцоог олон улстай харьцуулбал ямар байна?
-Манай улсын орон сууцны санхүүжилтийн тогтолцоо олон улсын жишигт нийцсэн. Олон улсын сайн жишиг зах зээлд тулгуурлаж явдаг. Гэхдээ бид одоогоор зах зээлийн зарчим руу орж чадаагүй байна. Энэ тогтолцоог зах зээлийн зарчим руу оруулж чадвал эх үүсвэрийг 100 хувь хувийн хэвшлээс гаргах боломжтой. Ипотекийн зээл зах зээлийн нөхцөлтэй биш учраас зах зээлийн тоглогчид худалдан авч хөрөнгө оруулах бүтээгдэхүүн биш. Ипотекийн зээлд тодорхой хугацааны дараа зохицуулалт хийж чадвал хувийн хэвшил өөрөө зах зээлийн зарчим руу оруулж, эх үүсвэр нь 100 хувь хувийн хэвшлээс гардаг болно. Монголбанк, Сангийн яам үүнд оролцох хэрэггүй болно гэсэн үг. Зах зээл өөрөө зохицуулдаг энэ механизм руу бид дөхөж явна. Ирээдүйд энэ тогтолцоо руу шилжих боломжтой. Хувийн хэвшлийнхнийг зээлийн эх үүсвэр болгоё гэсэн зорилт тавих нь зах зээлийн зарчмаар явах ёстой гэсэн санаа. Үүнд хүртлээ энэ хөтөлбөрөөрөө явна.
Зах зээлийн хүү 16 байхад ипотекийн зээлийн хүү зургаа байгаа нь хөнгөлөлттэй хүүд тооцогдоно. Эдийн засаг, өрхийн орлого сайжрах тусам зах зээлийн хүү буураад зургаан хувь нь зах зээлийн хүү болох цаг ирнэ. Тэр үед манай бондыг хувийн хэвшлийн тоглогч нар авах боломжтой. Ингэхийн тулд эдийн засаг тогтвортой хөгжөөд зээлийн хүү буурч, өрхийн орлого нэмэгдэх ёстой. Өрхийн орлого нэмэгдэх тусам зээлийн хүүгийн төлөлтийн эзлэх хувь багасна. Дундаж давхаргыг бид хөрөнгөөр хэмждэг. Хамгийн том хөрөнгө нь орон сууц байдаг. Тиймээс дундаж давхаргыг бий болгоход хамгийн чухал нөлөөтэй зүйл нь энэ хөтөлбөр юм. Хэдийгээр иргэд 20 жилийн турш зээлд дарагдаж байгаа мэт харагдавч айл өрх бүрийг өөрийн гэсэн хөрөнгөтэй дундаж давхарга болгоход энэ хөтөлбөр маш чухал үүрэг гүйцэтгэж байна. Түрээсийн байранд 20 жил амьдрах, ипотекийн зээлийг 20 жил төлөх хоёр эрс ялгаатай. Түрээслэсэн нь өөрийн гэсэн өмчгүй, нөгөө нь өөрийн гэсэн орон сууцтай болно. Асуудлыг олон талаас нь харвал энэ хөтөлбөр өрх бүрийг хүртээмжтэй орон сууцтай болгох зорилготой юм.
ИПОТЕКИЙН ЗЭЭЛИЙН ТОГТОЛЦООГ ТӨР, ХУВИЙН ХЭВШИЛ ХАМТАРСАН САЙН ХӨТӨЛБӨР ГЭЖ ХАРДАГ
-Ипотекийн зээлийг олгож эхэлснээс хойш 100 мянга орчим айл орон сууцтай болсон байна. Энэ тоог цаашид нэмэгдүүлэхэд төрийн ямар бодлого, дэмжлэг хэрэгтэй вэ?
-Жилд 5-10 мянган иргэнд орон сууцны зээл олгох хүртээмжийг бий болгохын тулд маш их цаг хугацаа зарцууллаа. МИК байгуулагдсан цагаасаа эхлээд өнөөдрийн тогтолцоог бий болгохын төлөө ажилласан. Энэ тогтолцоо төгс төгөлдөр биш. Гэхдээ манай улсад таарсан тогтолцоо. Олон улсын сайн жишгийг тусгаад сайжруулаад явж байна. Олон улсын сайн жишигт онцлох хоёр зүйл байна. Эхнийх нь өр, орлогын харьцаа. Дараагийнх нь зээл, үнэлгээний харьцаа юм. Өр, орлогын харьцаа гэдэг нь өрхийн орлого, төлж байгаа зээлийн хэдэн хувийг эзэлж байгааг хэлнэ. Энэ нь 45 хувиас бага байна. Зээл, үнэлгээний харьцаа 70 хувь байна. Энэ нь урьдчилгаа төлбөр 30 хувийг хэлж байгаа юм.
