Үзэл бодол
Б.БАЯРБААТАР: Дөрвөн тулгуурт бодлого баримтлан ажиллана
-МАН улс эх орныхоо хөгжлийн төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж буй хөгжлийн институци юм-
Монгол Ардын Намын Хяналтын Ерөнхий Хорооны дарга Баярмагнайн БАЯРБААТАРТАЙ ярилцлаа.
-Монгол Ардын Намын XXVIII Их хурлаас Хяналтын Ерөнхий Хороо /ХЕХ/-г байгуулсан. Орон тооны бус 13, орон тооны хоёр, нийт 15 гишүүнтэй. Тодруулбал, Намын Их хурлаасаа сонгогддог нэр хүндтэй, хариуцлагатай байгууллагын даргаар ажиллахаар томигдлогдсон Танд баяр хүргэе. Ажлаа аваад ямар чиглэл, бодлогод голлон анхаарч ажиллахаар төлөвлөж байна?
-Баярлалаа. Юуны өмнө танай сонины эрхэм уншигч болон хамт олонд энэ өдрийн мэнд хүргэе. Монгол Ардын Намын Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар томилогдон ажлаа аваад удаагүй байгаа ч үйл ажиллагааны чиглэлээ баталж, зорилгоо тодорхойлоод ажилдаа ханцуй шумлан шуурхайлан орсон. Монгол Ардын Намын дүрмийн дагуу ХЕХ-г хуралдуулж тогтоол гарган үйл ажиллагааныхаа чиглэлийг ил тод зарлаж, ажлаа эхлүүлсэн. Тодруулбал, ХЕХ дөрвөн тулгуурт бодлогоо тодорхойлж, үйл ажиллагааныхаа чиглэлийг баталлаа. Тулгуурт бодлогынхоо хүрээнд дөрвөн дэд хороог байгуулж, ажиллах хүмүүсийнхээ ажлын чиг үүргийг тодорхой болгож, шийдвэрүүдээ гаргалаа.
-Өмнөх жилүүдэд ХЕХ намын гишүүдийн ёс зүй болон намын дүрмийг шинэчлэх асуудалд голлон анхаарч ажилласан. Өөрөөр хэлбэл, өнгөрсөн оны сүүлчээр Бага хурлаа хийж, намын дүрэмд хэд хэдэн өөрчлөлт оруулсан. Бүр нарийвчилбал намын дүрмийн өөрчлөлтөөр хариуцлагын тогтолцоог тодорхой болгосон. Үүнтэй адил таны санаачлан эхлүүлсэн ажлын үр дүн тодорхой харагдах байх. Тиймээс дөрвөн тулгуурт бодлогод ямар асуудлыг оруулж, ямар чиглэлд анхаарч ажиллана гэсэн үг вэ?
-ХЕХ-ны уламжлал, зохион байгуулалтыг улам боловсронгуй болгоход дөрвөн тулгуурт бодлогын үр дүн, зорилго чиглэсэн. Дөрвөн тулгуурт бодлогын нэгдүгээрт, тусгагдсан зүйл бол намын дүрмийн биелэлтэд хяналт тавина. Намын дүрмийн биелэлт хэрэгжилтэд тавих хяналтыг шат шатанд сайжруулан намын дүрмийг нэг мөр ойлгон хэрэглэх, гадаад улсын үзэл баримтлал ойролцоо, улс төрийн намын дүрэмд харьцуулсан судалгааг хийж боловсронгуй болгох төслийг боловсруулна. Дээд шүүхэд бүртгэлтэй намын дүрмийг хуульд нийцсэн гэж байгаа боловч улс төрийн амьдралд хэрхэн нийцэж байна гээд асуудал ургадаг учраас үүнийг нэг мөр болгохоор зориглон барьж авсан нь энэ. Хоёрдугаарт, намын гишүүдийн ёс зүй, сахилга батыг дээшлүүлэхэд анхаарна. Намын гишүүддээ зөвлөн туслах, соён гэгээрүүлэх, гишүүдийнхээ эгнээг өргөтгөх бодлогыг баримтлан намын нийтлэг эрх ашгийг эрхэмлэн ажиллана. Гуравдугаарт, намын хүний нөөцийн бодлогын тулгамдсан асуудалд үнэлэлт, дүгнэлт өгч үүсээд буй алдаа дутагдлыг арилгахад бодитой хувь нэмэр оруулна. Дөрөвдүгээрт, намын санхүүгийн баримт бичгийн хөтлөлт, хөдлөх болон үл хөдлөх хөрөнгийн бүртгэлийг цэгцэлж, ашиглалт зарцуулалтыг хууль дүрмийн дагуу хэрэгжүүлнэ. Тодруулбал, сонгуульт гишүүний татвар төлөлтыг нэмэгдүүлэхэд голлон анхаарч ажиллана. Энэхүү дөрвөн тулгуурт бодлогыг хэрэгжүүлэхээр тодорхой тусгасан дөрвөн асуудалд дэд хороод байгуулан ажиллаж байна. Ажиллах ажлын чиглэл тодорхой учраас хүрэх үр дүн бий гэдэгт итгэж байна.
Дүрэмтэй, сахилгатай нам
-Монгол Ардын Намын түүхт 100 жилийн ой ирэх онд болно. Ойг угтан “Гишүүн төвтэй ухаалаг Улс төрийн нам” болох зорилттой таны ажил уялджээ гэж ойлгож болох уу?
