16 дахь удаагийн “Мөнгөн мод-2024” шагнал гардуулах ёслол Улсын Дуурь Бүжгийн Эрдмийн театрт Соёл, урлагийн салбарын оны шилдэг уран бүтээлч, уран бүтээлийг тодрууллаа. “Мөнгөн мод” наадам нь Монгол Улсын Засгийн газрын 2008 оны “Оны шилдэг уран бүтээлч” шалгаруулах 195 дугаар тогтоолын хүрээнд “Соёлын тухай хууль”-ийн хэрэгжилтийг хангах, соёлын ажилтны бүтээлч үйл ажиллагааг төрөөс дэмжиж урамшуулах, алдаршуулах зорилго бүхий ёслол хүндэтгэлийн үйл ажиллагаа юм.

Оны шилдэг уран бүтээлчид:

1. Тайз, дэлгэцийн шилдэг найруулагч - Бат-Өлзийн Тамир (Фантастик продакшн)

2. Тайз, дэлгэцийн бүтээлийн шилдэг зохиолч - Ганбатын Бямбасүрэн (Хувьсал продакшн)

3. Шилдэг хөгжмийн зохиолч - Орхонбаатарын Чинбат (Хувьсал продакшн)

4. Шилдэг продюсер - Хүрэлбаатарын Дамдинсүрэн (Саунд ов монголиа ХХК)

5. Шилдэг удирдаач - Дашцэрэнгийн Нямдаш (Улсын филармони)

6. Шилдэг бүжиг дэглээч - Эрдэнэбатын Эрдэнэжаргал (Номадик балет продакшн)

7. Тайз, дэлгэцийн шилдэг зураач - Чулуунбаатарын Батболд (Монгол театр)

8. Шилдэг жүжигчин - Дашнямын Цэрэндарьзав (Скай прамид студи)

9. Шилдэг дуучин - Алтанхуягийн Отгонболд (Улаанбаатар театр)

10. Шилдэг бүжигчин - Амартүвшингийн Түвшинбаяр (Үндэсний урлагийн их театр)

11. Шилдэг хөгжимчин - Төмөрчөдөрийн Өлзийжаргал (Үндэсний урлагийн их театр)

12. Шилдэг судлаач - Циен-Ойдовын Батсайхан (Судлаач)

Оны шилдэг уран бүтээл:

1. Соёлын өвийн шилдэг бүтээл

"Чингис хаан - Монголчууд дэлхийг өөрчилсөн нь" тусгай үзэсгэлэн (Чингис хаан Үндэсний музей)

2. Ном хэвлэлийн шилдэг бүтээл

“Дэлхийд тархсан монгол өв” цогц бүтээл” (Сампилдондовын Чулуун)

3. Дүрслэх урлагийн шилдэг бүтээл

“Хүн сүрэг” өрөг урлаг (Батмөнхийн Мөнхцэцэг)

4. Дуу хөгжмийн шилдэг бүтээл

“Solongo” ятга хөгжмийн пянз (Ганхуягийн Солонго)

5. Тайзны урлагийн шилдэг бүтээл

“Клеопатра” түүхэн сэдэвт сонгодог драмын жүжиг (Монгол театр)

6. Кино урлагийн шилдэг бүтээл

“Хувь заяа” уран сайхны кино (Хувьсал продакшн)

7. Уран сайхны нийтлэл, нэвтрүүлгийн шилдэг бүтээл

“Монголын баялаг-330” цуврал нэвтрүүлэг (Монголын баялаг өв соёл ХХК)

8. Хувцас загварын шилдэг бүтээл

“Цагаан зүрх-london fashion week” (Ачитын Түвшинзаяа)

9. Дизайны шилдэг бүтээл

“Шинэ хар хорум хотын лого бэлгэдэл” (Сугарын Чулуунбааатар)

10. Архитектурын шилдэг бүтээл

“Хүрээ майдар” дуганы архитектур (Галсанцэрэнгийн Нямцогт)