Иргэн 100 хувь зээл авбал төлөх хүү нь нэмэгдэнэ. Тиймээс 70 хувийг төлүүлнэ гэдэг нь иргэн болоод банкны салбараа хамгаалж байгаа үйлдэл юм. Банкны салбарыг хүнд байдалд оруулахгүйн тулд орон сууц санхүүжилтийн компани зээлийг нь худалдаж аваад эрсдэлийг нь өөр дээрээ үүрээд байгаа юм. Энэ нь санхүүгийн хамгийн том системээ татан унагахгүйтэй холбоотой. Үнэт цаасжуулаад зээл олгоод байгаа мөртлөө нөгөө талаасаа банкны салбараа хамгаалж байгаа юм.
Өнөөдрийн байдлаар зээл авсан 100 орчим мянган иргэний орон сууцны төлбөр дараагийн 100 мянган иргэний орон сууцны зээл бий болох тогтолцоо руу орсон нь манай улсын давуу тал юм. Үүнийг зах зээлийн зарчим руу нийлүүлбэл хувийн хэвшлийг эх үүсвэр болгох боломж бүрдэнэ. Улс орон бүр өөрийн гэсэн онцлогтой. Түүх, эдийн засгийн хөгжил, санхүүгийн салбарын боломжоор, иргэдийн сэтгэлгээгээр харилцан адилгүй. Тиймээс дэлхийд шилдэг гэсэн орон сууцны санхүүжилтийн систем байхгүй. Америк, Хятадад хэрэгжиж байгаа тогтолцоог Монголд хэрэгжүүлэх боломжгүй. Хамгийн сайн санхүүгийн зээлийн тогтолцоо зах зээлийн зарчимд нийцсэн байх юм. Хувийн хэвшлийн оролцоог дэмжвэл энэ тогтолцооны хүртээмж сайжирна.
Орон сууцны санхүүжилтийн тогтолцоо дан ганц төр эсвэл хувийн биш төр, хувийн хэвшил хамтарвал оновчтой гэдгийг олон улсын жишиг харуулж байна. Одоогийн ипотекийн зээлийн тогтолцоог төр, хувийн хэвшил хамтарсан сайн хөтөлбөр гэж хардаг. Үр дүнд 100 мянга гаруй өрх орон сууцтай болсон. Цаашдаа бодлогоо сайжруулахын тулд ногоон орон сууцыг барьж, санхүүжүүлэх чиглэл рүү шилжих болов уу. Орон сууц санхүүжилтэд оролцож байгаа байгууллагуудын уялдаа холбоог сайжруулах, хууль эрх зүйн орчинг сайжруулахад төр анхаарах ёстой. Хувийн хэвшил хөтөлбөрийг богино хугацаанд, хурдан үр ашигтай хэрэгжүүлэхэд анхаарна. Оролцогч талуудыг бүгдийг нь цуглуулж байгаад асуудлаа хэлэлцэж байх нь тогтолцоо, хөтөлбөр сайжрахад чухал нөлөөтэй. Судалгаа сайн хийж үр дүнгээ нарийн тодорхойлбол энэ хөтөлбөр урт хугацаанд тасралтгүй хэрэгжих боломжтой.
-Танай корпораци цаашид үйл ажиллагаа хэрхэн өргөжүүлэхээр төлөвлөж байгаа вэ?
-Улаанбаатар хотын иргэдийн 50 орчим хувь нь гэр хороололд амьдардаг. Утаа, хөрсний бохирдол гэсэн олон асуудлыг байнга ярьдаг. Үүнийг цогцоор шийдэх гарц нь гэр хорооллын дахин төлөвлөлт буюу орон сууцжуулах юм. Ингэхдээ байгальд ээлтэй, эрчим хүчний хэмнэлттэй ногоон орон сууц барих эх үүсвэрт нь дэмжлэг үзүүлье гэж бодож байгаа. Ногоон орон сууцыг барихад их хэмжээний өндөр өртөг шаарддаг. Барилгын материалаас эхлээд үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмж, дизайн нь хүлэмжийн хийг бууруулахад чиглэсэн байх ёстой. Гэхдээ урт хугацаандаа ашиглалтын зардал маш бага. Тиймээс үүнд гадны зах зээлээс мөнгө босгож санхүүжилтийг нь бүрдүүлье гэж төлөвлөж байна. Ногоон бондын талаар туршлага солилцохын сацуу үйл ажиллагаандаа олон улсын компаниудыг хэрхэн татаж оруулах вэ гэдэгт анхаарлаа хандуулж байна. Энэ нь компанийн засаглалыг сайжруулж, эх үүсвэрийн боломжийг нэмнэ.