-Болно. Энэхүү зорилтын хүрээнд л дөрвөн тулгуурт бодлогынхоо чиглэл, үйл ажиллагааг уялдуулсан. Монгол Ардын Нам бол дүрэмтэй, сахилгатай нам. Өдгөө 100 жилийнхээ ойг угтах гэж байна. 1921 оны гуравдугаар сарын 1 бол Монгол Ардын Нам байгуулагдсаныг албан ёсоор баталгаажуулсан баярт өдөр. Энэ өдрийг манай намын мянга мянган гишүүд баяртайгаар хүлээн авч, угтан өнгөрүүлдэг. Түүхт ойн өмнө надад итгэл үзүүлж, Монгол Ардын Намын Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар сонгосонд миний бие ихэд бэлгэшээн баярлаж байна. Энэ албыг нэр төртэй хашихыг хичээн ажиллана. Хяналтын Ерөнхий Хороо нийслэл, есөн дүүрэг, 330 сум, 168 хорооны намын хороонд үйл ажиллагаа явуулж, өргөн бүтэц, зохион байгуулалттайгаар ажилладаг, хараат бусаар үйл ажиллагаа явуулдаг намын дээд байгууллага. Тулгуурт бодлогынхоо эхэнд яагаад намын дүрмийн биелэлт, хэрэгжилтэд хяналт тавихаар зорилт дэвшүүлж байна гэвэл 99 жилийн түүхтэй МАН 100 жилийн ойгоо угтаж байгаа нам учраас бид дүрэмд ахиц дэвшил гаргах учиртай. Өөрөөр хэлбэл, бид 100 жилийн ойгоороо ухаалаг цахим нам болох зорилтыг дэвшүүлж, бодлого үйл ажиллагааныхаа шинэчлэлийг хэрэгжүүлэн, ахицтай, үр дүнтэй ажиллаж байна. Өнөөдөр дэлхий нийтээрээ дижитал эрин үед амьдарч байна. Иймээс Монгол Ардын Намын дүрэм, хүний нөөцийн бодлого үүнтэй нийцсэн байх учиртай гэж үзэж олон талаас нь судалгаа хийж, боловсронгуй болгох ажлыг зохион байгуулна. Дээр хэлсэнчлэн энэ бол ХЕХ-ны хийх ёстой нэгдүгээр ажил.
Өндөр ёс зүйг сахиулах өндөр үүрэг хариуцлага
-Монгол Ардын Намын ХЕХ, Ёс зүйн хорооноос гишүүддээ ёс зүйн дүгнэлт гаргаж хариуцлага тооцдог тогтолцоог өнгөрсөн хугацаанд бүрдүүлж чадсан. Энэ бол Хяналтын Ерөнхий Хорооноос хийж, хэвшүүлж байгаа ажлын томоохон үзүүлэлт гэж харж байна. Гэсэн ч иргэний ёс зүйн төлөвшил өнөөдөр намын төдийгүй олон түмний анхааралд өртөн, нийгмийн тулгамдсан асуудал хэвээр байна. Хувь болоод хуульч хүний зүгээс ёс жудаггүй үзэгдлийг яаж шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж боддог вэ?
-Ёс зүйн асуудал бол Хяналтын Ерөнхий хорооны анхаарлаа хандуулан ажиллаж байгаа хоёр дахь асуудал. МАН-ын Хяналтын Ерөнхий Хороо намын гишүүн болон намын сонгуульт албан тушаалтан намаас төрийн, улс төрийн албан тушаалд сонгогдож, томилогдсон албан тушаалтны ёс зүйн асуудалд хяналт тавьдаг. Таны хэлсэнчлэн нийгэмд өнөөдөр энэ асуудал нэлээд алдагдаж байгаа нь үнэн. Авлигал, хээл хахууль, хүнд суртал, ёс зүйгүй байдал багагүй гарч байгаа нь цаад утгаараа ёс суртахууны доголдол үүсч байна гэдгийг илтгэж байна. Тиймээс бид энэ талд нэлээд анхаарал хандуулж ажиллана. Хуучин цагт намын гишүүд хувийн дотоод зохион байгуулалт сайтай, харилцааны өндөр соёлтой, биеэ авч яваа байдлаараа бусдыгаа үлгэрлэдэг, өдөр тутмын сониноос мэдээллээ авдаг, мэдээлэл боловсруулах чадвар өндөртэйгөөрөө бусдаас ялгардаг байлаа. Өнөөдөр энэ ялгаа багасч байгаад миний сэтгэл эмзэглэдэг. Тиймээс Монгол Ардын Нам гишүүдийнхээ ёс зүйн асуудал, соён гэгээрүүлэх, алдаа дутагдал гаргахгүй байх, сонгуульд ялалт байгуулсны дараа намаас төрийн болон улс төрийн албан тушаалд томилогдож очсон бол зөвхөн нэг эрх ашгийн дор Монгол Улсын хөгжлийн төлөө сэтгэл зүрхээ чилээдэг ёс зүйтэй албан тушаалтныг бэлтгэж томилдог байх тал дээр анхаарна. Монгол Ардын Нам бол Монгол Улсынхаа тусгаар тогтнолыг сэргээн бататгаж, ээдрээ төвөгтэй цаг үеийн сорилт бэрхшээлийг даван туулж, 1990 оны Ардчилсан хувьсгалын үйлсэд тэрүүлэх үүрэгтэй оролцож, нийгмийн өөрчлөлт, шинэчлэлийг хэрэгжүүлэн, эх орноо хөгжил дэвшлийн замд хөтлөн, түүхэн их үйлсийг бүтээсэн Монгол Улсын улс төрийн ууган хүчин. Энэ ч утгаараа манай намын гишүүд ёс зүйтэй. Бүр тодруулбал, манай намын гишүүд үзэл баримтлал буюу хичээн эрмэлзэх зүйл, мөрийн хөтөлбөрөө бүрэн ойлгосон байх ёстой юм.