11. Цахим шилдэг бүтээл

"М караоке дижитал үйлчилгээ" (М Мюзик)

12. Зар сурталчилгааны шилдэг бүтээл

“Соёл танаас эхэлнэ” нөлөөллийн аян (ЦЕГ- Урьдчилан сэргийлэх хэлтэс)

13. Гэрэл зургийн шилдэг бүтээл

“Анир гүм" зургийн цомог (Пүрвээгийн Баттулга)

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор “Морин хуурын үүсэл, хөгжил, өв соёл” сэдэвт эрдэмт шинжилгээний хурал 2025 оны гуравдугаар сарын 25-ны өдөр Төрийн ордны “Чингис хаан” танхимд боллоо.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Г.Занданшатар эрдэм шинжилгээний хурлыг нээж хэлсэн үгэндээ, морин хуур бол хүн төрөлхтний соёлын нандин өв, монгол үндэстний хөгжмийн урлагийн ноён оргил, монголчуудын ахуй, сэтгэлгээний онцлогийг бүрэн илэрхийлдэг хөгжмийн зэмсэг гэдгийг тэмдэглэв.

Морин хуур нь үүссэн цагаасаа эхлэн монголчуудын дуу хуур, бүжиг наадам, ардын баяр цэнгэлд голлох байрыг эзэлж ирсэн бөгөөд монгол ардын уртын дуу, үлгэр тууль, ардын бий, биелгээг морин хуургүйгээр төсөөлөхийн аргагүй байдаг нь үүний нотолгоо мөн хэмээн онцоллоо.

Иймд монгол үндэстний хөгжмийн зэмсэг, морин хуурыг уламжлан хөгжүүлэхэд төр засгаас анхаарч Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2002 оны 8 дугаар сарын 27-ны өдрийн 183 дугаар зарлигаар морин хуурыг “Үндэсний хөгжмийн зэмсэг” болохыг зарлаж, улмаар 2008 оны 11 дүгээр сард “Уламжлалт морин хуур хөгжмийн урлаг” нь ЮНЕСКО-гийн хүн төрөлхтний соёлын биет бус өвийн төлөөллийн жагсаалтад бүртгэгдсэн юм.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2024 оны 02 дугаар сарын 01-ний өдөр “Морин хуурыг эрхэмлэн дээдэлж, түгээн дэлгэрүүлэх тухай” зарлиг гаргаж,

• Ерөнхий боловсролын сургуулиуд, дотоод гадаад дахь соёлын төвүүдэд морин хуурын сургалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх,
• Морин хуурын чуулгыг найрал хөгжим болгон өргөжүүлэх, морин хуур хөгжмийн зэмсгийн үйлдвэрлэл урлалыг дэмжин хөгжүүлэх,
• Монгол айл өрх бүр морин хуурыг эгшиглүүлэн, үр хойчдоо өвлүүлэн сургаж, үндэсний урлаг, монгол өв соёлоо түгээн дэлгэрүүлэхэд хувь нэмрээ оруулах,
• Морин хуурын олон улсын наадмыг тогтмол хугацаанд зохион байгуулж байх талаар чиглэл өгсөн билээ.

Түүнчлэн морин хуурыг түгээн дэлгэрүүлэх үйл хэрэгт тулгамдаж буй асуудлуудыг тодорхойлохоор 2024 оны 05 дугаар сард Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор “Морин хуурын анхдугаар чуулган”-ыг зохион байгуулж, морин хуур хөгжмийг хөгжүүлэх, зааж сургах, үйлдвэрлэх хүний нөөц, материаллаг баазыг нэмэгдүүлэх, судалгаа шинжилгээг нь дэмжин хөгжүүлэх, олон нийтэд сурталчлах зэрэг ажлыг хэрэгжүүлэх талаар төрийн болон төрийн бус байгууллагууд хамтран ажиллаж эхлээд байгааг Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга хэлсэн үгэндээ дурдлаа.