Үзэл бодол
О.Батнайрамдал: Бакалаврын төвшинд суралцагчдад тэтгэлэг, магистр, докторын төвшинд бол зээл олгохоор зохицуулах нь зөв байна
Монгол Улсын Их хурлын Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын байнгын хорооны 2024 оны 10 дугаар сарын 15-ны өдрийн 02 тоот тогтоолоор Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаа, журмын биелэлтэд хяналт шалгалт хийх, холбогдох санал, дүгнэлт гаргах шийдвэрийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий Ажлын хэсгийг байгуулсан. Энэхүү ажлын хэсгийг УИХ-ын гишүүн О.Батнайрамдал ахалж байна. Түүнтэй уулзаж ярилцсан юм.
-Ажлын хэсэг байгуулагдах шаардлага юу байв?
-Засгийн газрын татвар төлөгчдийн мөнгөөр санхүүждэг 23 сангийн нэг нь Боловсролын зээлийн сан юм. Хамгийн үнэ цэнэтэй, тэр хэрээрээ хамгийн их хөрөнгө оруулалттай сан юм. Гэхдээ энэ сан өнгөрсөн хугацаанд зээл олгох журмаасаа эхлээд эргэн төлөлт хүртэл олон асуудлыг дагуулсаар байна. Нийтдээ 360 тэрбум төгрөгийн гадаад зээлийн санхүүжилт олгосон боловч эргэн төлөлтөд асуудал үүсч байна. Боловсролын зээлийн сан журмаар зохицуулагдаж ирсэн. Энэхүү мөрдөгдөж буй журам 27 хуудас бүхий олон удаагийн нэмэлт өөрчлөлт орсон учраас ойлгомжгүй, ишлэлээс ишлэгдсэн маягтай баримт бичиг болжээ. Тиймээс журам бүрэн шинэчлэглэх зайлшгүй шаардлага үүссэн. Ингээд 2025 оны сонгон шалгаруулалтаас өмнө Боловсролын сангийн зээлийн журмыг шинэчлэхээр ажиллаж байна. Манай ажлын хэсэг санал, дүгнэлтээ боловсруулан Байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцүүлж, холбогдох яаманд хүргүүлэхэд бэлэн болоод байна.
-Боловсролын зээлийн сангийн журмын төсөлд ямар ямар өөрчлөлт оруулах саналыг боловсруулсан бэ?
- Ер нь бол Боловсролын зээлийн сан алсын хараагаасаа эхлээд стратегийн хувьд шинэчлэл хийх шаардлага буй болжээ. Жишээлбэл, Боловсролын зээлийн сан гэх атлаа нийт санхүүжилтийн 87 орчим хувь нь тэтгэлэг болж олгогдож байна. Эдийн засгийн бүтэц өөрчлөгдөх тусам хөдөлмөрийн зах зээлтэй уялдаад эрэлт хэрэгцээтэй мэргэжилтэй нийцүүлэн Боловсролын зээлийн сангийн стратегийг тодорхойлох ёстой. Боловсролын зээлийн сангийн санхүүжилтийн 35-45 хувь нь Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит тэтгэлэгт буюу бакалаврын боловсрол эзэмшихэд олгогдож байна. Гэтэл дэлхийн 100 топ сургуульд тэнцсэн хүүхдэд зээл хэлбэрээр олгогдож байна. Энэ нь харьцангуй ялгаатай байдал үүсээд байгаа юм. Мөн өндөр мөнгөн дүнгээр буюу 100-200 мянган ам. долларын зээл авсан оюутан бакалавраа төгсч ирээд зээлийг эргэн төлөх нь асуудалтай. Ер нь дөнгөж бакалаврын түвшний боловсрол эзэмшээд өндөр хэмжээний зээл төлөх нь хэцүү учраас зээлийн эргэн төлөлт ч тааруу явж ирсэнтэй холбоотой байх.
Тэгэхээр бакалаврын төвшинд эргэн төлөгдөх нөхцөлгүйгээр тэтгэлэг, магистр, доктор буюу ахисан төвшинд зээл олгохоор зохицуулах нь зөв байна. Өөрөөр хэлбэл, ахисан төвшинд зээлээр суралцагч санхүүгийн хувьд зээлийг эргэн төлөх боломжтой болсон байна. Хоёрдугаарт, гадаадын их, дээд сургуульд суралцах хүүхдийн сонгон шалгаруулалтыг эрэмбэ, ерөнхий тест явуулж шалгаруулж байна. Зөвхөн эрэмбийг харах нь өрөөсгөл учраас тухайн хүүхэд өөрсийн санаачлагаар тэтгэлэг авсан бол үнэлэгдэж, оноожуулалтад нь ордог байх ёстой. Мөн тухайн сургуулийн төлбөрийн хэмжээг оноожуулалтад тусгах нь зөв хэмээн үзэж байна. Яагаад гэвэл зарим сургууль эрэмбэ нь ойролцоо атлаа хэд дахин илүү төлбөртэй байх тохиолдол байдаг. Жишээлбэл, АНУ-ын Стэнфордын Их сургуульд 200 мянган ам.доллараар суралцуулахаар нэг хүүхэд явуулах нь уу эсвэл эрэмбээрээ ойролцоо Токиогийн их сургуульд яг энэ төсвөөр 10 хүүхэд суралцуулах уу гэдгийг бололцох ёстой. Энэ мэт уялдааг оноожуулалтад шингээж өгч байж, харилцан ашигтай, хүртээмжтэй зээлийн олголтыг шинэчлэн хэрэгжүүлэх боломжтой хэмээн үзсэн.