-МАН-ын ХЕХ намын нэрээр сонгогдож томилогдсон албан тушаалтанд хяналт тавих үүргийг хүлээдэг. Тэгэхээр яалт ч үгүй намын боловсон хүчний бодлого, хүний нөөцийн талаар ярих болж байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр олон нийтийн дунд намын боловсон хүчний бодлого алдагдлаа гэх шүүмжлэл түгээмэл байдаг. Чухам ямар учраас ийм шүүмжлэлд өртөөд байдаг юм бэ. Намын боловсон хүчний бодлого, хүний нөөцийн асуудалд хэрхэн хандах талаар дорвитой ямар ажил хийх вэ?
-Миний өмнө МАН-ын Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар ажиллаж байсан Д.Батбаатар “Төрийн хяналт суларсан болохоос намын хяналт сулраагүй” гэж нэгэн хэвлэлд ярилцлага өгөхдөө онцолсон үг нь яг одоо санаанд бууж байна. Үүнтэй би одоо ч санал нэг байна. Монгол Ардын Нам хүний арвин нөөцтэй. Намын боловсон хүчний бодлого буюу хүний нөөцийн асуудалд анхаарч ажиллана гээд гол хийх ажлынхаа гуравдугаарт эрэмбэлсэн байгаа, бид. Хүний нөөцийн бодлого алдагдлаа, хэдхэн хүний дунд албан тушаал эргэлдэж байна, гэнэт нэг хүнийг дарга болгоод гэх мэт гомдол, санал манай намын гишүүдийн дунд өрнөдөг. Бид хэзээнээс эхлээд боловсон хүчний бодлогыг тодорхой түвшинд алдагдуулав. Үүн дээр нэгдүгээрт судалгаа хийх хэрэгтэй. Хуучин цагт манай намын хүний нөөцийн бодлого асар өндөр түвшинд явагддаг байсан. Тэр түвшинд дөхүүлж чаддаггүй юм аа гэхэд тодорхой түвшинд ойртуулан шинэчилж, дээрээс нь нийгэм цаг үедээ тохирсон орчин цагийн бодлогыг хэрэгжүүлэх зорилтыг тавьсан. Жишээлбэл, Монгол Ардын Намаас төрийн болон улс төрийн албанд сонгогдож, томилогдсон хүн ажил, албан тушаалд томилогдоод нийтийн эрх ашгийн төлөө ажилладаг. Хувийн эрх ашгаа хойш нь тавьж чаддаг, шударга ёсыг эрхэмлэдэг авлига хээл хахууль, хүнд суртлаас ангид байж чаддаг боловсон хүчнийг бэлтгэх зорилготойгоор энэ бодлогоо улам боловсронгуй болгоно.
Шилэн нам, эмх цэгц
-Таны дэвшүүлэн ажиллаж байгаа дөрвөн тулгуурт бодлогод тусгагдсан асуудал бүр судалгаатай, баримттай нэг ёсондоо санал, шийдвэртэйгээ хэрэгжиж биелэх нь улам тодорхой харагдаж асуудлын өнцөг бүр нь сонирхолтой санагдаж байна. Ялангуяа тулгуур бодлогод тусч хийх ажлын төлөвлөгөө гарсан намын санхүүжилтын асуудал нэлээд анхаарал татаж байна. Аль ч намын санхүүжилт ил тод бус байдаг. Зарим намын нөхөд намаа “шилэн нам” гэж тодотгон санхүүжилтынхээ талаар ярьдаг ч ил тод бус байсаар өнөөдрийг хүрсэн. Гэтэл та тулгуурт бодлогодоо намын санхүүгийн талаар хийх ажлаа зоригтой зарласны учир юу вэ. Тэгээд ч намын санхүүгийн бодлогыг санаснаар тодорхойлж, хийж хэрэгжүүлдэг ажил мөн гэж үү?
-Хийх ажлынхаа талаар тайлж, таниулах нь миний үүрэг учраас таны асуултад хариуцлагатай хариулъя. Дөрөв дэх тулгуурт бодлогод энэ талаар дэлгэрэнгүй тусгасан. Монгол Ардын Нам өмчтэй, хуулийн дагуу эд хөрөнгийн бүртгэлтэй нам. Тийм учраас намынхаа санхүүжилтыг ил тод, шилэн, зарцуулалт хандивыг аудитын байгууллагуудад хянуулдаг, гагцхүү хуулийг мөрдөж ажиллах, 330 сум, 21 аймаг, нийслэл есөн дүүрэгт үйл ажиллагаа явуулж байгаа анхан шатны байгууллагуудынхаа удирдлагуудыг чадваржуулах, эд хөрөнгийн бүртгэлийг нэлээдгүй цэгцлэх, мөн үйл ажиллагаанд нь зөвлөж ажиллана.
-Юутай ч ХЕХ-ны зүгээс соён гэгээрлийн ажил намын гишүүдийнхээ дунд түлхүү хийх юм байна гэдгийг ойлголоо. Тэгвэл намын дүрмийн өөрчлөлтөд гишүүдээ идэвхжүүлэх талаар яг ямар өөрчлөлт тусгах вэ. Бодож, боловсруулсан зүйл, заалт байна уу?