Морин хуур хөгжмийг сурталчлан таниулах, судлан шинжлэх ажлыг эрчимтэй үргэлжлүүлэхэд “Морин хуурын үүсэл, хөгжил, өв соёл” сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурал бодит хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэлтэй байгаагаа илэрхийлэв.

Эрдэм шинжилгээний хурлаар Ардын багш, Соёл урлагийн их сургуулийн зөвлөх профессор, доктор С.Дуламын “Хуурч болох зан үйлийн мета домог зүй”, БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ы Улсын дэсийн бодисын бус соёлын өвийг өвлөн тээгч, морин хуурын их багш, соён гэгээрүүлэгч, сурган хүмүүжүүлэгч Чи Булагийн “Морин хуурын үүсэл, хөгжил”, яруу найрагч, Чингис хаан одонт, Монгол Улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Г.Мэнд-Ооёогийн “Морин хуур-монгол соёлын ой санамж”, БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ы Багшийн их сургуулийн доктор, профессор Хөгжилтийн “Хялгасан хуурын эрт ба эдүгээгийн тухай” зэрэг нийт 16 илтгэл хэлэлцүүлэв.

Хуралд Соёл, спорт, аялал жуулчлал, залуучуудын яамны Соёлын өвийн бодлогын хэрэгжилтийн газрын удирдлагууд, Шинжлэх ухааны академи, Соёлын өвийн үндэсний төв, морин хуур судлаач, урлаач, багш, эрдэмтэн, докторууд, зохиолчдоос гадна төрийн болон төрийн бус байгууллагуудын холбогдох төлөөллүүд оролцлоо.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн Бүгд Найрамдах Чех Улсад хийж байгаа төрийн айлчлал үргэлжилж байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, Бүгд Найрамдах Чех Улсын Ерөнхийлөгч Петр Павел нарын ивээл дор Чехийн Үндэсний музейд “Чингис хаан олон улсын үзэсгэлэнг нийтэд толилуулж эхэллээ.

Үзэсгэлэнгийн нээлтэд хоёр улсын төрийн тэргүүн оролцлоо. “Чингис хаан” үзэсгэлэнг 2025 оны 03 дугаар сарын 10-наас 06 дугаар сарын 22-ныг хүртэл толилуулах бөгөөд “Чингис хаан” үндэсний музей, Шинжлэх ухааны академийн Археологийн хүрээлэнгийн 698 ширхэг үзмэр, эд өлгийн зүйлийг дэлгэжээ.

2023 онд Францын Нант хотноо, 2024 онд Улаанбаатар хотноо “Чингис хаан-Монголчууд дэлхийг өөрчилсөн нь” нэртэйгээр гарсан үзэсгэлэнг ховор сонин үзмэрээр баяжуулан “Чингис хаан” нэртэйгээр дэлгэжээ.

Үзэсгэлэн нь Чингис хаан болон Монголын Эзэнт гүрний хүн төрөлхтний түүхэнд үзүүлсэн нөлөө, түүний эзлэх байр суурь, түүхэн үнэнийг танин мэдүүлэх, нүүдлийн соёл иргэншилт монголчуудын өв соёлын онцлогийг сурталчлах зорилготой юм.

“Чингис хаан” үзэсгэлэн нь Прага хотноо албан ёсоор анх удаа гарч байгаа бие даасан соёлын өвийн үзэсгэлэн бөгөөд хоёр улсын соёл, шинжлэх ухааны хамтын ажиллагааны нэгэн шинэ үе эхэллээ.

Нээлтийн үеэр мөн 2027 онд Прага хотноо 65 үзмэрээс бүрдсэн Үлэг гүрвэлийн үзэсгэлэнг хамтран зохион байгуулахтай холбоотой гэрээнд Шинжлэх ухааны академийн Ерөнхийлөгч С.Дэмбэрэл, Чехийн Үндэсний музейн Ерөнхий захирал Михал Лукеш нар гарын үсэг зурлаа.