- Төрийн албан хаагчдыг мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэхэд зээлийн сангаас тэтгэлэг өгч болох уу?
- Төрийн албан хаагчдыг бодлогоор дэмжин чадавхжуулах хүрээнд гадаад болон дотоодын сургалтын байгууллагад магистр, докторын үндсэн хөтөлбөрт хамруулах боломжийг бүрдүүлнэ. Мөн шаардлагатай тохиолдолд гадаад хэлний бэлтгэлд хамруулах боломжийг олгоно. Түүнээс гадаадад суралцаад төгссөн хүүхэд тухайн орондоо ажлын туршлага хуримтлуулж ирэх боломжийг олгох уян хатан зохицуулалтыг тусгалаа. Хэрвээ эргэн ирэхгүй бол тэтгэлэг зээл хэлбэрт шилжиж, эргэн төлөгдөх нөхцөлттэй байна. Тухайн суралцагч энэ бүхнээ бүрэн ялгаж ойлгосон байхын тулд журмын шинэчлэл мөн чиглэж байна. Мөн зорилтот бүлэгт чиглэсэн буцалтгүй тусламжаар суралцах боломжийг журамд тусгах ёстой юм.
-Зээлийн эргэн төлөлтөөр дараагийн зээлийг олгох зарчмаар төсөвлөсөн. Тэгэхээр зээлийн эргэн төлөлтийг сайжруулахад хэрхэн анхаарч ажиллах вэ?
- 2025 оны улсын төсөвт Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаанд 158,4 тэрбум төгрөг төсөвлөгдсөн. Түүний 33,6 тэрбум нь зээлийн эргэн төлөлтөөс санхүүжихээр тусгасан. Өөрөөр хэлбэл, эргэн төлөлт заавал хийгдэж байж Боловсролын зээлийн сангийн үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулна. Зээлийн эргэн төлөлт хийгдэхгүй бол дотоодын их,дээд сургуульд суралцагч хүүхдүүд Монгол банкны хар жагсаалтад бичигддэг. Харин гадаадад суралцахаар зээл аваад эргэн төлөлт хийгээдгүй бол энэ хар жагсаалтад ордоггүй. Энэ ялгавартай байдлыг халах хэрэгтэй учраас журмын төсөлд санал тусгасан байгаа. Зээлийн эргэн төлөлтийг сайжруулах, зээлийн санг шударга ёсны зарчимд нийцүүлэхийн тулд шинэчлэл хийхээр саналыг боловсруулсан юм.
Үзэл бодол
Харилцан хөрөнгө оруулж, хамтран ажиллахыг уриаллаа
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн Бүгд Найрамдах Чех Улсад хийж буй төрийн айлчлал үргэлжилж байна. Айлчлалын хүрээнд Прага хотноо болсон Чех-Монголын бизнес форумд хоёр орны төрийн тэргүүн оролцож, харилцан хөрөнгө оруулж, хамтран ажиллахыг аж ахуйн нэгжүүдэд уриаллаа.
Хоёр Ерөнхийлөгчийн хэлсэн үгнээс хүргэж байна.
МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ УХНААГИЙН ХҮРЭЛСҮХ:
Эрхэм хүндэт Ерөнхийлөгч өө,
Эрхэм хүндэт хатагтай, ноёд оо,
Эрхэм хүндэт бизнесийн төлөөлөгчид өө,
Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Чех Улс хоорондын худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхээр бизнес форумд хүрэлцэн ирсэн бизнес эрхлэгчид, баялаг бүтээгч Та бүхэнд энэ өдрийн мэндийг өргөн дэвшүүлье.
Бүгд Найрамдах Чех Улсын Ерөнхийлөгч Петр Павелын урилгаар үзэсгэлэнт сайхан Чех Улсад хийж буй төрийн айлчлалын хүрээнд хоёр улсын хамтарсан бизнес форумыг Эрхэм Ерөнхийлөгч тантай хамтран нээж байгаадаа баяртай байна.