-Дээр товч дурдсан. Цаг үетэйгээ нийцсэн өөрчлөлтийг хийх ёстой. Ингэхийн тулд олон талаас нь судалж байгаа. Нөгөөтэйгүүр МАН-ын гишүүн идэвхтэй, ёс зүйтэй байх учиртай. 21 аймаг, нийслэл, есөн дүүрэг, 330 сум, 168 анхан шатны байгууллагуудынхаа үйл ажиллагаанд оролцож мэдээ мэдээлэл авдаг идэвхтэй байж гэмээнэ анхан шатны байгууллагууд чадавхжина. Энэ бүгдийг дэмжсэн өөрчлөлтүүдийг хийнэ. Манай нам гишүүдээ цахим бүртгэлд бүртгэлжүүлж эхэлсэн. Ажил үр дүнтэй явж байна. Цахим орчинд намын гишүүдийг хэрхэн идэвхжүүлэхийг намын дүрэм болон үйл ажиллагаандаа тусгана. Мөн өнгөрсөн 2019 онд Монгол Ардын Нам нийслэлийн хэмжээнд анхан шатны байгууллагын тоог шинэчилсэн. Тухайлбал, бүтэц зохион байгуулалтад оруулж 532 анхан шатны байгууллага шинээр нэмж байгуулан ажиллуулсан. Энэ нь дүрмийн дагуу хийгдэж байгаа ажил юм. Цаашид бид үүнийг илүү ойлгомжтой, тодорхой, дархлаатай болгохоор намын дүрэмд өөрчлөлт оруулж ажиллана. Хяналтын Ерөнхий Хорооны бас нэг үндсэн чиг үүрэгт намын гишүүдээ соён гэгээрүүлэх, зөвлөн туслах явдал юм. Ер нь Монгол Ардын Намын гол тулгуур багана намын гишүүд байдаг. Тийм учраас гишүүн бүрийн санал, санаачлагыг хүлээн авч сонсдог, түүнийгээ үйл ажиллагаандаа тусгадаг байхын тулд намын гишүүн бүр өөрсдөө намынхаа үзэл баримтлал, намын дүрмээ сайн мэддэг байх нь чухал. Иймээс эхний ээлжид намын дүрэм, хичээн эрмэлзэх зүйлийн талаар соён гэгээрүүлэх ажил хийнэ. Хяналтын Ерөнхий Хороо гэх нэрээс харахад хяналт тавьдаг нь тодорхой байж байна. Үйл ажиллагааны доголдолтой байгаа газар болон ёс суртахууны зөрчил гаргасан намын гишүүдэд хариуцлага тооцох гээд асуудал мэдээж тодорхой түвшинд шийдэгдэж байх болно. Дээр хэлсэнчлэн бид хариуцлага тооцохоосоо урьтал болгож соён гэгээрүүлэх, энгийн үгээр хэлбэл, ингэж болохгүй шүү гэдгийг хэлэх, дараа нь болохгүй гэдгийг хэлсээр байтал алдаа дутагдал, зөрчил гаргавал хариуцлага тооцно. 99 жилийн түүхтэй ууган хүчний гишүүн өөрөө хариуцлагатай, ёс зүйтэй байх ёстой гэсэн зарчмыг тавьж, энэ чиглэлд нэлээд анхаарч ажиллана
-Монгол Ардын Нам “Цахим нам” болсноо зарласан. Энэ ажлын хэрэгжилт үр дүнгийн талаар та ямар дүгнэлттэй байна вэ?
-Ухаалаг технологи буюу цахим нам болсон талаар манай намын гишүүд мэдээлэл сайтай байгаа байх. Өнөөдөр дэлхий нийтээр дижитал эринд амьдарч байна. Бид цахим нам болох зорилт дэвшүүлээд гурав дахь жилдээ бодлогын шинэчлэлүүд хийгээд явж байна. Олон талаас нь судалж үзэн энэ ажлыг эхлүүлсэн. Өнөөдөр Монгол Ардын Нам гишүүдээ цахим бүртгэлд хамруулах ажил 90 орчим хувьтай байна. Цахим системээрээ дамжуулан намын гишүүдээ идэвхжүүлж, мэдээ мэдээллээр хангадаг, намын гишүүдийн саналыг ямар ч цензургүйгээр шууд хүлээж авдаг бодлогыг хэрэгжүүлж байна. Дээр хэлсэнчлэн хүний нөөцийн бодлогыг цахим бүртгэлтэйгээ уялдуулах, цахим хэлбэрээр сонгон шалгаруулалт явуулж, шударга өрсөлдөөнтэй болгохоор ажиллаж байна. Энэ ажил нэлээд сайн үр дүнтэй явагдаж, суурь дэд бүтцээ тавьчихсан байгаа ч цаашдаа дуусах ажил биш улам боловсронгуй болгох чиглэлд ажиллана.
Насны залуу гэдгээрээ биш намд хийсэн ажлаараа түүх бүтээмээр байна
-Нууцгүй хэлэхэд таны ярианаас залуу хүний эрч хүч, бодлого судалгааг харсан чиглэл, ярвигтай ээдрээтэй асуудлыг нэг тийш болгох гэсэн хүч хөдөлмөр, зорилго мэдрэгдэж байгаа нь сэтгүүлч надад үнэхээр таатай байна. Энэ ч үүднээс Монгол Ардын Нам нийгмийнхээ сайн сайхны төлөө илүү хурдтай, шуурхай ажиллах, шинэ залуу боловсон хүчнээр Хяналтын Ерөнхий Хороог удирдан залуулахаар шийдсэн байх. Энэ бол намын хөгжлийн алс хэтийг харсан, залуу боловсон хүчнээ дэмжсэн намын зорьмог, зөв шийдэл болов уу гэж бодож байна. Таныг намын түүхэндээ хамгийн залуу Хяналтын Ерөнхий Хорооны дарга боллоо гэлцгээж байна билээ.
-Монгол Ардын Намын Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар сонгогдох мөчид энэ талаар надад мэдээ мэдээлэл байгаагүй. Харин ажилд минь амжилт хүсэхээр ирсэн нөхдийнхөө амнаас “Түүхэндээ анх удаа хамгийн залуу Хяналтын Ерөнхий Хорооны дарга болж байна” гэдгийг сонссон. Өндөр хариуцлага, өндөр итгэл гэж би өөртөө хүлээж авсан. Энэ хариуцлагатай албанд ямар нэг доголдол, ёс зүйн алдаа дутагдал гаргахгүй албаа хариуцлагатайгаар намын тулгуур зарчим, жанжин шугамыг ганхуулахгүйгээр авч явах зорилго, сахилга батыг өөртөө тавьсан даа.
-Та улс төрийн ажилтнаас Хяналтын Ерөнхий Хорооны дарга болтлоо дэвшин ажиллаж байна. Энэ нь таны биеэ авч яваа соёл, ёс суртахууны хандлагатай холбоотой байх. Хамгийн эрт ажилдаа ирж, хамгийн орой явдаг намын боловсон хүчин та юм билээ бас. Энэ зан чанарыг та хэнээс өвлөсөн бэ. Нарийн тодорхойлж хэлбэл, намын жинхэнэ ажилтан хүний хандлага, сэтгэл танаас харагддаг. МАН-ын ахмад ажилтны амнаас “Намын ажлыг сэтгэлтэй, зүтгэлтэй хүн л хийдэг, өвөрмөц ажил” гэж хэлсэн нь санаанд орж байна. Нөгөөтэйгүүр 100 жилийн ойгоо тэмдэглэх ууган нам шинэчлэгдэж залуусаа дэмжиж чаддаг болохыг таны ажлын томилгоо нотоллоо гэж харж байна?
-Монгол Улсын Тусгаар тогтнолыг сэргээн тогтоосон болон 1921 оноос өнөөдрийг хүртлэх түүх Монгол Ардын Намтай салшгүй холбоотой. 1921 онд Монгол Улс ямар байсныг хүн бүхэн мэднэ. 200 гаруй жил бусдын дарлалд байсан улсыг Монгол Ардын Намыг үүсгэн байгуулагч Д.Сүхбаатараар толгойлуулсан анхны долоо сэргээн тогтоох, тусгаар тогтнолоо баталгаажуулах түүхэн үүргийг гүйцэтгэсэн. Ер нь МАН улс эх орныхоо хөгжлийн төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж буй хөгжлийн институци юм. Энэ утгаараа би Монгол Ардын Намыг оюутан цагаасаа эхлэн судалж, өөрийнхөө хэмжээнд тодорхой түвшинд сонсч мэдсэн. Миний өвөө эмээ, аав ээж бүгд энэ намаар хүмүүжиж, энэ намын үйл хэрэгт оролцож явсан хүмүүс учраас би Монгол Ардын Намд элссэн. Тэр цаг үеэс эхлэн намын үйл ажиллагаанд оролцож, сургуулиа төгсөөд УИХ-ын гишүүний туслахаар ажиллаж улмаар Монгол Ардын Намд улс төрийн ажилтан болж орсон. Намын үйл ажиллагаанд оролцоод 20-иод жил болж байна. Энэ хугацаанд намын улс төрийн ажилтнаас эхлээд ахлах улс төрийн ажилтан, газрын дарга хийж явсаар өнөөдөр Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар сонгогдож байна. Дахин хэлэхэд, надад оногдсон өндөр хариуцлага, намайг хийж чадна гэж итгэл хүлээлгэсэн гэж ойлгож байна. Тэр утгаараа аль болох итгэлийг нь алдахгүй зарчимтай ажиллах зорилтыг өөртөө дэвшүүлэн ажиллаж байна.
-Та саяхан МАН-ын Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар ажиллаж байсан үе үеийн дарга нараа хүлээн авч уулзаж хүндэтгэл үзүүлсэн байсан. Танд тэдгээр хүмүүс юуг голлон захиж байх юм?
-Монгол Ардын Намын Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар ажиллаж байсан дарга нараа өнгөрсөн долоо хоногт хүлээн авч уулзаж хүндэтгэл үзүүллээ. Хүндэтгэл уулзалтад Монгол Улсын гавьяат эдийн засагч, доктор профессор Л.Дондог, Монгол Улсын гавьяат багш Ш.Түдэв, УИХ-ын гишүүн асан Д.Идэвхтэн, Мэргэжлийн хяналтын дарга асан Н.Цагаанхүү нарын Хяналтын Ерөнхий Хорооны даргаар ажиллаж байсан үе үеийн дарга нар маань хүрэлцэн ирсэн. Тэдэнтэйгээ уулзаж сургаал, захиасыг нь сонсч нэг өдрийг өнгөрөөсөндөө ихэд сэтгэл хангалуун байна. Дарга нар маань ажлынхаа арвин туршлагаас хуваалцаж гишүүд, дэмжигчдээ соён гэгээрүүлэх үйлсэд их амжилт гаргахыг ерөөсөн. Энэ ч утгаараа Хяналтын Ерөнхий Хорооны үе үеийн дарга нарынхаа үйл хэргийг үргэлжлүүлэх өндөр хариуцлагыг хүлээж авсан нь нэр төрийн хэрэг юҮзэл бодол
Д.Амарбаясгалан: Парламентын хяналтыг үйл ажиллагааныхаа соёл болгон төлөвшүүлэх нь чухал
Монгол Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд,
Эрхэм хүндэт Элчин сайд, эрдэмтэн судлаач, зочид төлөөлөгчид өө
Өнөөдөр бид Монгол Улсын ардчилсан засаглалын тулгуур багана болсон парламентын хяналтын тухай, энэ хяналтыг хэрхэн үр дүнтэй хэрэгжүүлэх тухай хэлэлцэхээр чуулаад байна.
Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны ээлжит сонгууль бүсчилсэн, холимог тогтолцоогоор явагдаж, түүний үр дүнд улс төрийн 5 нам, нийгмийн олон бүлгийн төлөөлөл бүхий 126 гишүүнтэй шинэ парламент бүрдээд байна. Бид хууль эрх зүйн орчныг шинэ цагийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэн төгөлдөржүүлэх, ард иргэдийн төрдөө итгэх итгэл, хүлээлтийг бодит болгох, шинэ үеийн парламентыг төлөвшүүлэх томоохон зорилтуудыг тавин ажиллаж эхлээд байна.
Энэ хүрээнд Улсын Их Хурлаас батлагдан гарч буй хуулиуд хүний эрхийг дээдэлсэн, хүн төвтэй үзэл санаа бүхий байх, нийгмийн хурдацтай хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн, эрх зүйн зохицуулалтыг цаг алдалгүй гаргах, хуулийг иж бүрэн зохицуулалттай, тодорхой, ойлгомжтой болгож, хууль болон журмаар зохицуулах харилцааны заагийг зөв тодорхойлох зорилгоор “Гурван төгөлдөршил”-ийн бодлогыг хэрэгжүүлж эхлээд байна.
Улмаар Улсын Их Хурлын гишүүдээс санал авсны үндсэн дээр холбогдох хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, үнэлэх, хэрэгжилтийг нь эрчимжүүлэх үүрэг бүхий 54 ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллуулж байгаагаас 15 нь Монгол Улсын Их Хурлын хяналтын чиг үүрэгтэй холбоотой ажлын хэсэг юм.
Мөн саяхан батлагдсан Монгол Улсын Их Хурлын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны стратеги төлөвлөгөөнд Улсын Их Хурал хууль тогтоомжийг боловсруулах, төлөвлөх, өргөн мэдүүлэх, хэлэлцэх, батлах, биелэлтэд хяналт тавих, тайлагнах бүх үе шатанд нэн тэргүүнд хүн төвтэй үзэл санаанд суурилсан, хүний эрх, эрх чөлөөг хангаж, хамгаалсан байх агуулга, шаардлагыг тавина хэмээн заасан. Үүнээс гадна хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих байнгын тогтолцоог бэхжүүлж, үр нөлөөг тогтмол судлан, түүнд үндэслэн хуулийг чанаржуулна хэмээн тусгасан.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин тавдугаар зүйлийн 1.8 дахь хэсэгт “хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн биелэлтийг хянан шалгах” онцгой бүрэн эрхийг хуульчилсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хуулийн биелэлтийг улс даяар зохион байгуулж, хангах Засгийн газрын үйл ажиллагаа, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах нь Монгол Улсын Их Хурлын онцгой бүрэн эрх юм.
Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлд зааснаар “Улсын Их Хурлын үндсэн зорилт нь ард түмний төлөөллийн дээд байгууллагын хувьд ард түмний засаглах эрхийг хангахад орших ба хууль тогтоох, төрийн дотоод, гадаад бодлогын үндсийг тодорхойлох, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах үндсэн чиг үүрэгтэй” гэж заасан байдаг. Улмаар Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай анхдагч хуулийг 2021 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдөр баталсан.
Тус хуулиар Монгол Улсын Их Хурлын хянан шалгах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэх арга хэрэгсэл, хууль зүйн үр дагаврыг тодорхойлох, мөн хянан шалгах түр хороо байгуулах эрх зүйн зохицуулалттай болсон. Үүнээс гадна төрийн аудитын байгууллага, Монголбанк, Үндэсний статистикийн хороо, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Хүний эрхийн Үндэсний Комисс, Төрийн албаны зөвлөл зэрэг бие даасан, хараат бус байгууллагад түшиглэн, тэдгээрийг хянан шалгах чиг үүргийнх нь хүрээнд Улсын Их Хурлын хянан шалгах үйл ажиллагаанд татан оролцуулах асуудлыг мөн тусгасан байна.
Монгол Улсын Их Хурлаас Үндсэн хуульд 2019 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг 2024 оны 5 дугаар сарын 16-ны өдөр баталсан. Уг хуульд дэлхийн улс орнуудад хэрэгждэг сайн туршлага бүхий зарим зохицуулалтыг тусгасан байна. Тухайлбал, Байнгын хорооддоо төвлөрсөн, хяналт шалгалтыг төлөвшүүлэх зорилгоор, гишүүний саналыг хүлээн авч хэлэлцсэний үндсэн дээр тухайн Байнгын хороо хяналт шалгалтын ажлын хэсэг байгуулах шийдвэр гаргадаг болсон. Улсын Их Хурлаас хийсэн хууль тогтоомжийн биелэлтийн үр дагаврын үнэлгээний тайланг холбогдох Байнгын хороо хүлээн авснаас хойш нэг сарын дотор хэлэлцэн, шаардлагатай гэж үзвэл нэгдсэн хуралдаанд оруулах буюу заавал хэлэлцдэг зохицуулалттай болсон.