Энэ жил манай хоёр улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 75 жилийн ой тохиож буй хэдий ч хоёр орны ард түмний харилцаа, худалдаа, эдийн засгийн харилцаа үүнээс ч олон жилийн түүхтэй билээ.
1920-иод оны эхээр тухайн үеийн Чехословак иргэд манай улсад анхны шар айрагны үйлдвэр байгуулах, цахилгаан холбоо суурилуулахад гар бие оролцож байсны зэрэгцээ Замын-Үүд чиглэлийн зургаан морин өртөөг хоёр иргэн зургаан жилийн хугацаатай түрээсэлж байсан мэдээ байдаг.
1990 оныг хүртэлх хугацаанд Чех Улс нь манай улсын худалдаа, хөрөнгө оруулалтын хоёр дахь том түнш байсан бөгөөд уул уурхай, ашигт малтмал, дэд бүтэц, аж үйлдвэр, эрүүл мэнд, хөдөө аж ахуй, барилгын салбарт хамтран ажиллаж байсан түүхэн уламжлалтай.
Тиймээс энэ уламжлалаа өнөө цагт улам өргөжүүлэн хөгжүүлэх хүсэл эрмэлзэл дүүрэн байгаагаа онцлон хэлье.
Чехийн “Шкода” автомашин, “Кароса” автобус, “Ява” мотоцикль, “Татра” хүнд оврын машин, гутал, буу зэвсэг, болор, шаазан эдлэл зэрэг нь монголчууд бидний хэзээний танил, хэрэглэж сурсан бараа, бүтээгдэхүүн бөгөөд эдгээрийн цаана “чех чанар” гэсэн ойлголт ямагт хамт байдаг билээ.
Чехийн Засгийн газар 1996-2017 онд манай улсад 50 гаруй сая ам.долларын хөгжлийн тусламж үзүүлсэн нь хоёр улсын худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд зохих хувь нэмрээ оруулсан. Энэ хамтын ажиллагааг цаашид улам харилцан ашигтай хөгжүүлэхэд энэ бизнес форум чухал ач холбогдолтой.
Энэ удаагийн төрийн айлчлалаар хоёр улс “Иж бүрэн түншлэлийн тухай Монгол Улс, Бүгд Найрамдах Чех Улсын Хамтарсан тунхаглал” гаргасны зэрэгцээ, “Тэрбум мод”, “Хүнсний хангамж, аюулгүй байдал”, “Цагаан алт” үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд чехийн дэвшилтэт техник, технологи, ноу-хау, инновац нутагшуулж, бизнес эрхлэгчдээ дэмжихээ илэрхийллээ.
Монгол Улсын төр, засаг “Халамжаас хөдөлмөрт, олборлолтоос боловсруулалтад, импортоос экспортод” шилжих суурь шинэчлэл хийж байна. Эрчим хүчний дотоодын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх, аж үйлдвэржилт, бүсчилсэн хөгжил, шинэ хотын бүтээн байгуулалт зэрэг стратегийн ач холбогдол бүхий, эдийн засгийг тэлэх 14 мега төсөл хэрэгжүүлэхийг зорьж байна.
Энэ хүрээнд аж үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулахад онцгой анхаарч, эдгээр санал, санаачилга, зорилтыг хэрэгжүүлэхэд бидний найдвартай түнш, өндөр аж үйлдвэржсэн чехийн бизнес эрхлэгчдийн мэдлэг, туршлага, дэвшилтэт техник, технологи, инновац, хөрөнгө оруулалт онцгой чухал үүрэгтэй.
Энд хуран чуулсан бизнес эрхлэгч та бүхэнд ч бидэнтэй хамтран ажиллах хүсэл, сонирхол дүүрэн байгаа гэдэгт итгэлтэй байна.
Монгол Улс хөрөнгө оруулалтын бодлогоо улам сайжруулж, тогтвортой, тууштай байж, “Итгэлтэй, найдвартай, удаан хугацааны түнш” байх зарчим баримтлан, хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулах, хөрөнгө оруулагчдын эрх ашгийг хамгаалах чиглэлээр шинэчлэл хийж байгааг хэлэхэд таатай байна.
Далайд гарцгүй манай хоёр улсын хувьд ачаа бараа тээвэрлэлт бидний тулгамдсан асуудал байдаг билээ. Монгол Улс төмөр зам, автозам болон агаарын тээврийн салбарын хамтын ажиллагааг “гуравдагч хөрш” улсуудтай өргөжүүлэн хөгжүүлэх зарчим баримталж байна.
Чехийн аж ахуйн нэгжүүдтэй хамтран карго, тээвэр ложистикийн шинэ шийдлүүдийг эрэлхийлэх сонирхолтой байна.