Түүнчлэн Парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх, хүчтэй сөрөг хүчнийг бүрдүүлэх чиглэлээр хяналт шалгалтын эрх хэмжээг нэмэгдүүлсэн. Жишээ нь цөөнхийн бүлэг төсвийн хяналтын сонсголыг санаачлах, Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хорооноос явуулсан хяналтын сонсголын тайлан, түүнд өгсөн санал дүгнэлтээ нэгдсэн хуралдаанд шууд танилцуулах гэх мэт шинэ боломжууд бий болсон.
Нэг үгээр хэлбэл, Монгол Улсын Их Хурлаас хууль тогтоомжийн биелэлтэд системтэй хяналтыг хэрэгжүүлэх нөхцөл бүрэн, хангалттай бүрдсэн. Цаашид бид парламентын хяналтыг үйл ажиллагааныхаа соёл болгон төлөвшүүлэх нь чухал байна. Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалт болон түүнд ажлаа хариуцан тайлагнадаг байгууллагуудын хяналт шалгалтын үйл ажиллагаа уялдаа холбоотой, давхардал хийдэлгүй байхад анхаарч, хяналт, үнэлгээг үр нөлөөнд чиглүүлэх нь нэн чухал үүрэгтэй.
Эрхэм гишүүд ээ,
Эрдэмтэн судлаач, салбарын мэргэжилтнүүд ээ
Парламентын хяналтыг үр дүнтэй хэрэгжүүлж, түүний нөлөөг нэмэгдүүлэхэд та бүхний сайн туршлага, оролцоо чухал ач холбогдолтой юм.
Монголын ардчилсан засаглалын үндэс суурийг бэхжүүлэн хамгаалахын төлөө цаашид ч тууштай хамтран ажиллахыг уриалж байна. Мөн парламентын хяналтын үйл ажиллагааг тогтмолжуулах чиглэлээр Улсын Их Хурлын Тамгын газар онцгой анхаарч ажиллахыг чиглэл болгож байна.
Улаанбаатар хот
Үзэл бодол
Д.Амарбаясгалан: Монгол Улсын хөгжлийг урт хугацаанд тогтвортой төлөвлөж, оновчтой бодлого боловсруулахад статистик ус, агаар мэт чухал
БНМАУ-ын Анхдугаар Их Хурлын 1924 оны 11 дүгээр сарын 11-ний өдрийн 3 дугаар тогтоолоор Дотоод явдлын яамны бүтцэд 6 хүний бүрэлдэхүүнтэй Тоо бүртгэх хэлтсийг анх байгуулсан нь орчин цагийн статистикийн албаны эхлэл болсон билээ.
Үндэсний статистикийн хорооны дарга Б.Батдаваа 100 жилийн түүхтэй статистикийн алба улс орон, олон нийтийг чанартай тоон мэдээллээр хангаж, нотолгоонд суурилсан бодлого, шийдвэрийн залгамжийг тасралтгүй хадгалан, статистикийн чадавх, хөгжлөөрөө дэлхийн бусад улс орнуудтай эн зэрэгцэж буйг тодотголоо.
УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан Улсын Их Хурал, Засгийн газар хэр зэрэг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, нотолгоо баримт дээр суурилсан, цаг үеэ олсон, олон хэмжээст судалгаатай хууль батлан гаргана, төдий чинээ иргэдийн амьдралын хэв маяг, эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн, урт настай, чанартай хууль батлагддаг. Тиймээс Монгол Улсын хөгжлийг урт хугацаанд тогтвортой төлөвлөж, оновчтой бодлого боловсруулахад чанартай статистик ус, агаар мэт чухал ач холбогдолтой гэдгийг онцлов. Тэрбээр, дэлхийн улс орнууд их өгөгдөл, хиймэл оюун ухааныг засаглал, шийдвэр гаргалтдаа ашиглаж эхэлсэн учраас энэ хөгжлийн хурдаас манай улс хоцрох ёсгүй гэлээ. Тиймээс статистикийн албаны тогтолцоог хараат бус, технологид суурилсан, мэргэжлийн, чадварлаг болгон хөгжүүлэхэд УИХ-аас анхааран, дэмжин ажиллахаа илэрхийлэв хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.
Үзэл бодол
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Шанхайн экспо”-гийн нээлтэд үг хэллээ
БНХАУ-ын Худалдааны яам, Шанхай хотын Ардын Засгийн газраас жил бүр зохион байгуулдаг “Хятадын олон улсын импортын VII экспо”-гийн нээлт өнөөдөр болж, Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ оролцож үг хэлэв.