Хоёр улсын худалдааны эргэлт жил ирэх тусам нэмэгдэж байгаа хэдий ч манай экспортын хэмжээ чамлалттай хэвээр байна. Иймд Европын Холбооны хөнгөлөлтийн ерөнхий системийн хүрээнд 7,200 нэр төрлийн бараа, бүтээгдэхүүнийг Европын Холбооны зах зээлд гаалийн татваргүй гаргах боломжийг ашиглаж, бизнесийн хамтын ажиллагаагаа улам өргөжүүлэхийг уриалж байна.
Бизнес форумыг зохион байгуулж буй хоёр орны төр, засгийн байгууллага, Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим, бизнесийн төлөөлөл, хамтрагч, дэмжигч байгууллагуудад гүн талархал илэрхийлье.
Та бүхнийг Монгол Улсад хөрөнгө оруулж, харилцан ашигтай хамтран ажиллахыг урьж байна.
БҮГД НАЙРАМДАХ ЧЕХ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ ПЕТР ПАВЕЛ:
Эрхэм хүндэт Ерөнхийлөгч өө,
Эрхэм сайд Липавский,
Эрхэмсэг хатагтай, ноёд оо,
Өнөөдөр Чех-Монголын бизнес форумын нээлтэд оролцож, үг хэлэх завшаан тохиож байгаад баяртай байна.
Хоёр талаас ийм өндөр ирцтэй оролцоно гэж төсөөлөөгүй гэдгээ хүлээн зөвшөөрч байна. Монгол Улс хэдийгээр хүн амын хувьд жижиг зах зээл хэдий ч манай аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд маш сонирхолтой зах зээл болсны илрэл гэж үзэж байна.
Бизнес форумыг зохион байгуулсан хоёр талын бүх хүн, байгууллагад талархал илэрхийлье.
Монгол бол бидний олон арван жил хамтран ажиллаж ирсэн уламжлалт түнш юм. Өнөөдөр миний бие Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхэд хэлэхдээ, Монгол Улсын үйлдвэржилт, хөгжилд манай улс бага ч гэсэн хувь нэмрээ оруулсанд бахархаж явдгаа илэрхийллээ.
Эрдэнэтийн зэсийн ордыг нээсэн Чехословакийн геологичид, Улаанбаатарын томоохон эмнэлгүүдийн нэгийг барьсан инженерүүд, цахилгаан станцуудад ажилласан мэргэжилтнүүдийг энд дурдаж болно.
Эрдэнэт бол бидний нөхөрлөлийн бэлгэ тэмдэг болсон. Чехийн аж ахуйн нэгжүүд энд орон сууц барьж, дулаанаар хангаж, үйлдвэр барихаар төлөвлөж, чех шар айраг хүртэл исгэж байна.
Бид аж ахуйн нэгжүүдээ зөвхөн бараа, бүтээгдэхүүнээ борлуулаад зогсохгүй, Монголын эдийн засагт бодитой, урт хугацааны нэмүү өртөг бий болгохын төлөө зорьж ажиллахыг дэмжиж ирсэн.
Бид үүнийг үргэлжлүүлэхийг хүсэж байгаа нь гарцаагүй. Энэ бизнес форум, бизнес эрхлэгчид ч үүнд нөлөөлнө гэдэгт итгэлтэй байна.
Ашигт малтмалын хайгуул, олборлолтын чиглэлээр 70 шахам жил хамтран ажиллаж байгаа шигээ хөдөө аж ахуй, хүнсний үйлдвэр, барилга, усны менежмент, байгаль орчныг хамгаалах, батлан хамгаалах, тээвэр зэрэг бусад салбарт ч хамтарч ажиллах хүсэлтэй байна.
Энэ танхимд байгаа чехийн аж ахуйн нэгжүүд энэ талаар ярилцахад бэлэн байна. Бидний харилцан яриа гэж нэрлэдэг зүйлийг зөвхөн улстөрчид бус бизнесменүүд, эрдэмтэд, тамирчид, аялагчид бий болгодог.
Иймд өнөөдөр та бүхэн эдгээрийг бэхжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулахын зэрэгцээ, өмнө нь байгуулсан хамтын ажиллагааны Санамж бичгийн хүрээнд бодит ажлууд хийгдэж, үр дүнд хүрнэ гэдэгт итгэлтэй байна.
Үзэл бодол
Ц.Идэрбат: Малын индексжүүлсэн даатгал цаашдаа ч албан журмын даатгал болохгүй
Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны намрын ээлжит чуулганаар Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжсэн. Иймд хуулийн төслүүдийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын хэсгийг Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны 2025 оны 06 дугаар тогтоолоор байгуулан, ажлын хэсгийн ахлагчаар Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Идэрбат, гишүүдэд Ж.Батжаргал, С.Ганбаатар, Р.Сэддорж, У.Отгонбаяр нар ажиллаж байгаа билээ. Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Идэрбатаас чуулганы завсарлагааны хугацаанд ажлын хэсгийн үйл ажиллагааны явц байдлын талаар зарим зүйлийг асууж тодрууллаа.
-Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг хэлэлцэх, сайжруулах цаг үеийн хэрэгцээ шаардлага нь юу байгаа бол…?
-Хөдөө аж ахуй нь Монгол Улсын эдийн засгийн хувьд дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 10-12 хувь, ажиллах хүчний 27-28 хувийг бүрдүүлдэг томоохон салбар. Ялангуяа мал аж ахуй нь газар нутгийн хувьд томоохон га талбайг эзэлж, байгаль, цаг уурын эрс тэс нөхцөл байдал, уур амьсгалын өөрчлөлт зэрэг олон талын онцлогоос шалтгаалсан өндөр эрсдэлтэй салбар. Малчдын амьдралын баталгаа болсон мал сүргийг зуд болон бусад гэнэтийн эрсдэлээс хамгаалах зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газар нь Дэлхийн банктай хамтран Малын индексжүүлсэн даатгал төслийг 2005-2014 оны хооронд амжилттай хэрэгжүүлсэн. Улмаар Улсын Их Хурлаас 2014 онд Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай хуулийг батлан хэрэгжүүлснээс хойш 10 жил болж байна.
Монгол Улсын Их Хурлын 2020 оны 52 дугаар тогтоолоор баталсан ““Алсын хараа-2050” хөтөлбөр, Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын хүрээнд 2021-2030 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа”-ны хүрээнд хөдөө аж ахуйд даатгалын тогтолцоог боловсронгуй болгож, гэнэтийн эрсдэлээс учирч болох эдийн засгийн хохирол, эрсдэлийг бууруулна” гэж тус тус заасан. Энэ хүрээнд Засгийн газраас 2024 оны 01 дүгээр сарын 09-ний өдөр Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн.
Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн хуулийн төсөлд даатгалын нөхөн төлбөр олгох 6 хувийн босго үзүүлэлтийг өөрчлөн, уян хатан тогтоох, улмаар Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан малын хорогдлын дүнд үндэслэн даатгалын нөхөн төлбөрийг хэсэгчлэн урьдчилан олгох хоёр томоохон зохицуулалтыг тусгасан байгаа.
-Ажлын хэсгээс хуулийн төслийг сайжруулахаар хэрхэн ажиллаж байна вэ?
-Өнгөрсөн хугацаанд ажлын хэсэг хоёр, дэд ажлын хэсэг нэг удаа хуралдсан бөгөөд Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг сайжруулахын төлөө ажиллаж байна, бид. Учир нь УИХ-ын гишүүд ард түмний төлөөлөл тул тэдний дэвшүүлсэн саналыг төсөлд тусгах нь зүйтэй гэж үзэж байна. Тухайлбал, Сангийн яамнаас өгсөн мэдээллээр уг даатгалын системийн 80 хувийг арилжааны хоёрхон банкаар дамжуулан хамруулсан байдаг. Мөн бодит амьдрал дээр малчид зээл авах, эсвэл шагналын бүрдүүлбэрт ашиглах үүднээс даатгалд хамрагдсаар иржээ. Өөрөөр хэлбэл, малчдыг даатгалд бүрэн хамруулах, эрсдэлээс хамгаалах үндсэн агуулгадаа чиглээгүй байна гэж үзэж болно. Иймд Ажлын хэсгээс тооцооллыг сайтар нягтлан үзэх улмаар даатгалын нөхөн төлбөр олгох 6 хувийн босго үзүүлэлтийг бууруулах зайлшгүй шаардлагатай гэдэгтэй санал нэгтэй байна. Мөн олон жил даатгалд хамрагдсан иргэд даатгалын үр шимийг огт үзээгүй байх жишээтэй. Иймд тогтмол даатгалд хамрагдсан малчдад нэг удаа нөхөн төлбөрийг нь ахиухан олгох, урамшуулал, хөнгөлөлт олгох зэргээр уян хатан зохицуулалтыг тусгахаар зорьж байна. Мөн ажлын хэсгээс малын индексжүүлсэн даатгалд хамрагдсан малчдын даатгалын мөнгө ямар сангуудад хуваарилагдаж, хэдэн төгрөгийн хураамж авч байгаа зэргээр санхүүгийн схемийг тодорхой болгоход чиглэж ажиллана.
-Хуулийн төсөлд малын индексжүүлсэн даатгалыг албан журмын даатгал болгохоор өөрчилсөн мэт мэдээлэл иргэдийн дунд түгсэн. Энэ асуудалд таны байр суурь?
-Ийм ташаа ойлголтууд байгаа. Тиймээс нэг зүйлийг онцлон хэлэхэд малын индексжүүлсэн даатгал цаашдаа ч албан журмын даатгал болохгүй гэдгийг ажлын хэсгийн ахлагчийн хувьд албан ёсоор хэлье.
Засгийн газрын өргөн мэдүүлсэн төсөлд төрөөс хөнгөлөлттэй зээл авч байгаа нөхцөлд даатгалд хамрагдах шаардлагатай гэсэн зүйлийг “Үндэсний давхар даатгал” ХК-ийнхны зүгээс тусгасан байсан. Хуулийн төслийг чуулганаар хэлэлцэх үед гишүүд даатгалыг албан журмынх мэт ойлгогдохоор хуульчлан тусгаж болохгүй, журмаар зохицуул гэсэн байр суурийг илэрхийлсэн.
Гэхдээ нийгэмд ийм ташаа ойлголт төрүүлэх болсон бас нэгэн шалтгаан нь малчид банкнаас зээл авахад даатгал шаарддаг нь албан журмынх мэт ойлголтыг төрүүлдэгтэй холбоотой. Мөн нэг даатгалын компанид даатгуулсан байхад тухайн банк түүнийг нь хүлээн зөвшөөрөхгүй заавал өөрийн санал болгосон команид даатгуулахыг шаарддаг. Энэ нь нэг бус компанид давхар даатгал хийлгэхээс эхлээд малчдад чирэгдэл үүсгэдэг талаар гомдол санал их ирдэг.
Эцэст нь Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн Малын индексжүүлсэн даатгалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд албан журмынх болгох агуулгыг тусгаагүй, ажлын хэсгийн хуралдаан дээр ч ийм зүйл яриагүй, ярих ч үгүй гэдгийг тодорхой хэлье.
-Чуулганы завсарлагаанаар хуулийн төслийн талаар санал авах хэлэлцүүлгийг зохион байгуулахаар төлөвлөсөн. Үйл ажиллагаа хэр эрчимтэй өрнөж байгаа болон малчдын зүгээс даатгалтай холбоотой ямар саналыг дэвшүүлж байна вэ?
-Улсын Их Хурлын чуулганы завсарлагааны хугацаанд ажлын хэсгийн гишүүд малын индексжүүлсэн даатгалын үйл ажиллагаанд оролцогч талууд болох малчид, даатгалын компаниуд, банк, даатгалын зуучлагч нартай уулзалт зохион байгуулах, бүсчилсэн байдлаар орон нутагт ажиллаж байна. Мөн анх 2014 онд хуулийн төслийг боловсруулж байсан эрдэмтэн судлаачидтай уулзаж, тэдний саналыг сонсоно.
Түүнчлэн хуулийн төслийг танилцуулах, малын индексжүүлсэн даатгалын хуулийн хэрэгжилт, үр дүнгийн талаар малчид, даатгуулагч бусад этгээд, даатгагч нараас санал, асуулга авах зэрэг ажлын хэсгийн баталсан төлөвлөгөөний дагуу үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
Тухайлбал, миний хувьд орон нутгийн баг, малчдын хотонд очиж иргэдийн төлөөлөлтэй уулзан хуулийн төслийн талаар танилцуулж, саналыг сонсон ажиллаж байна. Өнгөрсөн онд зүүн бүсэд тохиосон байгалийн гамшгийн эсрэг хариу арга хэмжээ авахад малын индексжүүлсэн даатгал тодорхой хэмжээнд нэмэр болсон гэж малчид ярьж байна. Малчид Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлэхийн зэрэгцээ төслийг илүү сайжруулж, ахуй амьдралд нь ойр, бодитой хэрэгжихэд анхаарч ажиллахыг хүсэж байна. Тодруулбал, олон жил малын индексжүүлсэн даатгал төлсөн малчдад тодорхой урамшуулал, хөнгөлөлт олгох асуудлыг төсөлд тусгах шаардлагатай талаарх саналыг олонтаа хэлж байна. Мөн зудын нөхцөл байдал сум, орон нутгийн багуудад хамрах хүрээ нь харилцан адилгүй байдаг тул малын хорогдлын босго үзүүлэлтийг уян хатан тогтооход илүү анхаарч ажиллахыг хүсэж байлаа.
-Ажлын хэсгийн ажлын үр дүнг хэрхэн тооцоолж байна вэ?
-Ажлын хэсгээс ирэх дөрөвдүгээр сарын 15-ны өдөр гэхэд хуулийн төслийг Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны хуралдааны хэлэлцүүлэгт оруулахаар төлөвлөн ажиллаж байна. Ажлын хэсгийн гол зорилго амьдралд ойрхон, малчид даатгалын мөн чанарыг ойлгож, итгэдэг, тэдэнд үр өгөөжөө өгдөг даатгалын эрүүл схемийг бий болгох хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхэд чиглэж ажиллана хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.