“Шинэ эрин үед ирээдүйгээ хамтдаа хуваалцъя” уриан дор болж буй энэ удаагийн экспогийн нээлтийн ёслолд Пакистан, Серби, Словак, Узбекистан, Малайз, Казахстан зэрэг орны Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд нарын хамт тэрбээр хүндэт зочноор оролцож байна. Монгол Улс анх удаа Ерөнхий сайдын түвшинд парламентад суудал бүхий улс төрийн бүх намын удирдлага, Улсын Их Хурал, Засгийн газрын зарим гишүүний хамт “Шанхайн экспо”-д өргөн бүрэлдэхүүнтэй, хувийн хэвшлийн олон төлөөлөлтэй оролцож буйгаараа онцлогтой.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ “Ази, европын стратегийн уулзварт оршдог Монгол Улс энэхүү экспод идэвхтэй оролцох нь хөрш орон БНХАУ төдийгүй бусад улстай эдийн засгийн харилцаа холбоогоо гүнзгийрүүлэх өргөн боломж нээсээр ирсэн. Энэ онд Монгол Улс, БНХАУ-ын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 75 жилийн ой тохиож байгаа. Хоёр улсын худалдааны эргэлт 2023 оны байдлаар 17.6 тэрбум ам.долларт хүрсэн. Цаашид 20 тэрбумд хүргэхээр талууд зорьж байна. Монгол Улс “Алсын хараа-2050”, “Шинэ сэргэлтийн бодлого” зэрэг урт, дунд хугацааны хөгжлийн бодлогоо БНХАУ-ын “Бүс ба Зам” болон “Даян дэлхийн хөгжлийн санаачилга”-тай уялдуулж, “Чайна Энержи”, CNPC буюу Хятадын үндэсний газрын тос, байгалийн хийн корпораци зэрэг томоохон компанитай нүүрс болон эрчим хүчний хосолсон шийдэл, усан цахилгаан станц, төмөр замын төслүүдэд идэвхтэй хамтран ажиллаж байгааг тэмдэглэв.
Мөн Монгол Улсын Засгийн газар асар хурдтай хувьсан өөрчлөгдөж буй энэ цаг үед гурван гол шилжилтийг хийж, шинэ эдийн засгийн бүтцийг бүрдүүлэхээр ажиллаж байна. Нэгдүгээрт, AI хиймэл оюун ухаанд түшиглэсэн цахим, ухаалаг технологийг хөгжлийн хурдасгуур болгох, хоёрдугаарт, ногоон хөгжлийн шилжилтийг хэрэгжүүлэх, гуравдугаарт, хүний нөөцийн шилжилтэд анхаарч, ирээдүйн хөгжлөө төлөвлөж байна. Монгол Улсын аж ахуйн нэгжүүд энэ удаагийн Шанхайн экспод дэлхийд танигдсан ноос, ноолуур зэрэг хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнээс гадна уул уурхайн салбарынхаа хөгжил дэвшил, зах зээлд өрсөлдөх боломжийг өргөнөөр танилцуулж буй нь цаашид байгалийн баялгийн бэлтгэн нийлүүлэгчээс үйлдвэрлэлд суурилсан ханган нийлүүлэгчийн байр сууринд хүрэх зорилготой. Манай өвөг дээдсийн сургаалд “Монголын За бол Андгай” хэмээх сайхан үг байдаг. Бид хэлцэл бол хэлцэл, гэрээ бол гэрээ хэмээсэн зарчимд тулгуурлан хөрөнгө оруулагчдад ээлтэй эрх зүйн орчин, цахим нээлттэй засаглал, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг эрхэмлэсээр ирсэн. Бид Та бүхэнтэй харилцан суралцах, харилцан ашигтай түншлэн ажиллахад бэлэн байна гэлээ.
Ерөнхий сайд дараа нь “Шанхайн экспо”-д оролцож буй Монголын аж ахуйн нэгжүүдийн талбайгаар зочилж, амжилт хүслээ. Өнгөрсөн жилүүдэд манай улсын ноос ноолууран бүтээгдэхүүн, шингэн хүнс үйлдвэрлэгчид тус экспод оролцсон бол энэ жил 10 гаруй аж ахуйн нэгж үзэсгэлэнд оролцож байна. Монголын уул уурхайн үндэсний ассоциацийн гишүүн “Эрдэнэс Монгол нэгдэл”, түүний гишүүн “Эрдэнэс Тавантолгой” компани болон “Ньюком групп”, “Макс групп”, “Капитал Маркет Монгол” зэрэг компани ажиллаж байна. Үзэсгэлэнгийн үеэр Монголын уул уурхайн салбар, хөрөнгө оруулалт шаардлагатай төслүүдийн мэдээллээ хуваалцаж, ирэх жил болох “Mining week-MinePro 2025” арга хэмжээний сурталчилгааг олон улсад танилцуулах юм.
2018 оноос хойш жил бүрийн арваннэгдүгээр сарын 5-10-нд зохион байгуулагдаж буй Шанхайн экспо нь даян дэлхийн хамтын ажиллагаа, худалдааны шинэ боломжийг хамтдаа эрэлхийлэх үндсэн зорилготой. Энэхүү экспо нь хүнс, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, автомашин, ухаалаг үйлдвэрлэл болон мэдээлэл технологи, өргөн хэрэглээний бараа, эрүүл мэндийн бүтээгдэхүүн болон тоног төхөөрөмж, худалдаа үйлчилгээ гэсэн зургаан үндсэн хэсгээс бүрддэг. Түүнчлэн инновацын тусгай хэсэг, олон улсын үндэсний дүр төрхийг харуулсан үзэсгэлэнгийн тусгай хэсэг зэрэг нийт 15 чиглэлээр зохион байгуулагдаж байна.
Зургаан удаагийн экспо зохион байгуулахад 173 улс, бүс нутаг, олон улсын байгууллага оролцож, нийт 420 тэрбум ам.долларын бодит худалдан авалт, борлуулалтын гүйлгээ хийж, 2500 нэр төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, инновац, дэвшилтэт шинэ технологийг танилцуулжээ.
